29/1/22

Η πάντα ανθηρή γλώσσα

 (Εφημερίδα των συντακτών 29 Ιαν. 2022)

(δρόμοι "απροσπέραστοι", πώς να μη "χαώνεσαι"...)

 

* «Μετά τα πρόσφατα αποντροπιαστικά γεγονότα…», τον βιασμό της κοπέλας στη Θεσσαλονίκη το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, «το κατάστημα Μπάρμπα Τηλέμαχος σουβλακερί» δηλώνει ότι αναζητεί «νέο προμηθευτή αναψυκτικών», αφού οι φερόμενοι ως βιαστές αδελφοί Λεβέντη είναι γόνοι της μεγάλης επιχειρηματικής οικογένειας που πρακτορεύει ή δεν ξέρω τι ακριβώς την κόκα κόλα.

«Λυπούμαστε για την απομάκρυνση του αγαπημένου σε όλους αναψυκτικού αλλά η Γεωργία είναι κόρη όλων μας…» συνέχιζε η σχετική ανακοίνωση, με τον λογότυπο του σουβλατζίδικου κι ένα σκίτσο της Γεωργίας. Η ανακοίνωση κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο, δεν ξέρω αν ευρέως ή όχι, κι εγώ στάθηκα στο «λάθος» «αποντροπιαστικά», αντί βεβαίως για «αποτροπιαστικά».

Αυτό όμως το λάθος, που σίγουρα θα προκαλούσε ένα μίνι ρεσιτάλ απελπισμένων αναστεναγμών, ανασηκώματος φρυδιών και νευρικού πια πεταρίσματος των βλεφάρων της Βίκυς Φλέσσα, είναι ένα ιδιαίτερα εκφραστικό λάθος, με εμφανή τη λογική που το δημιούργησε.

Πρώτα πρώτα έχουμε ένα υγιές, πάντως ζωντανό γλωσσικό αίσθημα, σε αντίθεση με τις κλασικές λαθολογικές απόψεις και ιερεμιάδες, που βλέπουν στα λάθη παρακμή, μαρασμό έως θάνατο της γλώσσας. Και αυτό το γλωσσικό αίσθημα αναζητεί μια ερμηνεία σε μια λέξη που δεν είναι καθημερινή, μια λέξη λόγια, αναζητεί μια συγγένεια, για να τη νιώσει αυτήν τη λέξη, να την κάνει δική του!

Και την ιδρύει μόνος του ο χρήστης αυτήν τη συγγένεια: ακούει την οικεία του «ντροπή» μέσα στην αλλιώς άγνωστή του λέξη, που πάντως ξέρει, αισθάνεται πως έχει αρνητική σημασία, και ιδού: το αποτροπιαστικά φωτίστηκε: «αποντροπιαστικά»!

Αυτή είναι η λογική της απόκλισης, του «λάθους», γιατί πάντα υπάρχει λογική πίσω απ' το λάθος· και αυτό είναι το υγιές γλωσσικό αίσθημα, γιατί πάντα υπάρχει γλωσσικό αίσθημα πίσω από κάθε λάθος.

Αυτές είναι οι ωραίες λέξεις, που έχουν για τον ομιλητή, τον χρήστη, ετυμολογική διαφάνεια, που εκφράζουν αυτό που θέλει να πει, και το εκφράζουν άμεσα· οι λέξεις που χωράνε συναίσθημα –που, όταν δεν το βρίσκει ο ομιλητής, το φτιάχνει μόνος του: ασυναίσθητα βεβαίως, κι αυτή είναι η αθώα εδώ παρετυμολογία.

Έτσι και οι «απροσπέραστοι δρόμοι», που είπε στον ρεπόρτερ ένας αγανακτισμένος πολίτης αυτές τις μέρες του χιονιά. Λόγια λέξη και ο «απροσπέλαστος», κι αυτήν την έχει ακούσει ο χρήστης, τα συμφραζόμενα τού δείχνουν τη σημασία της, αλλά άκουσε αυτήν στην οποία αναγνωρίζεται ο ίδιος, το γλωσσικό του αίσθημα, άκουσε το δικό του «σωστό»: «απροσπέραστος», δρόμος που δεν μπορείς να τον περάσεις. Ένα ρο λοιπόν, έτσι τ’ ακούει, είναι σίγουρο, αντί για το μυστήριο, σαν λάθος, λάμδα –και τον πέρασε τον άλλο δρόμο: της γλώσσας, της διαφάνειας, της ουσίας.

* Θαυμαστά παιχνίδια: εκεί που εμείς ακούμε αδιακρίτως «λάθη», λέξεις που μας ξενίζουν, εκεί ακριβώς έχουμε ένα καθαρά δημιουργικό παιχνίδι, που πάλι δηλαδή μαρτυρεί αίσθημα γλωσσικό, καθώς προϋποθέτει γνώση του παραγωγικού μηχανισμού της γλώσσας. Και έτσι έχουμε το ρήμα «διαφανίζει» (το ρούχο), το «αθυροστομείς», τον «ανορίωτο», που δεν έχει όρια, τον «άνιωθο», δηλαδή τον αναίσθητο, ή και τους «γενοκτονημένους προγόνους» μας κ.ά. Ή είναι το νεότερο «χαώνομαι», που το ακούω όλο και πιο συχνά: «χαώθηκα», «τώρα έχω χαωθεί», με τη σημασία προφανώς «μπερδεύομαι», «είμαι σε σύγχυση» –σχεδόν φτυστό αδερφάκι τού «αγχώνομαι».

Το καλυτερότερο όμως (νά κι άλλο τέτοιο, παλαιότερο «λάθος», από τα παιχνίδια της γλώσσας των νέων) είναι το «επ’ ώμου», από το πασίγνωστο στρατιωτικό παράγγελμα: «επ’ ώμου αρμ!».

Το γνωστό slang.gr δίνει ορισμό: «μεταφέρω - κουβαλώ κάτι με το ζόρι ή που είναι πολύ βαρύ», με παράδειγμα: « Άσε τι έπαθα σήμερα. Γύριζα από τη δουλειά με το παπί και έπαθα λάστιχο. – Έλα ρε. Το πήρες επ' ώμου μέχρι το σπίτι δηλαδή». Που όμως μοιάζει απλή μετάφραση: «στον ώμο μου», «το φορτώθηκα στον ώμο».

Πιστεύω πως είναι πιο ενδιαφέρουσα η καθαρά μεταφορική χρήση της διαφανέστατης αυτής φρασούλας: παίρνω κάτι απάνω μου, αναλαμβάνω μια υπόθεση, μια ευθύνη κτλ.

Υπέροχη σκηνή: συζητά η εργαζόμενη μητέρα με την πεθερά της το πρόβλημα του παιδικού σταθμού για το μικρό της· και την ξαφνιάζει: «Θα το έχετε “επώσας”;», δική σας δηλαδή φροντίδα –και δεν ξέρω και πώς να το γράψω αυτό το eposas! Τρόμαξε να καταλάβει η πεθερά, απόρησε κι ο γιος της, ο άντρας της κοπέλας, που παρακολουθούσε: «Τι “επώσας” λες; Τι ’ν’ αυτό;» «Μα…, “επώ μου”, “επώ σας”» ψέλλισε αμήχανα η κοπέλα. Δεν ξέρω αν από πλάκα αρχικά, για πείραγμα, πάντως αργότερα, μου έλεγε η μητέρα, τους άκουσε να το χρησιμοποιούν κανονικά στην κουβέντα τους: «Επώ σου, δεν είχαμε πει;» κ.ο.κ.

Αλλά κι ένας νεαρός φίλος–για να μείνουμε στην πιο «ορθόδοξη» αλλά πάντως μεταφορική χρήση– μου έλεγε που έτρεξε να βοηθήσει έναν συμπαίκτη του σε μια φιλονικία: «πήγα και το πήρα επ’ ώμου».

Ευφρόσυνα παιχνίδια της γλώσσας!

buzz it!

9/1/22

Πιο ψηφιακά, πεθαίνεις!

 (Εφημερίδα των συντακτών 8 Ιαν. 2022)

* Καφκικός εφιάλτης, Το τέρας της γραφειοκρατείας, Ιστορίες καθημερινής τρέλας, όλα έχουν χιλιοειπωθεί, και πάλι τίποτα δεν φτάνει για να περιγράψει την παράνοια την οποία έχουμε ζήσει όλοι μας. Έτσι, όλοι θα αναγνωρίσουν λίγο πολύ τον εαυτό τους στις δικές μου τώρα ιστορίες, όμοιες ή ανάλογες με δικές τους.

Αλλάζει τίποτα, αιώνες τώρα, και με απαξάπασες τις κυβερνήσεις; Η αλήθεια είναι πως, κάτι λίγο, ναι· ή όντως ναι. Και η περίφημη ψηφιακή επανάσταση του Πιερρακάκη έκανε κάποια βήματα, ορισμένα σημαντικά. Όμως, πλάι ακριβώς σ’ αυτά τα βήματα και στις τεχνικές δυνατότητες των τελευταίων δεκαετιών, φαντάζει ακόμα μεγαλύτερη η παράνοια της καθυστέρησης που επιβιώνει απτόητη. Απέχουμε πάλι αιώνες απ’ τον στόχο μας, τον απλό εξορθολογισμό, διάολε, των υπηρεσιών.

* Καθυστερημένος ΦΠΑ: έγκλημα, ούτε λόγος: γιατί όταν καθυστερείς εσύ τον ΦΠΑ σου, παρεμποδίζεις την ομαλή λειτουργία του όλου κρατικού μηχανισμού. Γιατί, εννοείται, αλλά το υποδεικνύουν και οι μελετημένες, δεν μπορεί, ενέργειες του κράτους, όσο καθυστερείς, εσύ μεν τζιράρεις τα αμύθητα ποσά σου, το δε κράτος χάνει αντίστοιχα ποσά που θα τα αξιοποιούσε, επ’ αγαθώ των πολιτών βεβαίως.

Έτσι εγκλημάτησα κι εγώ, και καθυστέρησα μία φορά τον ΦΠΑ μου. Πόσο; Μία ολόκληρη ημέρα. Έσοδα; Ελεύθερου επαγγελματία ανθυποαπασχολούμενου, τόσο που έχει γενναία επιστροφή κάθε χρόνο. Όμως η καθυστέρηση, καθυστέρηση. Πρόστιμο λοιπόν! Πόσο; 250 ευρώ. Για μια μέρα; Ναι, κουστούμι κομμένο, είτε δεκάδες χιλιάδες είναι να καταβάλεις, είτε 100 ευρώ. Θέλει αλίμονο σοφία πολλή και κόπο να θεσμοθετήσεις διαβαθμίσεις. Κι έχει άλλες σκοτούρες, κοτζάμ κράτος –ας πρόσεχες εσύ. Έτσι, αφού πλήρωσες κανονικά την επομένη από τη λήξη της προθεσμίας, σου εμφανίζεται κάποια στιγμή στο taxis σου το 250άρι + 6 ευρώ η μία μέρα καθυστέρηση. Πέρσι αυτά.

* Φέτος, πάλι δεν πρόσεξες, πάλι μια μέρα καθυστέρηση, περιμένεις το γνωστό κουστούμι. Το οποίο έρχεται, αλλά πώς; Όχι ηλεκτρονικά, αλλά πιο εκσυγχρονισμένα: ταχυδρομικά! Ναι, συστημένο βεβαίως, αλλά και με τον σοβαρό κίνδυνο να παραπέσει το χαρτάκι-ειδοποίηση που αφήνει ο ταχυδρόμος· και φυσικά, με την υποχρέωση να τρέχεις στα ΕΛΤΑ, κι αν δεν μπορείς, να αγγαρέψεις άλλον, να εκδώσεις ηλεκτρονικά, πάλι καλά, εξουσιοδότηση, και να τον στείλεις να σου φέρει το συστημένο –που ακόμα δεν ξέρεις τι είναι. Είναι λοιπόν από την Εφορία, το ανοίγεις περίεργος, και ναι, είναι η «Πράξη επιβολής προστίμου…», και σε δεύτερο φύλλο η «Διαπίστωση παράβασης»: «Διαπιστώθηκε ότι η ανωτέρω επιχείρηση [χαχαχά, η επιχείρηση!] υπέβαλε εκπρόθεσμα…» κτλ.

Δεν θα καταγράψω τις ασύμβατες ημερομηνίες, πότε η βεβαίωση προστίμου, πότε η προθεσμία πληρωμής κ.ο.κ., άλλα στο ένα φύλλο, άλλα στο άλλο… Η σούμα πάντως είναι: απασχόληση ενός υπαλλήλου, να ψάξει τα έτοιμα στο πιάτο ηλεκτρονικά, να συντάξει δυο κείμενα, να τα πάει στον Προϊστάμενο για υπογραφή και σφραγίδα· φάκελος και χαρτιά· απασχόληση του μηχανισμού του ταχυδρομείου, ταχυδρόμος κτλ. Ποσά, τα ίδια: 250 + 6.

Μικρόνοια; παραλογισμός; και κλοπή; Όλα μαζί; Ναι! Και οπωσδήποτε κλοπή!

* Τα τηλέφωνα που ποτέ δεν απαντούν και τα ανύπαρκτα ιμέιλ! Εδώ ξανά καμία πρωτοτυπία, όχι μόνο οι δημόσιες υπηρεσίες αλλά ακόμα και τα σούπερ ντούπερ καταστήματα, αλυσίδες κτλ., όπου για να επικοινωνήσεις, χρειάζεται πρώτα αγιασμός και μερόνυχτα προσευχή, να σου δίνει δύναμη ο καλός θεός, και ο καλός Ιώβ απ’ την υπομονή του...

Εδώ και μερικούς μήνες κίνησα με τα πολλά τη διαδικασία για σήμα ΑΜΕΑ, με βασικό αν όχι αποκλειστικό στόχο μια θέση πάρκιν στην όλο ανηφοροκατηφόρες και σκαλιά γειτονιά μου. Ατέλειωτα χαρτιά, βεβαιώσεις γιατρών, εξετάσεις, εύλογα πάντως όλα αυτά. Και φτάνει η ευλογημένη στιγμή που τα ’χεις όλα συγκεντρώσει, και πρέπει να τα καταθέσεις στο οικείο ΚΕΠΑ (Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας), που θα σε παραπέμψει έπειτα σε αρμόδια επιτροπή κτλ. Να καταθέσεις λοιπόν πρώτα, μαζί με κάποια αίτηση. Αλλά μόνο με ραντεβού, μόνο ηλεκτρονικά. Όμως ιμέιλ δεν βρίσκεις πουθενά. Οπότε καταφεύγεις στο τηλέφωνο: ώρες, μέρες, τίποτα. Αγγαρεύεις πάλι κάποιον να πάει να κλείσει επιτόπου ραντεβού, λες: δεν θα τον πετάξουν δα έξω απ’ την πόρτα… Και έτσι γίνεται ευτυχώς, μια ευγενική κυρία εξυπηρετεί τον φίλο. Και ιμέιλ, εξήγησε σε σχετική ερώτηση, δεν έχουν!

Κάποτε σε ειδοποιούν για την επιτροπή, σε άλλη διεύθυνση, το ραντεβού τώρα βρετανικής ακριβείας, να ’ναι καλά κι ο κόβιντ, αλλά από τους 4 γιατρούς που χρειάζεσαι εσύ, λείπει ένας: «θα σας ξανακαλέσουμε σε 10-15 μέρες το πολύ». Περνούν οι 10-15, έπειτα 30, στις 40 πια λες μπας και κάτι κάπου παράπεσε: τηλεφωνάς, τα γνωστά, και ιμέιλ δεν βρίσκεις. Σηκώνεσαι και πας, ο ευγενέστατος υπάλληλος στην υποδοχή είναι κατηγορηματικός: «10-15 μέρες, αποκλείεται». Με τα πολλά καταλαβαίνεις ότι εννοεί πως ο κανόνας είναι οι δύο-δυόμισι μήνες. Και ναι, ιμέιλ δεν έχουν ούτε εκεί.

Δεν έχει σημασία η συνέχεια με την επιτροπή. Τώρα έχω μπροστά μια αλυσίδα άλλες ενέργειες· στην πιο κρίσιμη υπηρεσία, τηλέφωνα δεν, ιμέιλ δεν. Πάλι στέλνεις τον φίλο και του δίνουν την αίτηση που πρέπει να συμπληρώσεις μαζί με τα άλλα δικαιολογητικά κτλ... Ίδωμεν.

Επιφυλλίδες επί επιφυλλίδων, και πάλι δεν αρκούν. Και πόσα άλλα, με Εφορία, κωμικά πια, Εθνική Τράπεζα κ.ά… Η μισή μας ζωή, όλο το νευρικό μας σύστημα.

Την αγάπη μας, κύριοι Πιερρακάκηδες.

buzz it!