Τσαρλατανείον η Ελληνική Αγωγή

(Εφημερίδα των συντακτών 4 Απρ. 2020)

* Δεν έχει μείνει χαρακτηρισμός που να μην έχει αποδοθεί στον Εθνικό Καραγκιόζη (υπενθυμίζω πως καμάρωνε ότι κέρδισε δίκη εις βάρος του, με απόφαση πως το «καραγκιόζης» δεν είναι υβριστικό), χωρίς και πάλι να χαρακτηρίζεται ικανοποιητικά, να περιγράφεται επαρκώς το φαινόμενο, ο βίος δηλαδή και το έργο, καθώς και η εν γένει δημόσια συμπεριφορά του εν λόγω.

Έτσι, δεν έχω και τώρα τίποτα να προσθέσω σε όσα επισημάνθηκαν για μία από τις τελευταίες χειρονομίες του Άδωνη, να διαφημίζει «το πρώτο διαδραστικό πρόγραμμα για παιδιά Δημοτικού στα Αρχαία Ελληνικά από την Ελληνική Αγωγή, ευκαιρία τώρα που είμαστε όλοι σπίτι να το παρακολουθήσετε με τα παιδιά σας (κόστος μόνον 5 ευρώ)». 

Θα αφήσουμε τις «πολυτέλειες» για το ηθικό φορτίο της πράξης του αυτής, ψιλά γράμματα για τον εν λόγω, και θα σταθούμε στην ουσία, όπως την αντιλαμβάνεται ο ίδιος: παιδιά του δημοτικού «μαθαίνουν» αρχαία, ακόμα και τρίχρονα παιδιά, όπως δήλωνε ενθουσιασμένη φιλόλογος που είχε παρακολουθήσει από κοντά, μιλούσαν, λέει, αρχαία, καταλάβαιναν και απαντούσαν, τα Χριστούγεννα πάλι έμαθαν τα πανάρχαια έθιμά μας, π.χ. την Ειρεσιώνη, «ελαία με έριον (μαλλάκι) και καρπούς», αντί για χριστουγεννιάτικο έλατο, επίσης παίζουν θέατρο στα αρχαία ελληνικά κ.ο.κ.

* «Παιδαγωγική, ψυχολογία, παιδοψυχολογία, φιλολογία, γλωσσολογία, όλες οι αρμόδιες επιστήμες, οι επιστήμες που λένε λόγου χάρη ότι μάλλον σύγχυση μπορεί να προκαλέσει σ’ ένα παιδί η διδασκαλία διαφορετικών φάσεων μιας γλώσσας, όταν ακόμα και στο λεξιλόγιο πιο πολλές είναι οι διαφορές παρά τα κοινά στοιχεία», όλα διαγράφονται από τους Σχολάρχες του Τσαρλατανείου Ελληνική Αγωγή, έγραφα πιο παλιά.

Γιατί οι Σχολάρχες του Γένους αγνοούν λ.χ. ότι δίγλωσσα γίνονται από μικρά τα παιδιά, όταν ο ένας τους γονιός είναι φυσικός ομιλητής μιας άλλης γλώσσας και τους μιλάει σ’ αυτήν, έχουν δηλαδή μια φυσική (και συνεχή) πραγματική σχέση με την άλλη γλώσσα –και προσοχή, μιαν άλλη γλώσσα, όχι μία που μοιάζει και δεν μοιάζει με τη δική τους. Ανάλογα αγνοούν και ότι το κοινολεκτούμενο πως τα παιδιά ρουφάνε τα πάντα σαν το σφουγγάρι ισχύει ώς έναν μέγιστο βαθμό και για μια δεύτερη, ξένη γλώσσα, που θα τη μάθουν σε ειδικό σχολείο, φροντιστήριο κτλ., γλώσσα όμως διαφορετική από τη δική τους, αγγλικά δηλαδή, γαλλικά, μπορεί και κινέζικα. Από τριών χρονών; Ας δεχτούμε ότι μπορεί κι από τριών χρονών.

* Βέβαια, η Ευγενία Μανωλίδου, μουσικός αλλά περισσότερο γνωστή σαν τηλεπαρουσιάστρια, και μάλιστα της «παιδαγωγικότατης» «Στιγμής της αλήθειας», που αποτελεί αξεπέραστο, νομίζω, μνημείο τηλεοπτικής χυδαιότητας, η Ευγενία Μανωλίδου λοιπόν καμάρωνε πριν από χρόνια στην τηλεόραση πως με το 3χρονο τότε αγοράκι της μιλούσε αρχαία! «Τι αρχαία;» τη ρώτησαν κάποια απ’ τις πολλές φορές. «Ε, τώρα για αρχή, μόνο φρασούλες» είπε. «Τι φρασούλες;» τη ρώτησαν. «Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων» είπε.

Θα το επεξεργάστηκε έκτοτε και θα το προχώρησε το πρόγραμμα διδασκαλίας των αρχαίων σε μικρά παιδιά. Η Σχολάρχισσα, που έχει και σελίδα στο φέισμπουκ όπου μιλάει καθημερινά με φίλες της στα αρχαία! Και πρόσφατα γιόρτασε τα γενέθλια του γιου της και με την ευκαιρία μας δίδαξε κι εμάς να λέμε το «τραγουδάκι των γενεθλίων» στα αρχαία:

Συ ζήθι … (Γιάννη / Μαρία) … και εις έτη πολλά, μέγας/μεγάλη τε γ’ έσεαι, κόμη ση πολιά. Παντή δε σκεδάσεις της γνώσεως φως, και πάντες ερούσιν, ιδού ένας/μία σοφός!

Πολυτονισμένα, εννοείται, αφού, επίσης εννοείται, διδάσκεται και το πολυτονικό (σε «ολοσέλιδη διαφήμιση του Τσαρλατανείου, αυτού του ναού των παραεπιστημόνων και ανεπιστημόνων» έγραφα παλιότερα, σε μία μόνο αράδα με 7 λέξεις έχει 7 λάθη στο πολυτονικό, 8.12.18).

* Αρχαιομαθή εξ απαλών ονύχων τα παιδιά. Όπως ο Σχολάρχης, άρχων και της παρετυμολογίας, που από το πλ-πλ των κυμάτων βγάζει το «πέλαγος»· που ερωτάται σε ραδιοφωνική εκπομπή να ταυτίσει διάφορες αρχαίες ρήσεις και ταυτίζει τη μία στις τρεις (ξέρει όμως να πετσοκόβει άλλες, για να τις φέρει στα μέτρα της ξενοφοβίας του: έχει γράψει εκτενώς ο Ν. Σαραντάκος)· που διαπρέπει και στα μιξονεοελληνικά: «προϊόντος της εξελίξεως του φαινομένου», αντί «προϊούσης…», «προασπίζομαι να αποδείξω», «εκ του έλασσον κρίνεται και το μείζον» και πόσα άλλα.

Δεν είναι γλώσσα τα αρχαία, είναι ιδεολογία, όπως έχω ξαναματαγράψει. Και ούτε καν ιδεολογία: ιδεοληψία. Και μέσα σ’ αυτήν θα βάλουν να τσαλαβουτήσουν τα μικρά παιδιά οι παραεπιστήμονες και ανεπιστήμονες, μάλλον αντιεπιστήμονες. Και μαζί και οι ομοφρονούντες, προφανώς, γονείς τους.

Γιατί δεν θα μάθουν αρχαία τα παιδιά. Παπαγαλία από μικρά θα μάθουν. Και προπάντων ξιπασιά.

«Παίζωμεν παιδιάν;» αρχίζει το μανιφέστο-διαφήμιση του «πρώτου διαδικτυακού εκπαιδευτικού προγράμματος». «Βούλοιο αν παίσαι ημάς; Θέλεις να παίξουμε;»

Όμως δεν είν’ παιχνίδια αυτά. Φτηνομπακαλική είναι, για να μην πω έγκλημα.

Θα μας πει τώρα ο εμπρηστής αστυνομικός; - Αρχαία από μετάφραση, είπαν κι οι άλλοι

(Εφημερίδα των συντακτών 13 Οκτ. 2018)

Θα μας πει τώρα ο εμπρηστής αστυνομικός;

Σχολιάστηκαν εξαντλητικά τα όσα είπε ο προέδρος της Ένωσης Αστυνομικών Υπαλλήλων Αθηνών, ονόματι Δημοσθένης Πάκος, στον Ν. Χατζηνικολάου, στις ειδήσεις του Αντένα (27/9), σχετικά με το μερίδιο των αστυνομικών στη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου. Εγώ όμως έχω μείνει με μια απορία.

Θυμίζω πρώτα τα λόγια του προέδρου για τον τρόπο με τον οποίο πέρασαν χειροπέδες οι συνάδελφοί του σ’ έναν ημιθανή:

«Αυτή είναι η πρακτική. Σε όποιον αρέσει. Σε όποιον δεν αρέσει, γιατί σε μένα δεν αρέσει κάτι άλλο…» και ακολουθούσε η πολιτική τοποθέτηση του προέδρου, που δεν μας ενδιαφέρει εδώ. Εδώ μας ενδιαφέρει η ξεκρέμαστη, λειψή φράση: «Σε όποιον δεν αρέσει»: Γιατί ξεστράτισε μες στην ορμή του λόγου του ο πρόεδρος, λέγοντάς μας τι δεν αρέσει σ’ εκείνον, και δεν μας είπε τι να κάνουμε εμείς, εάν δεν μας αρέσει.

Ό,τι και να φανταστούμε σαν συνέχεια, και αφού βεβαίως λάβουμε υπόψη τον μετά βίας συγκρατημένο απειλητικό τόνο της φωνής, ό,τι και να φανταστούμε λοιπόν, αυθαίρετο θα ’ναι. Ας δοκιμάσουμε όμως: «Σε όποιον δεν αρέσει, να σηκωθεί να φύγει, να πάει σ’ άλλη χώρα»: η ήπια εκδοχή. «Σε όποιον δεν αρέσει, να κόψει τον λαιμό του»: κάπως καλύτερα, πιο ταιριαστά πάντως με το ύφος. «Σε όποιον δεν αρέσει, να ’ρθει να μας τα κλάσει»: καλυτερότερα, ταμάμ νομίζω με το ύφος.

Σ’ αυτήν όμως την περίπτωση, ας σκεφτεί ο πρόεδρος πως υπήρξαν και υπάρχουν και κάποιοι που πάνε κάποιες φορές και, μετά συγχωρήσεως, τους τα κλάνουν. Να μην ολοφύρεται τότε αυτός και μαζί οι γνωστοί παραστάτες πως άλλοι στοχοποιούν τους αστυνομικούς, που «κι αυτοί έχουν μανάδες» κτλ. Γιατί τους αστυνομικούς τους στοχοποιεί ο πρόεδρός τους! Γιατί πόλεμο κήρυξε ο πρόεδρος! Γάντι πέταξε ο πρόεδρος!

Ας το ’χουμε όλοι πάντα κατά νου, για τον καταλογισμό των ευθυνών εννοείται, έτσι και βρεθεί και το σηκώσει κανένας.

ΥΓ. Και μία ερώτηση προς την υπηρεσία του προέδρου και το αρμόδιο υπουργείο: Ο κ. Πάκος έχει άραγε υποβληθεί στα τακτά (;) ψυχολογικά τεστ που προβλέπονται για τα όργανα της τάξης; και με τι αποτελέσματα; Γιατί, όποιος τον είδε στην τηλεόραση, θα αναρωτήθηκε σίγουρα πως, αν ήταν θέμα λίγων δευτερολέπτων ακόμα να χιμήξει στον λαιμό του Χατζηνικολάου, τι θα κάνει τότε στον κάθε πολίτη στον δρόμο, Ζακ ή μη Ζακ;

Αρχαία από μετάφραση, είπαν κι οι άλλοι

«Στα Μαθήματα Πολέμου του Δημήτρη Λιγνάδη [σ.σ. σύνθεση αποσπασμάτων Θουκυδίδη] ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα να ζωντανεύει πραγματικά ο πολύτιμος αρχαίος λόγος» γράφει αρχή αρχή στην κριτική της η Ματίνα Καλτάκη (Καθημερινή 30/9) και νομίζεις, μάλλον είσαι σίγουρος, πως ο Θουκυδίδης ακούγεται στο πρωτότυπο.

Όμως όχι· αρκετά αργότερα μαθαίνεις πως «η επιτυχία των Μαθημάτων Πολέμου εκκινεί [σικ] από τον τρόπο που απέδωσε σε σύγχρονη, δυνατή και καθαρή, γλώσσα το αρχαίο κείμενο ο φιλόλογος Γιάννης Λιγνάδης…»

Ώστε χρειαζόταν μετάφραση, απόδοση, σε σύγχρονη γλώσσα, για να ζωντανέψει «ο πολύτιμος αρχαίος λόγος»: αυτό ακριβώς που πρέσβευαν ανέκαθεν οι δημοτικιστές και πρεσβεύουν και σήμερα όσοι προτάσσουν την αρχαιομάθεια, την επαφή του μαθητή με τον πλούτο της αρχαίας γραμματείας, των κειμένων, απέναντι στην άγονη αρχαιογλωσσία, που με την εμμονή σε γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα και κανόνες αφυδατώνει τα ξέφτια των αρχαίων κειμένων, τα ελάχιστα δηλαδή αποσπάσματα που χωρούν έτσι στο σχολικό πρόγραμμα.

Χάρηκα, πρέπει να πω, με την απερίφραστη αυτή ομολογία-διαπίστωση της κριτικού, διαπίστωση μάλιστα που γίνεται στην πράξη, με βάση συγκεκριμένο εγχείρημα, και όχι αόριστα και θεωρητικά.

Όμως, διαβάζω στον επίλογο (και αφού έχει μεσολαβήσει μια παρεμπίπτουσα αναφορά ότι «με το μονοτονικό τραυματίστηκε σοβαρά η σχέση με την αρχαία μορφή της γλώσσας»!) πως

«Τα Μαθήματα Πολέμου παρακολουθούνται με αμείωτη προσοχή, απαντώντας σε όλους αυτούς που θέλουν να εξαφανίσουν, ως μη χρήσιμα, τα μαθήματα των αρχαίων ελληνικών (και των λατινικών) από τα σχολεία»!

Εδώ τα πράγματα ξαφνικά αλλάζουν, αντιστρέφονται· τα όσα είχε γράψει αρχικά η κριτικός ακυρώνονται και εξαφανίζονται πίσω από την αείζωη ιδεογλωσσική σύγχυση, που (με τις υπεραπλουστεύσεις αλλά και τις ανακρίβειές της: εξαφάνιση, κατάργηση κτλ.) παγιδεύει την κριτικό, η οποία μοιάζει να μην καταλαβαίνει ότι «τα Μαθήματα Πολέμου παρακολουθούνται με αμείωτη προσοχή» ακριβώς επειδή ο θεατής έρχεται σε επαφή με κείμενο –και το κείμενο σήμερα υπάρχει μόνο μέσα απ’ τη μετάφρασή του.

Η συνέχεια, αναμενόμενη: «Εδώ και τριάντα, αν όχι σαράντα, χρόνια η πολιτική τάξη αποδεικνύεται ανίκανη να υπερασπισθεί την ελληνική παιδεία. Οι νέοι δεν μαθαίνουν την ελληνική γλώσσα, την Ιστορία, την Ιστορία της σκέψης και τη λογοτεχνία – όλα αυτά που συναποτελούν την “ελληνική ταυτότητα”».

Και τα λοιπά. Τα παλιά και γνωστά.

Ο άγνωστος Κριαράς

(Εφημερίδα των συντακτών 27 Σεπτ. 2014)

Ο άγνωστος Κριαράς

«Το ξέρω καλά. Οι περισσότεροι, ειδικά κάποιοι νεόκοποι από τις τηλεοράσεις που έρχονται να με δουν, να μου ζητήσουν “δηλώσεις”, δεν είναι γιατί γνωρίζουν και εκτιμούν το έργο και την προσωπικότητά μου. Είναι η ηλικία μου που τους κάνει εντύπωση.» Πάντα οξυδερκής και ευθύβολος ο Εμμ. Κριαράς, σε περσινή συνέντευξή του, τη μέρα που έκλεινε τα 107 του χρόνια (28.11.13), στη Βίκυ Χαρισοπούλου, από τις πιο πιστές συνομιλήτριές του, που γνώριζε από κοντά άνθρωπο και έργο, αντίθετα από τους «περισσότερους», «νεόκοπους» και μη.

Αυτούς λ.χ. που αποχαιρέτησαν τον δάσκαλο με επαίνους κόπι-πέιστ απ’ το ίντερνετ. Και δεν αναφέρομαι στον αναμενόμενο, κουλτουριάρη πρωθυπουργό, που μίλησε για «φιλόσοφο» κτλ. Αλλά σε νεόκοπους και μη, ξαναλέω, που τον τιμούσαν, υποτίθεται, όσο ζούσε, τιμώντας ωστόσο έναν άγνωστο, ο οποίος αγωνίστηκε μια ολόκληρη ζωή, και τι ζωή, και πόση μάλιστα ζωή, προασπίζοντας ιδέες και απόψεις διαμετρικά αντίθετες από τις δικές τους, όπως έγραφα και την περασμένη φορά.

Μακάρια άγνοια: Κοντά δέκα χρόνια τώρα, ο Στάθης της Ελευθεροτυπίας, σ’ ένα κείμενο όπου κατακεραύνωνε την αφεντιά μου ότι, μεταξύ άλλων (βασικών θέσεων της σύγχρονης γλωσσολογίας, ας σημειωθεί), υποστήριξα πως τα αρχαία θα ’πρεπε να διδάσκονται σαν ξένη γλώσσα, αναφερόταν ευλαβικά στον «μέγα Κριαρά», αγνοώντας ακριβώς πως η θέση αυτή για τη διδασκαλία των αρχαίων αποτελούσε θέση του ίδιου του «μεγάλου Κριαρά»! Που συμπτωματικά την είχε διατρανώσει λίγες μέρες πριν, όχι σε κανένα περιφερειακό έντυπο αλλά στα Νέα, χτεσινή εφημερίδα του Στάθη (και ενώ, παρεμπιπτόντως, στην τότε εφημερίδα του την ίδια θέση είχε διατυπώσει ο κορυφαίος και πρόωρα χαμένος γλωσσολόγος Τάσος Χριστίδης).

Και καπέλωμα; Πιο δύσκολα θα μπορούσα να χαρακτηρίσω την προσπάθεια να εκμαιευτούν, μέσα από συνέντευξη, θέσεις ξένες προς επίσης πάγιες και επανειλημμένα διατυπωμένες θέσεις του Κριαρά. Που, το εξωφρενικότερο, τις διατυπώνει ξεκάθαρα στην ίδια αυτή συνέντευξη:

«Πρόσφατα η κυρία Ρεπούση χαρακτήρισε την Αρχαία Ελληνική “νεκρή γλώσσα”, εισηγούμενη να συρρικνωθεί η διδασκαλία της με χρησιμοθηρικούς όρους [...]» υποβάλλει τη δική της θέση η δημοσιογράφος (Ιωάννα Κλεφτόγιαννη, Ελευθεροτυπία 12.10.13). Όμως ο Κριαράς δηλώνει απερίφραστα:

«Μια γλώσσα είναι νεκρή όταν δεν μιλιέται σε συγκεκριμένο τόπο. Παρά τις προσπάθειες του καθαρευουσιανισμού στην Ελλάδα το 19ο αιώνα, η Αρχαία Ελληνική δεν μιλήθηκε. Μιλήθηκε μια καθαρεύουσα –είτε ήταν σωστή είτε όχι. Η Αρχαία Ελληνική δεν έζησε πραγματική ζωή παρά μόνο στην αρχαία Ελλάδα. Κάνοντας λόγο για ζωντάνια γλώσσας, επειδή η γλώσσα αυτή διδάσκεται κάπου, ακόμα και σε μεγάλη κλίμακα, κάνομε κατάχρηση του όρου “ζωντανός”. Η Νέα Ελληνική είναι διαφορετική γλώσσα από την Αρχαία, γιατί έχει δική της γραμματική, έστω και αν σε ορισμένες περιπτώσεις συμπίπτει με την Αρχαία. Όταν όμως ο κοινός Νεοέλληνας αδυνατεί να διαβάσει ένα κείμενο της Αρχαίας, αυτό σημαίνει ότι η Αρχαία Ελληνική δεν είναι γλώσσα του».

Κι όμως, η δημοσιογράφος που έχει καταγράψει αυτή την απολύτως ξεκάθαρη δήλωση επιμένει να γράφει ότι ο Κριαράς, «με την πνευματική εγρήγορση και διαύγειά του», παρακολουθεί όλη την επικαιρότητα, μαζί «και τη “σκόνη” που σήκωσε ξανά η Μαρία Ρεπούση με τις προβοκατόρικες δηλώσεις της για τα Αρχαία Ελληνικά»!

Προβοκατόρικη συνέντευξη, θα έλεγε τότε κανείς… Αλλιώς, καπέλωμα!

Ασύστατες σχέσεις: Γιατί τι σχέση έχει εντέλει ο ακραιφνώς και ακραία, ακόμα ακόμα, δημοτικιστής Κριαράς με τους αρχαιόπληκτους απαξιωτές της νεοελληνικής, την εποχή του νεολογιοτατισμού και του συχνά απροκάλυπτου νεοκαθαρευουσιανισμού; Τι σχέση έχει ο μαχητικός δημοτικιστής, όταν ο δημοτικισμός, ή και ό,τι χλευάστηκε –ανιστορικά ιδωμένο– σαν παλαιοδημοτικισμός, ακόμα και ο ψυχαρισμός, προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν στα δικαιώματά της τη ζωντανή γλώσσα, μοιραία μέσα και από ακρότητες και υπερβολές, τι σχέση έχει λέω ο πεισματικά δημοτικιστής με τους αρνητές ουσιαστικά της εξέλιξης της γλώσσας; Που επιστρέφουν, επιδεικτικά πολλές φορές, στην καθαρεύουσα, ή και σε αρχαίους λεκτικούς και συντακτικούς τύπους –με αναπόφευκτο τίμημα, πολύ συχνά, κραυγαλέες ασυνταξίες… Από την άλλη, τι σχέση έχουν με κάποιον που μέσα από τη βαθιά μελέτη της γλώσσας πάλεψε να βρει αναλογίες και λύσεις για σύγχρονα προβλήματα, προκρίνοντας λ.χ. τον τύπο «συγγράφισσα» ή και «ταμίισσα», που κι εγώ ο ίδιος τον είχα χαρακτηρίσει λύση εξωπραγματική, τι σχέση έχουν λέω με τον εμπρόθετα ρυθμιστή αυτοί που φιλοδοξούν και στέκουν έξω και πάνω από τη γλώσσα, στηλιτεύοντας τις «ακρότητες» δημοτικιστών και καθαρευουσιάνων, το ίδιο ισοπεδωτικά λ.χ. με την άλλη ανιστόρητη εξίσωση μαύρου και κόκκινου φασισμού.

Όμως ο Κριαράς συμβάδισε πάντοτε με την Ιστορία. Καλύτερα: έζησε κι έδρασε μέσα στην Ιστορία, ούτε πλάι, ούτε απέξω, ούτε αποπάνω. Γι’ αυτό και όχι μόνο έγραψε, παρά αποτελεί ο ίδιος Ιστορία.

Χλ χλ χλ το κύμα, και νά ο μοχλός!

Τα Νέα, 13 Νοεμβρίου 2010 [εδώ, με ορισμένες προσθήκες]

Να μπουν τα αρχαία και στους βρε-φονηπιακούς σταθμούς θα ζητήσουν οσονούπω όσοι δεν νοιάζονται για αγωγή του παιδιού παρά για ιδεολο-γήματα και ιδεοληψίες


«Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων»: έτσι επικοινωνούσε το τρίχρονο τότε αγοράκι με τη μητέρα του, κατά δήλωση βεβαίως της ιδίας. Μητέρα, η Ευγενία Μανωλίδου, κάπου ενάμιση χρόνο πριν, όταν ελάμπρυνε την τηλεόραση με την εμπνευσμένη «Στιγμή της αλήθειας», ρωτώντας τους παίκτες αν είναι αλήθεια πως το έκαναν με δεκατρείς ταυτόχρονα και άλλα τόσα κατοικίδια.

διαβάστε τη συνέχεια...

Όμως η τηλεόραση τηλεόραση, η δουλειά δουλειά, και η αγωγή του παιδιού αγωγή του παιδιού, με αρχαία ελληνικά εννοείται. Έτσι βρέθηκε η Ευγενία Μανωλίδου ένα –τεράστιο– βήμα μπροστά από όσους δειλά ακόμα προτείνουν τη διδασκαλία των αρχαίων από το δημοτικό κιόλας.

Όπου παιδαγωγική, ψυχολογία, παιδοψυχολογία, φιλολογία, γλωσσολογία, όλες οι αρμόδιες επιστήμες, οι επιστήμες που λένε λόγου χάρη ότι μάλλον σύγχυση μπορεί να προκαλέσει σ’ ένα παιδί η διδασκαλία διαφορετικών φάσεων μιας γλώσσας, όταν ακόμα και στο λεξιλόγιο πιο πολλές είναι οι διαφορές παρά τα κοινά στοιχεία (λογάς= επίλεκτος, αναλύω= πεθαίνω!), όλες λοιπόν οι αρμόδιες επιστήμες στο καλάθι των αχρήστων, πατσαβούρι για να γυαλίσουν την ιδεολογία που θέλει τα αρχαία ελληνικά γλώσσα των γλωσσών, μία και μοναδική.

Έτσι, είδαμε στην προηγούμενη επιφυλλίδα ένα μικρό μέρος από την ανακυκλούμενη αρθρογραφία και επιστολογραφία που διακινεί ευρύτατα διαδεδομένους μύθους για την πολυεκατομμυριούχο σε λέξεις γλώσσα και την ειδική ανάπτυξη του εγκεφάλου που προκαλεί η γνώση των αρχαίων –τα οποία θα έπρεπε γι’ αυτό να τα μαθαίνουμε από τα παιδικάτα μας, όπερ έδει δείξαι.

Διόλου παράδοξο ότι αυτή η αγοραία πια ιδεολογία διατρέχει από οιονεί επιστημονικές μελέτες έως σχόλια σε ευθυμογραφικές στήλες, από κατά τεκμήριο σοβαρές συζητήσεις στην τηλεόραση έως κουτσομπολίστικες μεσημεριανές εκπομπές «κοινωνικής κριτικής» –λέγε με Τατιάνα.

Επιτομή αυτού του ιδεολογήματος, εντέλει, διαβάζω στη σελίδα «Μ’ αρέσει – Δεν μ’ αρέσει» εβδομαδιαίου περιοδικού, σ’ ένα κράμα παχυλής άγνοιας και (ως εκ τούτου;) ιταμότητας: Μ’ αρέσει, γράφει μια συντάκτρια, «ότι πλέον θα διδάσκονται αρχαία ελληνικά σε βρετανικά δημοτικά (!) σχολεία. Ευτυχώς, δεν έλαβαν υπόψη απόψεις “ειδικών” ότι είναι νεκρή γλώσσα…»*

Ώστε τα αρχαία –την αρχαία ποικιλία έστω των ελληνικών– τα έβαλαν οι Βρετανοί στο δημοτικό επειδή δεν είναι νεκρή γλώσσα; Ή, αφού τα έβαλαν, σημαίνει πως δεν είναι νεκρή γλώσσα; Και έχουν δηλαδή φυσικούς ομιλητές σήμερα ακόμα τα αρχαία ελληνικά, κατά τον στοιχειώδη ορισμό της ζωντανής ή νεκρής γλώσσας; Και ποιοι οι ειδικοί που χωρούν στα εισαγωγικά της ιταμότητας, κατά τη νεαρότατη συντάκτρια; Πνευματικές και επιστημονικές κορυφές όπως ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ακόμα και ο συντηρητικότατος Γ. Ν. Χατζιδάκις, πιο πίσω, ο Εμμανουήλ Κριαράς σήμερα, ο πριν από λίγα χρόνια χαμένος Τάσος Χριστίδης…

Το θέμα μας, ας το ξαναματαπούμε, δεν είναι η αξία καθαυτή και η χρησιμότητα των αρχαίων, αλλά κάποιες απόψεις-μύθοι που δεν τις συμμερίζεται καμία σχολή γλωσσολογίας, ούτε καν ο Μπαμπινιώτης, παρά εκπορεύονται από επιστήμονες και «σχολές» τύπου Πλεύρη, Άδωνη, Λιακόπουλου και σία. Όπως η άποψη περί παρθενογένεσης των ελληνικών και η άρνηση κατά συνέπεια της κοινά αποδεκτής και μόνης επιστημονικής άποψης ότι τα ελληνικά ανήκουν στην οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών.

Πιο πρόσφατο σχετικό εγχείρημα, ένα ογκωδέστατο πόνημα που φιλοδοξεί ακριβώς «να καταδείξ[ει] το ετοιμόρροπο και ασταθές του ινδοευρωπαϊκού οικοδομήματος»!** Γι’ αυτόν το σκοπό, κινείται στο προνομιακό πεδίο δράσης τέτοιων «σχολών», τη λαοφιλέστατη Επιστήμη του Προφανούς, την παραετυμολογία. Ένα μόνο παράδειγμα (πρόγευσή του έδινα στη λεζάντα της φωτογραφίας στην προηγούμενη επιφυλλίδα):

«Την λ. μοχλός μάς την έδωσε η φύση. Μάλιστα, η μητέρα φύση την ψιθύρισε στο αφτί του αγαπημένου της παιδιού, του προγόνου μας του Έλληνα, στις πηγές, στις ποταμιές ή στις αμμουδερές ακτές των θαλασσών που έπαιζε από μικρός.

»Εκεί το κύμα σκάζοντας στην ακτή κάχλαζε τους κάχλικες, τους χάλικες, τους κόχλους και μουρμούριζε χλ χλ χλ χλ, κόχλαζε, κάχλαινε και όχλευε τους κόχλακες, τους όχλιζε, τους αναμόχλευε, τους ανατάρασσε. Το ίδιο μόχλευμα γίνεται σε κάθε αυλάκι νερού ή σε κάθε ροή νερού, πηγής ή ρυακιού. [...]

»Αυτός λοιπόν ο ήχος χλ χλ χλ, των λιθίσκων που παραδέρνει το κύμα, έδωσε και το ρ. <χλω> και το οχλώ και το εν-οχλώ, και τον όχλο και την όχληση και την ενόχληση, και την όχλευση και την μόχλευση και την ανα-μόχλευση, και τον μοχλό.

»Το πρωτόγονο ρ. <χλω> ή οχλώ σημαίνει από την προέλευσή του ταράσσω, ανακατεύω, θολώνω με την ανατάραξη, συγχέω…» (σ. 463 κ.ε.).

Τωόντι: ανακατεύω, θολώνω, συγχέω… Ούτε λόγος!

Είπαμε κι άλλοτε, πλ πλ έκανε, σύμφωνα με άλλον, το κύμα, και από κει βγήκε το πέλαγος· κούπα, ω παι! έτεινε την άδεια χούφτα στο μωρό η αρχαιοελληνίς μητέρα, για να το ξεγελάσει πως του δίνει γάλα, και νά το κουπεπέ· πού στη, τάχα «πού βρίσκεται», ρωτούσαν οι αρχαίοι μπάτσοι κυνηγώντας τους αρχαίους τοιούτους, και εγεννήθη, λέει, η λ. πούστης…, αστείρευτη όντως η ευρηματικότητα των παρετυμολόγων –να ’χε και ίχνος έστω επιστημονικότητας…

Μπα, δε βαριέσαι, ντόρος να γίνεται, και να μας κάνουν διαφήμιση οι άλλοι, όπως εγώ, φευ, τώρα δα, στους ποιητές τού χλ χλ χλ , τον γνωστό Βασίλη Φίλια μαζί με τον λιγότερο γνωστό Γιάννη Πρινιανάκη, συγγραφέα δύο βιβλίων με τους εύγλωττους τίτλους: Γλώσσα ελληνική: Η γλώσσα των γλωσσών και Η γλώσσα των Ελλήνων είναι η γλώσσα που ομιλεί η φύση!

Ώστε νά η «μητέρα φύση», που «ψιθυρίζει στο αφτί του αγαπημένου της παιδιού». Και το κουφαίνει.

Αλλά πού τα χλ χλ χλ; Σε τόμο 765, ναι, σελίδων, με τίτλο Τα ημαρτημένα του Λεξικού Μπαμπινιώτη: Μια πρώτη επιλογή …και έπεται η συνέχεια, έργο που, φως φανάρι, βγαίνει (ακόμα και) στον Μπαμπινιώτη από (ακρο)δεξιά.

Μακάρι να τελειώναμε εδώ… Έχει κι άλλα.


* Χρειάζεται όμως να δούμε και τι «δεν αρέσει» στη συντάκτρια. Δεν της αρέσει λοιπόν «ότι, αντίθετα, τα σχολικά βιβλία ελληνικής γλώσσας Δημοτικού περιλαμβάνουν οδηγίες χρήσεως καφετιέρας, και ελάχιστα κείμενα σημαντικών λογοτεχνών». Προφανώς η συντάκτρια αγνοεί ότι και στη χώρα μας, τις τελευταίες δεκαετίες, στη διδασκαλία της γλώσσας ακολουθείται η λεγόμενη «επικοινωνιακή προσέγγιση», που σημαίνει κείμενα από κάθε περιοχή του λόγου, για κάθε εκφραστική ανάγκη, από διαφημίσεις δηλαδή έως «οδηγίες χρήσεως καφετιέρας». Ενώ «κείμενα σημαντικών λογοτεχνών» διδάσκονται από ειδικά εγχειρίδια, τα τρία Ανθολόγια, ένα για κάθε δύο τάξεις του δημοτικού. Εκεί θα βρει η συντάκτρια από Όμηρο, Αισχύλο, Λουκιανό έως δημοτικό τραγούδι και Βιτσέντζο Κορνάρο, από Ρωμανό τον μελωδό έως Κόντογλου, Βιζυηνό, Παπαδιαμάντη, Ρίτσο, Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο, αλλά και Χικμέτ, Σαιντ-Εξυπερύ, Τζακ Λόντον. Παχυλότατη άγνοια είπα· τι να λέμε και για επαγγελματικό ήθος και δεοντολογία…

** Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου. Το σχετικό κείμενο κλείνει με την ακόλουθη παράγραφο, τυπωμένη με έντονα μαύρα στοιχεία: «Για εμάς τους εναπομείναντες πιστούς των γκρεμισμένων Παρθενώνων και των ορφανών Καρυάτιδων, για εμάς τους θαυμαστές των θρυμματισμένων ειδώλων και των αθανάτων ιδεών, η γλώσσα είναι θρησκεία· και της θρησκείας αυτής αρχιεροφάντης, αρχιερέας και αρχιμυσταγωγός είναι ο Όμηρος και ιερείς του οι Αισχύλοι, οι Πλάτωνες, οι Αριστοτέληδες, οι Ηράκλειτοι, οι Επίκουροι, οι Αριστοφάνηδες, οι Πλούταρχοι· πειθόμενοι τοις κείνων ρήμασι πορευόμαστε και όχι τοις των θεραπόντων των ανυπάρκτων Ινδοευρωπαίων».

Θάνατος είναι οι κάργιες που χτυπιούνται…

Τα Νέα, 30 Οκτωβρίου 2010

«Την λ. μοχλός μάς την έδωσε η φύση. [...] Το κύμα σκάζοντας στην ακτή κάχλαζε τους κάχλικες, τους χάλικες,
τους κόχλους, και μουρμούριζε, χλ χλ χλ χλ, [...] αυτός λοιπόν ο ήχος, χλ χλ χλ, των λιθίσκων που παραδέρνει το κύμα,
ή κάθε ρεύμα νερού, έδωσε και το ρήμα <χλω>, [που σημαίνει] ανακατεύω, θολώνω με την ανατάραξη, συγχέω..."
Ούτε λόγος, ανακατεύω, θολώνω, συγχέω...


Μωρέ μπας κι είναι κάποιο σατανικό σχέδιο εξόντωσής μας; Με θάνατο, αν όχι από απόγνωση, σίγουρα από ανία; Ή σχέδιο εξώθησης σε αυτοχειρία;

Να διαβάζεις δηλαδή ξανά μανά για την ουρανόπεμπτη γλώσσα με τα τόσα εκατομμύρια λέξεις, που η γνώση της θεραπεύει πάσαν νόσον και πάσαν –αλήθεια;– μαλακίαν, ή για τη λέξη «πέλαγος» που βγαίνει απ’ το πλιτς πλιτς των κυμάτων… Και να φουντάρεις! Πλατς!

διαβάστε τη συνέχεια...

Αλλιώς, κύριε διευθυντά, θα ήταν άραγε δυνατόν, τη μία απ’ τις δύο φορές που γράφω εδώ το μήνα, να έμπαιναν ξανά κάποια από τα παλιά μου άρθρα, αυτούσια, συνέχεια τα ίδια; Με ανάλογη, έστω, περικοπή της αμοιβής μου; Ή τότε να μπαίναμε στα βαρέα και ανθυγιεινά; Γιατί, χειρότερο κι από το να διαβάζεις, είναι να γράφεις, να προσπαθείς να γράψεις, τα ίδια κι εσύ αλλά με άλλον εντέλει τρόπο.

Κοιτάζω περίτρομος, σαν τι μαζεύτηκε σε έναν μόλις μήνα, άντε δύο –από τα λίγα, τα ελάχιστα, που έχω τη δυνατότητα να παρακολουθώ. Στην Καθημερινή αίφνης (2/9) εμφανίστηκε, για πολλοστή φορά και πάντως εν αιθρία, ο πολιτικός μηχανικός και ακαδημαϊκός Αντώνης Κουνάδης, να μιλήσει ξανά για τη μοναδικότητα των αρχαίων, που μόνο αυτά στηρίζουν τη γνώση της νεοελληνικής, και θα ’πρεπε γι’ αυτό να διδάσκονται απ’ το δημοτικό κτλ. Και επιστράτευσε συνήγορό του τον αείμνηστο Ι. Θ. Κακριδή, που τάχα έγραψε ότι η γλώσσα αργοπεθαίνει και μόνο τα αρχαία θα τη σώσουν.

Χρειάζεται όμως εδώ παρένθεση: ποιος ο Κουνάδης; Ο κ. Κουνάδης, παλιός αθλητής, διορισμένος πρόεδρος του ΣΕΓΑΣ επί δικτατορίας και καθηγητής στη σχολή πολιτικών μηχανικών του ΕΜΠ, ακαδημαϊκός τώρα, στρατεύτηκε κάποια στιγμή στον Γλωσσοσωτήριο, όπως και στον εν γένει Εθνοσωτήριο του Χριστόδουλου για τις ταυτότητες, διακινώντας από περίοπτη θέση και σε επίσημες εκδηλώσεις της Ακαδημίας όλους τους γνωστούς μύθους που ευδοκιμούν κατά κανόνα σε κακόφημους ιδεολογικά χώρους, και πάντως μακριά, πολύ μακριά από τη μόνη αρμόδια επιστήμη, τη γλωσσολογία. Ειδικά για τον μύθο προελεύσεως Γεωργαλά, για κάποιο υποτιθέμενο πρόγραμμα “Hellenic Quest”, που αναγορεύει τα αρχαία γλώσσα των ηλεκτρονικών υπολογιστών και μετράει πέντε, έξι και παραπάνω εκατομμύρια λέξεις, έχουν γραφτεί σελίδες επί σελίδων (από τα πρώτα το Ιστολόγιο, εξαντλητικά έπειτα και κατ’ επανάληψη ο Ν. Σαραντάκος, εδώ ο υπογραφόμενος κ.ά.), όπου ανασκευάζονται μία προς μία οι πάσης φύσεως ανακρίβειες τις οποίες αναπαράγει ο κ. Κουνάδης –πάντα κλειστή η πόρτα των ολοπρόθυμα κουφών.

Ένα μόνο στοιχείο εδώ, για την πολυεκατομμυριούχο γλώσσα, που οι επιστήμονες γλωσσολόγοι ανεβάζουν τις λέξεις της στον ήδη τεράστιο αριθμό των 700.000, όμως εκατομμύρια τις θέλουν οι άλλοι, μετρώντας απλούστατα τους πολλαπλούς τύπους ή και τις πολλαπλές εμφανίσεις της ίδιας λέξης, π.χ. ανήρ - ανδρός - ανδράσι - άνδρεσι κτλ.! Αμ, πρωτοετής φοιτητής να του έκανε τέτοιες μετρήσεις, του κ. Κουνάδη των θετικών επιστημών, θα τον έστελνε πίσω στο λύκειο.

Γυρνάμε όμως στην επιστολή του κ. Κουνάδη, ο οποίος ζήτησε (μάλλον εκβίασε) χείρα βοηθείας από τον διαμετρικά αντίθετό του, επιστημονικά και ιδεολογικά, Ι. Θ. Κακριδή. Και έστειλε λακωνικότατη επιστολή (23/9) ο διαπρεπής καθηγητής Φάνης Κακριδής, γιος του Ι.Θ., αμφισβητώντας την ακρίβεια των γραφομένων, που δεν υπήρχαν έτσι κι αλλιώς εκεί όπου παρέπεμπε ο κ. Κουνάδης!

Ερυθρίασε τάχα ο κ. Κουνάδης; Απάντησε με άλλη επιστολή (2/10), όπου παραδεχόταν (α) ότι το περιοδικό στο οποίο παρέπεμπε δεν ήταν του τάδε έτους αλλά του δείνα, και (β) κυρίως ότι η φράση την οποία παρέθετε δεν ήταν ολόκληρη του Κακριδή, αλλά μόνο το πρώτο μισό της, που κι αυτό (γ) το ’λεγε κάποιος άλλος, ο οποίος άλλος ισχυριζόταν ότι είχε ακούσει τον Κακριδή στην τηλεόραση, ενώ (δ) το άλλο μισό ήταν παραλλαγή κάποιας ρήσης του Ελύτη… Έναν τέτοιο πια φοιτητή του, απ’ το παράθυρο, φαντάζομαι, θα τον πετούσε ο των θετικών επιστημών κ. Κουνάδης.

Έλεγα για τη σοδειά τους τελευταίους ένα-δυο μήνες μόνο. Δεν πέρασε καιρός από την επιστολή του κ. Κουνάδη, και πάλι στην Καθημερινή, άλλος, δικηγόρος τώρα, θαρρείς και ξαναγράφει την επιστολή Κουνάδη, σημείο προς σημείο! Η τέχνη της προπαγάνδας, καρικατούρα πια. Και τις προάλλες, άλλος, ονόματι Σταύρος Παπαμαρινόπουλος, καθηγητής γεωλογίας στο πανεπιστήμιο της Πάτρας, πάντα στην Καθημερινή (16/10), γράφει με θέμα τα αρχαία και τον εγκέφαλο. Ότι ειδικότερα, σύμφωνα με κάποιες έρευνες, (α) η τάδε περιοχή του εγκεφάλου «ενεργοποιήθηκε λίγο περισσότερο λόγω του ελληνικού αλφαβήτου», έτσι (β) «ο ανθρώπινος εγκέφαλος επαναπρογραμματίστηκε ριζικώς», και (γ) αυτή πια η «συγκλονιστική μεταβολή στη λειτουργία του εγκεφάλου προκάλεσε μια ουσιώδη αλλαγή στην ψυχολογία των χρηστών του αλφαβήτου από την οποία προέκυψε η ανάγκη επικοινωνίας των πολιτών διά της λειτουργίας του θεάτρου». Και προς επίρρωση όλων αυτών γίνεται αναφορά και στην περιβόητη έρευνα Τσέγκου, πρότυπο αντιεπιστημονικότητας, σύμφωνα πάντα με τους επιστήμονες γλωσσολόγους!

Θέατρο λέει; Ούτε λόγος. Σκιών βεβαίως. Όπου καλούμαστε όμως να παίξουμε, και παίζουμε, μοιραία, όλοι μας.

Δυστυχώς, έχουμε πολλά ακόμα να πούμε, π.χ. για το χλ χλ χλ, τώρα, των κυμάτων, που γέννησε τον μοχλό κ.ά.

Αρχαία και εκπαιδευτικός νους

Τα Νέα, 17 Σεπτεμβρίου 2005

Μοναδικός τρόπος για να κατακτήσει οποιοσδήποτε οποιαδήποτε λέξη είναι να την εντάξει αυτομάτως σε μια φράση

το πλήρες κείμενο:

Πλησίστιοι για την καινούρια ακαδημαϊκή χρονιά, ας τελειώνουμε με τα ρέστα της προηγούμενης, χωρίς βεβαίως αυταπάτες πως δεν θα τα συναντήσουμε, ξανά και ξανά, κεφαλαιοποιημένα δηλαδή, μπροστά μας.

Έγραφα στο προηγούμενο για το περίφημο -η στην κατάληξη των Αχαρνέων, αυτό το γραμματάκι φετίχ των ημιμαθών, που άνθησε ιδιαίτερα το καλοκαίρι αυτό. Και σχολίαζα ένα πολεμικό μονόστηλο διακεκριμένης δημοσιογράφου, που ήξερε τη «μοναδικότητα» του -η, όχι όμως και ότι επί Θήβας δεν σημαίνει «στις Θήβες» αλλά «εναντίον των Θηβών» και ότι ο τύραννος Οιδίπους είναι απλώς βασιλιάς.

Πέρασα έτσι σ’ ένα πάντα επίκαιρο θέμα, την εκμάθηση των αρχαίων, επίκαιρο πολύ περισσότερο τώρα που αρχίζει η ενισχυμένη διδασκαλία των αρχαίων στα σχολεία. «Εξ όνυχος» αναφέρομαι στη δομική σχεδόν δυσκολία να διδαχτούν τα αρχαία, ιδίως στο γυμνάσιο, έστω και μόνο για δύο λόγους: (α) έναν ιδεολογικό, τη σύνδεση με το αρχαίο πνεύμα κτλ. και την ενίσχυση των καταγωγικά τάχα «ανάπηρων» Νέων Ελληνικών· και (β) έναν απολύτως πρακτικό, τη δυσκολία να κατακτήσει ο μαθητής μια γλώσσα που παρουσιάζει παραπλανητικές, για την ηλικία του, ομοιότητες και άλλες τόσες –για την ακρίβεια, απείρως περισσότερες– διαφορές με τη γλώσσα την οποία μιλά.

Αφήνοντας προς στιγμήν το ιδεολογικό μέρος, καθώς μάλιστα δεν υιοθετείται οπωσδήποτε από όλους τους υπέρμαχους των αρχαίων, μένω στο πρακτικό, που συνιστά, πιστεύω, απάντηση στον γνωστό καημό γιατί οι ξένοι μαθαίνουν αρχαία κι εμείς όχι. Έτσι άλλωστε έχει διατυπωθεί υπεύθυνα η πρόταση να διδάσκονται τα αρχαία σαν ξένη γλώσσα· σχετικά πρόσφατα, από τον αμετάκλητα μακριά μας Τάσο Χριστίδη, και μόλις λίγους μήνες πριν, σ’ αυτήν εδώ την εφημερίδα, από τον σοφό δάσκαλο Εμμ. Κριαρά (απαραίτητη μνεία, συν τοις άλλοις για να μη σπεύδουν διάφοροι, π.χ. ο αρχαιόνους μεσημεριανής εφημερίδας, να ορίζουν, αδιάβαστοι ή απλώς πονηροί, εύκολο στόχο «τις απόψεις», γιά φαντάσου, «του Χάρη»).

Χαρακτηριστικά παραδείγματα για τη γλωσσική σχιζοφρένεια στην οποία καλείται να θητεύσει ο μαθητής αντλούσα από το βιβλίο της Α΄ γυμνασίου, όπου ο μαθητής μαθαίνει σημερινές λέξεις με την αρχαία αλλά προ πολλού ανύπαρκτη σημασία τους, και φτιάχνει πλέον φράσεις με τις λέξεις αυτές. Οπότε, θα πει λόγου χάρη πως «ο Α. Τσοχατζόπουλος είναι λογάς του ΠΑΣΟΚ» και θα εννοεί πλέον πως είναι «επίλεκτο στέλεχος»! Έφτασε τότε στην εφημερίδα επιστολή οργίλου φιλολόγου που με καλούσε σε μεταμέλεια, επειδή, έλεγε, στο σχετικό βιβλίο οι αρχαίες λέξεις τυπώνονται «με διαφορετικά τυπογραφικά στοιχεία» και οι μαθητές δεν καλούνται «να χρησιμοποιήσουν λέξεις της αρχαίας σε προτάσεις της σημερινής». Σύμφωνα με πάγια τακτική της εφημερίδας δημοσιεύτηκε απόσπασμα της επιστολής στο φύλλο της 11/6. Όμως ο φιλόλογος τηλεφώνησε και διαμαρτυρήθηκε έντονα, γιατί πίστευε πως δεν αρκούσε το απόσπασμα για την αντίκρουση των απόψεών μου. Θα του κάνω εγώ το χατίρι, και θα δημοσιεύσω ολόκληρη την επιστολή του στον χώρο το δικό μου, θεωρώντας ότι είναι ενδεικτική μιας γενικότερης νοοτροπίας και της στάσης απέναντι στο επίμαχο θέμα, την εκμάθηση των αρχαίων. Η οποία στάση είναι απλούστατα άγνοια στοιχειωδών δεδομένων και της γλωσσολογίας και της ψυχοπαιδαγωγικής.

Ιδού:


Αξιότιμε κ. Διευθυντά,
Για μια ακόμη φορά ο συνεργάτης της έγκριτης εφημερίδας σας κ. Χάρης (στο άρθρο του στο φύλλο του Σαββατοκύριακου 28-29.5.05) ξεπέρασε τα εσκαμμένα. Ως αναγνώστης των «Νέων» εδώ και τριάντα επτά χρόνια, οργισμένος, διαμαρτύρομαι, γιατί στο όνομα της ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης των ιδεών ο εν λόγω κύριος δεν σέβεται –πιστεύω– ούτε την εφημερίδα με την οποία συνεργάζεται ούτε τους αναγνώστες της.

Δεν είναι στις προθέσεις μου να υπερασπίσω το βιβλίο των αρχαίων ελληνικών της πρώτης τάξης Γυμνασίου, όπως και κανένα άλλο από τα βιβλία του σχολικού προγράμματος. Επειδή όμως ο κ. Χάρης είναι, αν δεν κάνω λάθος, φιλόλογος, όφειλε να γνωρίζει, πριν εξαπολύσει τους μύδρους του, ότι το λεξιλόγιο που περιλαμβάνεται στο δεύτερο μέρος κάθε ενότητας είναι οργανωμένο στη βάση κάποιου σχεδίου. Δεν θα σας κουράσω αναφέροντας αναλυτικά τα του σχεδιασμού αυτού, θα τονίσω μόνον ότι στο λεξιλόγιο περιλαμβάνονται λέξεις και της σημερινής αλλά και της αρχαίας ελληνικής. Η διάκρισή τους είναι ευχερής, αφού έχουν τυπωθεί με διαφορετικά τυπογραφικά στοιχεία. Ο κ. Χάρης διαστρέφει την πραγματικότητα ισχυριζόμενος ότι οι μαθητές καλούνται να χρησιμοποιήσουν τις λέξεις της αρχαίας σε προτάσεις της σημερινής. Ούτε από τις οδηγίες που υπάρχουν προβλέπεται αυτό ούτε στο βιβλίο υπάρχουν σχετικές ασκήσεις ούτε οι διδάσκοντες έχουν το δικαίωμα ή την απαίτηση να συμβεί κάτι τέτοιο. Όσα αναφέρει ο κ. Χάρης για τη «μικρή του φίλη» είναι αποκυήματα της φαντασίας του και μόνον. Και λυπούμαι βαθύτατα που εμφανίζονται άνθρωποι οι οποίοι με πόλεμο λάσπης προσπαθούν να προωθήσουν τις απόψεις τους (για να βεβαιωθείτε σας παραπέμπω στις σελ. 36-37 και 43 του βιβλίου «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα» Α΄ Γυμνασίου, έκδ. ΟΕΔΒ 2004). Ειδικότερα για τη λέξη λογάς αξίζει να σημειώσω (για να φανεί το μέγεθος της αυθαιρεσίας) ότι αναφέρεται δύο φορές στο λεξιλόγιο (της σελ. 36). Την πρώτη συσχετίζεται με τη σημασία «μιλώ» του ρήματος «λέγω», επομένως λογάς είναι αυτός που λέει πολλά. Τη δεύτερη συσχετίζεται με τη σημασία «μαζεύω, διαλέγω αριθμώντας» του ρήματος «λέγω», επομένως λογάς είναι ο επίλεκτος. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε λέξη του σημερινού λεξιλογίου, στη δεύτερη του παλαιότερου. Πού βρίσκεται το πρόβλημα που κατά τον κ. Χάρη θα αναγκάσει το παιδί «να στραμπουλήξει το μυαλό του και το αισθητήριό του»;

Κύριε Διευθυντά,
αν ο κ. Χάρης ήθελε πράγματι να συμβάλει στη βελτίωση του συγκεκριμένου βιβλίου (ή και άλλων) θα μπορούσε να εντοπίσει λάθη και αδυναμίες που όντως υπάρχουν. Αν έχει υπόψη του αυθαίρετες ή παράτυπες απαιτήσεις κάποιου καθηγητή που διδάσκει το μάθημα αυτό, να τις στηλιτεύσει και να τις καταγγείλει. Πριν από αυτό πάντως, ή για βοήθειά του, τον προτρέπω να ρίξει μια ματιά στο «βιβλίο του καθηγητή» (για το συγκεκριμένο θέμα θα βρει χρήσιμα στοιχεία στις σελ. 32-33, έκδ. ΟΕΔΒ, βιβλίο Γ΄ τάξης). Σε κάθε περίπτωση, είναι ντροπή να πέφτει σε επίπεδο, που βρίσκεται –επιτρέψτε μου– στα όρια της εξαχρείωσης. Το λιγότερο που έχει να κάμει είναι να αναγνωρίσει το λάθος του και να ζητήσει συγγνώμη από όσους εμμέσως πλην σαφώς καθύβρισε και συκοφάντησε.
Με τιμή…


Ούτε το ύφος έχει νόημα να σχολιάσω, ούτε να σταθώ σε «λεπτομέρειες» πως, όχι, δεν τυπώνονται με διαφορετικά στοιχεία τα αρχαία από τα νέα (μπέρδεψε τάχα τα βιβλία;), ούτε πολύ περισσότερο χρειάζεται να του ρουφιανέψω ποιος καθηγητής ζήτησε τέτοιου τύπου άσκηση! Το μείζον εδώ θέμα είναι ότι, ακόμα κι αν είχαμε ένορκη βεβαίωση όλων των φιλολόγων της χώρας ότι, άπαπα, ποτέ τέτοια άσκηση, με «λέξεις της αρχαίας σε προτάσεις της σημερινής» (δηλαδή, στα αρχαία τις σχηματίζουν τότε τις προτάσεις τα παιδιά;), το μείζον λέω είναι ότι υπάρχει εκπαιδευτικός ο οποίος αγνοεί το στοιχειωδέστατο, ότι μοναδικός τρόπος για να κατακτήσει ο οποιοσδήποτε μια οποιαδήποτε λέξη είναι να την εντάξει αυτομάτως, ενστικτωδώς, σε μια φράση.

Διαφορετικά, όταν ένα παιδί της προσχολικής ηλικίας, ένας μαθητής ή ένας ενήλικος μαθαίνουν ότι book είναι το βιβλίο στα αγγλικά, και cahier το τετράδιο στα γαλλικά, και seni seviyorum, τώρα με τα «ελληνοτουρκικά» σίριαλ, το σ’ αγαπώ στα τουρκικά, αντιστοιχίζουν την καινούρια λέξη με την ήδη κατακτημένη και ίδιας σημασίας δική τους, και με συνεχή αναφορά στο ξένο, το διαφορετικό γλωσσικό σύστημα κατακτούν μια καινούρια λέξη. Αν τώρα το παιδί της προσχολικής ηλικίας (υπερβάλλω; μπα! υπάρχουν και σχετικές προτάσεις), ο μαθητής ή ο ενήλικος μάθουν ότι λογάς, στο θεωρούμενο ίδιο γλωσσικό σύστημα, εκτός από «φλύαρος», δεν είναι καν αλλά ήταν ο επίλεκτος, το αποτέλεσμα θα είναι μάλλον σύγχυση και αποδιοργάνωση. Από αυτούς, άντε και γλιτώνει ο ενήλικος (που κατά κανόνα δεν γλιτώνει, όπως έχουμε δει πολλές φορές, και θα το δούμε και στο επόμενο)· όμως το παιδί, ο μαθητής;

Κι όμως, έσταξε…

Τα Νέα, 3 Σεπτεμβρίου 2005

ΑχαρνΗΣ ή ΑχαρνΕΙΣ, ακόμα ακόμα και «Αχαρνύς» ή «Αχαρνοίς» κτλ., θα είναι πάντα, δίχως την παραμικρή αμφιβολία, οι κάτοικοι των Αχαρνών και όχι της Κορίνθου ή των Μεγάρων, όμως η ιδεολογία θα είναι πάντα διαφορετική –δίχως την παραμικρή αλίμονο αμφιβολία


Ο Δημήτρης Πιατάς Μεγαρίτης στους Αχαρνείς του Εθνικού (καλοκαίρι 2005)


το πλήρες κείμενο:

Αρχή ινδίκτου, όπως λέει το ημερολόγιο, άρα καλή χρονιά, έστω καλό Σεπτέμβρη, για να μην πούμε καλό φθινόπωρο, και πολύ περισσότερο καλό χειμώνα –αυτήν τη σχεδόν σαδιστική ευχή, κι από Ιούλιο ακόμα, αν κανείς τελειώνει τότε τις διακοπές του.
Ενόψει λοιπόν της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς, να τελειώνω με κάτι ρέστα, άλλα από το καλοκαίρι, άλλα από πιο πριν ακόμα.

1. Η ουρά του γαϊδάρου

Δύο Αχαρνείς είχαμε το καλοκαίρι αυτό. Πλάι στους παλιούς, ήδη τριαντάχρονους, της εμπνευσμένης διασκευής του Σαββόπουλου, είχαμε και αρτιγέννητους, σε νέα μετάφραση, του Παντελή Μπουκάλα, και με σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. Δεν θα μιλήσω φυσικά για την παράσταση, πολύ περισσότερο που οι δύο τελευταίοι είναι φίλοι μου (μπορώ όμως, έτσι λαθραία, σε παρένθεση, να πω μια λέξη μόνο για τη δουλειά δύο άλλων, που δεν είναι φίλοι μου; λέω για το χορό της Αγγελικής Στελλάτου και τα κουστούμια του Άγγελου Μέντη, από τις λαμπρότερες δουλειές που έχω δει!)· θα σταθώ σε μια παρωνυχίδα, κάτι μάλλον που θα έπρεπε να είναι παρωνυχίδα, το κάναν όμως κι αυτό σήμα, σημαία ολόκληρη –και με σταυρό στο κοντάρι!

Ποιο είναι αυτό; Ένα τοσοδά -η, το γράμμα ήτα στην κατάληξη του τίτλου, ήττα εντέλει, με δύο -τ, της στοιχειώδους λογικής, που βουλιάζει στα βαθιά της γλωσσικής ιδεοληψίας.

Αρχές καλοκαιριού λοιπόν, στη συνέντευξη για το φεστιβάλ του Κέντρου Δελφών, όπου θα παρουσιάζονταν και οι δύο Αχαρνείς, βρήκε να παρατηρήσει από μικροφώνου η πρόεδρος του ΔΣ του Κέντρου, κοτζάμ Γλύκατζη-Αρβελέρ, και ακριβώς ως πρόεδρος, άρα εξουσία, βρήκε λοιπόν να παρατηρήσει ότι «ο κ. Σαββόπουλος έχει -η στον τίτλο, ενώ ο κ. Θεοδωρόπουλος -ει». Δεν πρόλαβε καλά καλά να πει κάτι ο κ. Θεοδωρόπουλος, λόγου χάρη ότι το έργο παίζεται σε μετάφραση και όχι στα αρχαία, και η εν λόγω είπε «καλά καλά, θα τα πούμε στο Διοικητικό Συμβούλιο», εννοούσε του Εθνικού, που παραγωγή του ήταν οι ορθογραφικά «αμαρτωλοί» Αχαρνείς και στου οποίου το ΔΣ προεδρεύει η αυτή εξουσία.

Σκάνδαλο δηλαδή, σκανδαλάκι εκ του μη όντος, και από κει και έπειτα οι Αχαρνείς αφέθηκαν, όπως πάντα, όπως τα πάντα, στον ζήλο των δημοσιογράφων και κυρίως των διορθωτών. Που συχνότερα, και -ει να το δουν, θα διορθώσουν αυτομάτως τον «βαρβαρισμό» και θα παλινορθώσουν το σήμα, το Ήτα.

Όσο πιο απλή είναι η λογική που απαιτείται για το θέμα αυτό τόσο α-νόητο βρίσκω τον ζήλο που είπα, το μένος που γεννάται με αφορμή ένα στοιχειώδες ορθογραφικό θέμα.

Μα νά που τίποτα ορθογραφικό δεν είναι απλό, όπως άλλωστε καθετί που σχετίζεται, κατά τον χαλαρότερο έστω τρόπο, με τη γλωσσική, έστω, ιδεολογία μας.

Αλλιώς, νιώθω προσωπικά ηλίθιος να πρέπει να επιχειρηματολογήσω ότι -η βεβαίως, Αχαρνής, όταν το έργο τυπώνεται ή παίζεται στο πρωτότυπο, και -ει, Αχαρνείς, στα νέα ελληνικά. Αλλιώς, γιατί π.χ. το ίδιο Εθνικό διαφήμιζε την άλλη του φετινή παραγωγή, τις Βάκχες, έτσι ακριβώς: Βάκχες, και όχι Βάκχαι, οπότε και θα λέγαμε τι; Ότι το Εθνικό ανεβάζει τις Βάκχας; ή τας Βάκχας; Έχω όμως πρόσφατα δει, σε εφημερίδα, την ακόλουθη λεζάντα: «Αι “Εκκλησιάζουσαι” του Αριστοφάνη που παρουσίασε το 1956 το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία…» κτλ. Ιδού λοιπόν, αφού ΕκκλησιάζουσΑΙ, τότε μοιραία και άρθρο «αι»!

Για ν’ αποφύγουμε αυτό το γλωσσικό άτοπο, δεν χρειάζεται δα καμιά μετάφραση και αλλαγή του τίτλου. Οι τίτλοι έργων, ως γνωστόν, εύλογα αντιστέκονται σε προσαρμογή και σε μετάφραση, όπως και οι ονομασίες οδών (οδός Ερμού) κττ., αλλά είναι επιτέλους άλλο πράγμα, άλλο μέγεθος η μετάφραση, έργο έτσι κι αλλιώς ακανθώδες, και άλλο η στοιχειώδης προσαρμογή, είτε ορθογραφική (Αχαρνής/Αχαρνείς) είτε μορφολογική (Βάκχαι/Βάκχες).

Αλλ’ ιδού περισπούδαστο σχόλιο «διακεκριμένης» δημοσιογράφου σε απογευματινή εφημερίδα, που ολοφυρόταν για «αλλαγές [!] που παραπέμπουν σε χοντροκομμένες φάρσες», αφού «άλλαξαν», γιά φαντάσου, «τον τίτλο του έργου [...] λόγω δημοτικής γλώσσας», «επειδή έτσι τους ήρθε»! Και έκανε και επίδειξη πνεύματος: «Προφανώς ακολουθούν Ο Τύραννος Οιδίποδας, Οι Επτά στις Θήβες, Τα πουλιά…» κτλ. Την απάντησή της την πήρε, πληρωμένη, από τον Βασίλη Αγγελικόπουλο στην Καθημερινή της 24/7: «Έχει περάσει ένας αιώνας από την εποχή που οι πολέμιοι της ζωντανής ελληνικής γλώσσας επικαλούνταν επιχειρήματα του στιλ “αυτοί την Ηλέκτρα θα τη λένε Κεχριμπάρα”… Κι εκείνοι τουλάχιστον ήξεραν γράμματα. Ήξεραν λ.χ. ότι επί Θήβας δεν θα πει “στις Θήβες” αλλά “εναντίον των Θηβών”…» Ήξεραν επίσης, συμπληρώνω εγώ, ότι τύραννος δεν ήταν πάντα μόνο αυτός που μας τυραννάει, ο δικτάτορας π.χ., αλλά και ο βασιλιάς· και αυτή την έννοια έχει στη συγκεκριμένη τραγωδία, όταν ο Κρέων μιλάει για τον τύραννον Οιδίπουν, στο στίχο 514, που έδωσε, φαίνεται, τη λέξη τύραννος στον τίτλο.

Κι αυτό θα είναι το δεύτερο θέμα μου σήμερα, κάποια ρέστα από τα περί αρχαίων, με αφορμή την επαυξημένη διδασκαλία τους, που αρχίζει τώρα, με τη νέα σχολική χρονιά. Προηγουμένως να κλείσω το μέγα περί Ήτα θέμα (Αχαρνής/Αχαρνείς), με αυτό που δεν θα κουραστώ να επαναλαμβάνω: η επιμονή σ’ αυτό το μικρούτσικο -η εδώ, μαζί με τα άλλα, επίσης μικρούτσικα, το -ούς της γενικής για τη Σαπφώ αλλά και για τη Γωγώ, τα «συνεπήγετο» και διάφορα άλλα σχετικά, η επιμονή λοιπόν αυτή, έτσι όπως εμπρόθετα και δυναμικά αρνείται την αλλαγή που έχει ήδη επέλθει μέσα στους αιώνες, αρνείται απλούστατα τον δυναμισμό της γλώσσας, αυτόν που την κρατάει ζωντανή (μία και ενιαία δεν τη λένε;), ικανή να προχωράει ενσωματώνοντας ακόμα και λάθη, απλοποιώντας, συμμορφώνοντας, υπακούοντας εν πάση περιπτώσει στη δική της λογική και όχι στην εμβρίθεια τη δική μας. Η άρνηση βασικών χαρακτηριστικών και μηχανισμών της γλώσσας συνιστά εξ ορισμού άρνηση της εξέλιξης, άρα άρνηση της ίδιας της γλώσσας (μία και ενιαία, δεν τη λένε;). Και αυτή η έμμεση έστω άρνηση της γλώσσας μέσω της άμεσης υποτίμησης της σημερινής γλώσσας (αφού μία και ενιαία· ή μήπως τότε όχι;), αυτή κι αν είναι γλωσσοκτόνα στάση και πολιτική.

2. Ο τύραννος της λογικής

Ούτε παραγγελία να τον είχα τον τύραννο, που άλλο, ή πάντως και άλλο, σήμαινε, όπως είπα, στα αρχαία, κάτι που δεν μας αφήνει να το υποψιαστούμε η κοινότατη σήμερα λέξη-έννοια, έτσι απλή, εύληπτη και ομαλή που μοιάζει. Και να ’ταν η μόνη! Ο των θεών τύραννος, λοιπόν, ο Δίας, στον αισχύλειο Προμηθέα, είναι ο κύριος των θεών, κι όχι επειδή κρατάει τάχα κάνα βούρδουλα και τους βαράει. Και ο Οιδίποδας επίσης, βασιλιάς.

Αν αυτό δεν το ξέρει μια δημοσιογράφος, με μαχητικές μάλιστα γλωσσικές απόψεις, και δεν το ξέρει, στοιχηματίζω, η μέγιστη πλειονότητα όλων ημών (εύλογα πάντως, υποστηρίζω εγώ), πώς και γιατί και για ποιο λόγο ή με ποιο τίμημα θα το μάθει ένα παιδί στο σχολείο; Πολλά τα ερωτήματα, αλλά στην ουσία ένα. Και σχετίζεται με τη δυνατότητα να μάθει ένα παιδί της σχολικής ηλικίας –πριν ακόμα καλλιεργήσει τη γλώσσα του, τη γλώσσα τη σημερινή– όχι απλώς καινούριες λέξεις, όπως μαθαίνει κάλλιστα όταν διδάσκεται και μία και δύο ή και περισσότερες ξένες γλώσσες, αλλά καινούριες πλην αδρανείς, νεκρές, άχρηστες δηλαδή, σημασίες γνωστών του ήδη λέξεων.

Είχα μιλήσει με παραδείγματα από το βιβλίο των αρχαίων για την Α΄ γυμνασίου, τον λογά, που ο μαθητής καλείται να τον μάθει και σαν επίλεκτο, ή τον χρήστη σαν δανειστή (ή και δανειζόμενο) κ.ά. Επανέρχομαι, γιατί έμμεσα το θέλησε φιλόλογος, με βιαίως επικριτική επιστολή του προς την εφημερίδα, για να με αντικρούσει. Ευχαρίστως θα διαθέσω τη μισή σχεδόν επιφυλλίδα μου στη δημοσίευση ολόκληρης της επιστολής του, τώρα που αρχίζουν τα σχολεία και θα είναι πάλι επίκαιρο το θέμα των αρχαίων, και αφού έτσι κι αλλιώς πάντα επίκαιρο είναι το θέμα ποιοι και πώς διδάσκουν τα παιδιά μας.

Την επόμενη φορά.