Η ηδονή τού να είσαι άστεγος, ή Ο χομπίστας άστεγος

(Εφημερίδα των συντακτών 25 Μαΐου 2018)

Στο Κανάλι της Βουλής, στην ενδιαφέρουσα εβδομαδιαία εκπομπή «Συνάντηση» της Άντζελας Τσιφτσή (Α.Τσ.), παρουσιάζεται κάθε φορά ένας συγγραφέας, συνθέτης, σκηνοθέτης κτλ. Τις προάλλες (16/4) έτυχε να παρακολουθήσω τη Συνάντηση με τον σημαντικό συγγραφέα και ακαδημαϊκό Θανάση Βαλτινό (Θ.Β.). Μία από τις καίριες ερωτήσεις αφορούσε το μεταναστευτικό. Ιδού τι ή πώς απάντησε ένας συγγραφέας και ακαδημαϊκός –μεταφέρω όσο πιο πιστά μπόρεσα το σχετικό απόσπασμα, ολόκληρο μονόπρακτο, εντέλει:

Α.Τσ. Να υποθέσω ότι είστε συμπαθών προς τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, γιατί, κρίνοντας απ’ το έργο σας, που ένα μεγάλο του κομμάτι, Κορδοπάτης [= Το συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη], αλλά και στα Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60, το μεταναστευτικό είναι ένα κυρίαρχο ζήτημα· πώς βλέπετε, ποια είναι η στάση σας;

Θ.Β. Είναι αυτή [= η μετανάστευση] μοιραία συνθήκη των λαών, πάντοτε…

Α.Τσ. … που τώρα εμείς είμαστε στη θέση…

Θ.Β. … έχουμε αλλάξει…, εμείς δεχόμαστε πια [μετανάστες]

Α.Τσ. … έχουν αντιστραφεί οι ρόλοι· πώς το σκέφτεστε;

Θ.Β. Θλίβομαι, θλίβομαι, κυρίως τώρα μ’ αυτές τις συνθήκες πολέμου που επικρατούν στη Μέση Ανατολή… Όλος αυτός ο κόσμος που έρχεται… Καμιά φορά με εξοργίζουνε. Αλλά απ’ την άλλη μεριά καταλαβαίνω απολύτως αυτή τη δυστυχία. Στη Μεθώνης, εκεί αντίκρυ μου, κοιμόταν όοολο το χειμώνα, πηγαίνω συχνά εκεί, είναι ένα φιλικό μου πρόσωπο, ένας, δεν ξέρω, Αλβανός, τι ήταν, κάτω από ένα γείσο ενός στενού μπαλκονιού, χειμώνα καλοκαίρι· αυτός ο άνθρωπος πού αποπατούσε, πού πήγαινε… Αυτοί αναγκάστηκαν, έβαλαν κάγκελα, έκλεισαν αυτό το μικρό υπόστεγο, και τώρα δεν υπάρχει πάλι…

Αλλά η Αθήνα έχει γεμίσει με…, και με εκπλήσσει το γεγονός ότι η αστυνομία δεν παρεμ-βαί-ΝΕΙ. Μέρα μεσημέρι στην Πανεπιστημίου, άπλωσε τον υπνόσακό του κάτω –και νεαρός–, χώθηκε μέσα, κι έβγαλε το χέρι έξω μ’ ένα κουτί, για να του πετάνε δεκάρες!

Α.Τσ. Γιατί νιώθουν ασφαλείς όμως. Οι άστεγοι δεν είναι τυχαίο που είναι μοναχικοί, κινδυνεύει ο ένας απ’ τον άλλον…

Θ.Β. … πιθανόν…

Α.Τσ. … το σακίδιό τους είναι όλη τους η ύπαρξη…

Θ.Β. Ναι, σύμφωνοι. Αλλά [το] έχουν επιλέξει αυτό το πράγμα. Αν δεν το ’χουν επιλέξει, είναι κατάσταση ανάγκης…

Α.Τσ. Άρα το κράτος δεν έχει ευθύνη;

Θ.Β. Αυτό θέλω να πω, εκεί θέλω να φτάσω. Το να βλέπεις στη Σταδίου, στη στοά της τραπέζης, αυτή τη μεγάλη στοά πριν απ’ το…

Α.Τσ. … της Τραπέζης της Ελλάδος, απέναντι από το άγαλμα του Κολοκοτρώνη…

Θ.Β. … έχουν στήσει ένα νοικοκυριό ολόκληρο – είχαν στήσει τουλάχιστον, πριν από... Μιαν άλλη φορά, πολύ παλιότερα, ήταν ένας…, είχε σηκωθεί και κατούραγε στην κολόνα, ήτανε εννιά η ώρα το βράδυ, αδιάντροπα εντελώς! Δηλαδή, είναι η δυστυχία απ’ τη μια μεριά, κι απ’ την άλλη είναι ένας τρόπος…, νομίζω…, τους αρέσει, σε πολλούς απ’ αυτούς τους αρέσει.

Α.Τσ. Ή εμείς θέλουμε να σκεφτόμαστε ότι μπορεί και να τους αρέσει, αλλά σε ποιον μπορεί ν’ αρέσει να ζει έτσι, και να μην έχει ένα σπίτι…

Θ.Β. Σε πολλούς μπορεί ν’ αρέσει…, σε πολλούς μπορεί ν’ αρέσει… Εν πάση περιπτώσει δεν θα έλεγα ότι είναι μια ευτυχής κατάσταση, είναι μια κατάσταση που θα ’πρεπε να αντιμετωπιστεί.

– Αν ήταν μαθητής ή φοιτητής, θα μηδενιζόταν πρώτα πρώτα η κόλλα του, σαν παντελώς εκτός θέματος: το θέμα ήταν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες· ο φοιτητής αποφάσισε να γράψει για τους αστέγους. (Κι ας αφήσουμε για την ώρα ότι κι αυτό το μείζον πρόβλημα το συρρίκνωσε σε δύο μεμονωμένες περιπτώσεις, με τον προβληματισμό πού άραγε αποπατούσε ο ένας και την πληροφορία πού κατούραγε ο άλλος. Και οι δύο πάντως, άστεγοι «επειδή έτσι τους αρέσει».)

– Αν ήταν, αν είναι, όταν είναι πνευματικός άνθρωπος, συγγραφέας, ακαδημαϊκός, μηδενίζεται, φοβούμαι, αυτομάτως η ηθική, η στοιχειώδης ηθική που απαιτείται ακριβώς από πνευματικό άνθρωπο, συγγραφέα, ακαδημαϊκό –για να μην πω απλώς από σκέτο άνθρωπο.

Σχόλια δεν χρειάζονται. Μια παρατήρηση μόνο:

Έχουμε δει και ακούσει, π.χ. σε τηλεοπτικές συνεντεύξεις, δηλαδή σε ψευδείς συνθήκες επικοινωνίας, αστέγους να λένε στην κάμερα πως προτιμούν να κοιμούνται στον δρόμο παρά σε κάποιον ξενώνα, ίδρυμα κτλ. Ακόμα κι αν, ακόμα κι όταν το εννοούν αυτό, έτσι απλά τάχα και ευθύγραμμα, σαν γεγονός καθαυτό, αποκομμένο από τα πάντα, είναι κάτι που μόνο οι ίδιοι μπορούν, μόνο οι ίδιοι δικαιούνται να το λένε.

Εμείς, άσε πια με τις κοινωνιολογίες μας και τις ψυχολογίες μας κτλ., εμείς, σκέτα εμείς, όχι! Είναι θέμα ακριβώς ηθικής.