Τα χρηστήρια ελάσματα, ο Χριστίδης, η σιωπή

 (Εφημερίδα των συντακτών 30 Δεκ. 2021)

* Μ’ αγαπάει; Δεν μ’ αγαπάει; Να την παντρευτώ ή όχι; Η αρρώστια μου είναι από Θεού ή φταίω μόνο εγώ; Κι είναι καλό αυτό το φάρμακο ή να τ’ αλλάξω; Και ν’ ακούσω τον πνευματικό μου ή τον γιατρό; Να μείνω στη δουλειά που είμαι ή να κοιτάξω αλλού; Κι ο παγετός που έπεσε στον τόπο μας είναι τιμωρία Θεού; Και τι να κάνουμε για να μας συχωρέσει; Και το παιδί που έχει στην κοιλιά η γυναίκα μου είναι δικό μου ή όχι; Θα την κερδίσω τη δίκη ή θα τη χάσω; Δράμα οι δουλειές, μαζεύονται τα χρέη· να φύγω γι’ άλλη χώρα;

Ερωτήσεις εναγώνιες που βασανίζουν πάντα τους ανθρώπους, ερωτήσεις για την πορεία στη ζωή, για την οικογενειακή γαλήνη, για την επαγγελματική προκοπή, για την υγεία. Ερωτήσεις προς αστρολόγους, μέντιουμ, καφετζούδες. Ανέκαθεν. Από τα πιο αρχαία χρόνια που γνωρίζουμε, νά, στο αρχαιότερο μαντείο στον ελλαδικό χώρο, το μαντείο της Δωδώνης, λατρευτικό κέντρο του Δία και της Διώνης.

Τέτοιες ερωτήσεις απλών προσκυνητών, μαζί όμως και πόλεων για διοικητικά ζητήματα, άσκηση πολιτικής κ.ά., από τον 6ο ώς τον 3ο αιώνα π.Χ., από διάφορες πόλεις, Αθήνα, Κόρινθο, Τάραντα, Συρακούσες, σε διαφορετικές διαλέκτους, χαραγμένες σε μικρά μολύβδινα ελάσματα, βρέθηκαν σε αφθονία στις ανασκαφές, τέλη του 19ου αιώνα, και συστηματικά από τον Δημήτρη Ευαγγελίδη τις πρώτες δεκαετίες του 20ού. Μετά τον θάνατο του Ευαγγελίδη το 1959, συνεχίζει ο συνεργάτης του Σωτήρης Δάκαρης, προστίθεται η Ιουλία Βοκοτοπούλου, και το 1976 ο Τάσος Χριστίδης. Τώρα είναι το τεράστιο έργο της μελέτης των ευρημάτων και της έκδοσής τους. Που έπειτα πια από τον θάνατο της Βοκοτοπούλου το 1995 και του Δάκαρη το 1996, πέφτει στους ώμους του Χριστίδη, ώς το 2004, ώς τον πρόωρο δικό του θάνατο, από έμφραγμα, που μπορεί και να οφείλεται στον όγκο αυτής της δουλειάς και την πίεση για την ολοκλήρωσή της.

* 26 Δεκεμβρίου, αυτές τις μέρες, μνήμη Αναστάσιου-Φοίβου Χριστίδη, δεκαεφτά χρόνια από τον θάνατο ενός κορυφαίου γλωσσολόγου, χίλια δεκαεφτά κι όμως σαν χτες από τον θάνατο ενός σπουδαίου ανθρώπου και ανυποχώρητου μαχητή!

Σύμπτωση, έναν-ενάμιση μήνα πριν, στις 19 Νοεμβρίου, το υπουργείο Πολιτισμού υπέβαλε πρόταση στην Ουνέσκο να περιληφθούν αυτά τα «χρηστήρια ελάσματα» στο πρόγραμμα «Μνήμη του Κόσμου». Η σημασία τους, μοναδική. Από αυτά «αναδεικνύονται ζητήματα κοινωνικά, όπως η απελευθέρωση δούλων, η αντιμετώπιση της φτώχειας, η μετανάστευση, αλλά και εμπορικά ή οικονομικά, όπως οι παραγωγές μαλλιού και σιτηρών, η εξέλιξη συναλλαγών, η δυνατότητα εξόφλησης χρεών, καθώς και ζητήματα από τον κόσμο των συναισθημάτων, όπως η πορεία του γάμου, η δυνατότητα τεκνοποιίας, η αντιμετώπιση της χηρείας ή της απιστίας». Από αυτά αντλούμε στοιχεία «για την αρχαία ελληνική θρησκεία αλλά και για την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων…» Στοιχεία πολύτιμα για τις θρησκευτικές πρακτικές της αρχαιότητας, κυρίως τις χρησμοδοτικές, και για επιστημονικούς κλάδους όπως η επιγραφική, η διαλεκτολογία, η ανθρωπολογία κ.ά.

Τα εντός εισαγωγικών είναι από τη δήλωση της υπουργού, που αναπαράχθηκε από ορισμένα μέσα, έντυπα και περισσότερο ηλεκτρονικά. Διάβασα το ένα, διάβασα το άλλο, πουθενά τα ονόματα των επιστημόνων που επιτέλεσαν τον τεράστιο αυτό άθλο· ανέτρεξα στη δήλωση της υπουργού στην επίσημη ιστοσελίδα του υπουργείου, τίποτα. Θαρρείς και μάζεψε η υπουργός κάτι σακιά ελάσματα, που βρέθηκαν από θαύμα έξω στο πεζοδρόμιο ή σε κάποιο υπόγειο του υπουργείου της, και τα κουβάλησε στην Ουνέσκο!

Πουθενά ο βασικός ανασκαφέας και έπειτα η ομάδα που μελέτησε τον εντυπωσιακό όγκο των 4.216 επιγραφών που σώζονται, ολόκληρες ή αποσπάσματά τους, σε 1.453 ελάσματα (παλίμψηστα, με επάλληλες επιγραφές), εργασία που καταγράφεται στη μνημειώδη δίτομη έκδοση της Αρχαιολογικής Εταιρείας: Σωτήρης Δάκαρης, Ιουλία Βοκοτοπούλου, Αναστάσιος-Φοίβος Χριστίδης, Τα χρηστήρια ελάσματα της Δωδώνης των ανασκαφών Δ. Ευαγγελίδη, τόμ. Α΄: Επιγραφές 1-2.220, τόμ. Β΄: Επιγραφές 2.221-4.216, επιμέλεια Σωτήρης Τσέλικας, ευρετήριο Γ. Παπαδόπουλος, Αθήνα 2013, σελίδες 1.120!

* Ασήμαντες λεπτομέρειες θαρρείς… Από τα διάφορα μέσα που επισκέφθηκα, μόνο η LifO (22/11), η Liberal, με άρθρο της Αγγελικής Κώττη (21/11), και κυρίως η Athens Voice, με άρθρο της Ευγενίας Μίγδου (23/12), προχώρησαν παραπέρα από τη δήλωση της υπουργού, αλλά πάντα χωρίς ονόματα συντελεστών· εξαίρεση, η κ. Μίγδου, που πάλι περιορίζεται στον Κωνσταντίνο Καραπάνο, που ανακάλυψε τα πρώτα ελάσματα, έπειτα στον συστηματικό ανασκαφέα Δ. Ευαγγελίδη και τον συνεχιστή του, τον Σωτήρη Δάκαρη.

Όμως ο Τάσος Χριστίδης, για τον οποίο αυτό το μνημόσυνο, αφιέρωσε πάνω από 25 χρόνια, για τον σκοπό αυτό έφυγε το 1982-1983 με υποτροφία του Βρετανικού Συμβουλίου στη Σχολή Κλασικών Σπουδών του Κέμπριτζ, και μετά τον θάνατο των άλλων δύο της ομάδας, έμεινε, όπως είπαμε, μόνος να ολοκληρώσει το κολοσσιαίο αυτό έργο. Δεν πρόλαβε να δει την έκδοση, που κυκλοφόρησε εννέα χρόνια από τον θάνατό του, και όλως περιέργως δεν προκάλεσε την ανάλογη αίσθηση.

Είχε αρχίσει να απλώνεται η σιωπή; Οι νεκροί με τους νεκρούς;

Έτσι κι αλλιώς, εκκρεμεί, λείπει ένας τρίτος τόμος με όλο το φωτογραφικό υλικό.

Κυρίως λείπει ο Τάσος. Δεν θα υπάρξει ο Χριστίδης. Θα χορεύουν τα ποντίκια.

Όσο για μας, καλή, καλύτερη χρονιά!