Ο άγνωστος Κριαράς

(Εφημερίδα των συντακτών 27 Σεπτ. 2014)

Ο άγνωστος Κριαράς

«Το ξέρω καλά. Οι περισσότεροι, ειδικά κάποιοι νεόκοποι από τις τηλεοράσεις που έρχονται να με δουν, να μου ζητήσουν “δηλώσεις”, δεν είναι γιατί γνωρίζουν και εκτιμούν το έργο και την προσωπικότητά μου. Είναι η ηλικία μου που τους κάνει εντύπωση.» Πάντα οξυδερκής και ευθύβολος ο Εμμ. Κριαράς, σε περσινή συνέντευξή του, τη μέρα που έκλεινε τα 107 του χρόνια (28.11.13), στη Βίκυ Χαρισοπούλου, από τις πιο πιστές συνομιλήτριές του, που γνώριζε από κοντά άνθρωπο και έργο, αντίθετα από τους «περισσότερους», «νεόκοπους» και μη.

Αυτούς λ.χ. που αποχαιρέτησαν τον δάσκαλο με επαίνους κόπι-πέιστ απ’ το ίντερνετ. Και δεν αναφέρομαι στον αναμενόμενο, κουλτουριάρη πρωθυπουργό, που μίλησε για «φιλόσοφο» κτλ. Αλλά σε νεόκοπους και μη, ξαναλέω, που τον τιμούσαν, υποτίθεται, όσο ζούσε, τιμώντας ωστόσο έναν άγνωστο, ο οποίος αγωνίστηκε μια ολόκληρη ζωή, και τι ζωή, και πόση μάλιστα ζωή, προασπίζοντας ιδέες και απόψεις διαμετρικά αντίθετες από τις δικές τους, όπως έγραφα και την περασμένη φορά.

Μακάρια άγνοια: Κοντά δέκα χρόνια τώρα, ο Στάθης της Ελευθεροτυπίας, σ’ ένα κείμενο όπου κατακεραύνωνε την αφεντιά μου ότι, μεταξύ άλλων (βασικών θέσεων της σύγχρονης γλωσσολογίας, ας σημειωθεί), υποστήριξα πως τα αρχαία θα ’πρεπε να διδάσκονται σαν ξένη γλώσσα, αναφερόταν ευλαβικά στον «μέγα Κριαρά», αγνοώντας ακριβώς πως η θέση αυτή για τη διδασκαλία των αρχαίων αποτελούσε θέση του ίδιου του «μεγάλου Κριαρά»! Που συμπτωματικά την είχε διατρανώσει λίγες μέρες πριν, όχι σε κανένα περιφερειακό έντυπο αλλά στα Νέα, χτεσινή εφημερίδα του Στάθη (και ενώ, παρεμπιπτόντως, στην τότε εφημερίδα του την ίδια θέση είχε διατυπώσει ο κορυφαίος και πρόωρα χαμένος γλωσσολόγος Τάσος Χριστίδης).

Και καπέλωμα; Πιο δύσκολα θα μπορούσα να χαρακτηρίσω την προσπάθεια να εκμαιευτούν, μέσα από συνέντευξη, θέσεις ξένες προς επίσης πάγιες και επανειλημμένα διατυπωμένες θέσεις του Κριαρά. Που, το εξωφρενικότερο, τις διατυπώνει ξεκάθαρα στην ίδια αυτή συνέντευξη:

«Πρόσφατα η κυρία Ρεπούση χαρακτήρισε την Αρχαία Ελληνική “νεκρή γλώσσα”, εισηγούμενη να συρρικνωθεί η διδασκαλία της με χρησιμοθηρικούς όρους [...]» υποβάλλει τη δική της θέση η δημοσιογράφος (Ιωάννα Κλεφτόγιαννη, Ελευθεροτυπία 12.10.13). Όμως ο Κριαράς δηλώνει απερίφραστα:

«Μια γλώσσα είναι νεκρή όταν δεν μιλιέται σε συγκεκριμένο τόπο. Παρά τις προσπάθειες του καθαρευουσιανισμού στην Ελλάδα το 19ο αιώνα, η Αρχαία Ελληνική δεν μιλήθηκε. Μιλήθηκε μια καθαρεύουσα –είτε ήταν σωστή είτε όχι. Η Αρχαία Ελληνική δεν έζησε πραγματική ζωή παρά μόνο στην αρχαία Ελλάδα. Κάνοντας λόγο για ζωντάνια γλώσσας, επειδή η γλώσσα αυτή διδάσκεται κάπου, ακόμα και σε μεγάλη κλίμακα, κάνομε κατάχρηση του όρου “ζωντανός”. Η Νέα Ελληνική είναι διαφορετική γλώσσα από την Αρχαία, γιατί έχει δική της γραμματική, έστω και αν σε ορισμένες περιπτώσεις συμπίπτει με την Αρχαία. Όταν όμως ο κοινός Νεοέλληνας αδυνατεί να διαβάσει ένα κείμενο της Αρχαίας, αυτό σημαίνει ότι η Αρχαία Ελληνική δεν είναι γλώσσα του».

Κι όμως, η δημοσιογράφος που έχει καταγράψει αυτή την απολύτως ξεκάθαρη δήλωση επιμένει να γράφει ότι ο Κριαράς, «με την πνευματική εγρήγορση και διαύγειά του», παρακολουθεί όλη την επικαιρότητα, μαζί «και τη “σκόνη” που σήκωσε ξανά η Μαρία Ρεπούση με τις προβοκατόρικες δηλώσεις της για τα Αρχαία Ελληνικά»!

Προβοκατόρικη συνέντευξη, θα έλεγε τότε κανείς… Αλλιώς, καπέλωμα!

Ασύστατες σχέσεις: Γιατί τι σχέση έχει εντέλει ο ακραιφνώς και ακραία, ακόμα ακόμα, δημοτικιστής Κριαράς με τους αρχαιόπληκτους απαξιωτές της νεοελληνικής, την εποχή του νεολογιοτατισμού και του συχνά απροκάλυπτου νεοκαθαρευουσιανισμού; Τι σχέση έχει ο μαχητικός δημοτικιστής, όταν ο δημοτικισμός, ή και ό,τι χλευάστηκε –ανιστορικά ιδωμένο– σαν παλαιοδημοτικισμός, ακόμα και ο ψυχαρισμός, προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν στα δικαιώματά της τη ζωντανή γλώσσα, μοιραία μέσα και από ακρότητες και υπερβολές, τι σχέση έχει λέω ο πεισματικά δημοτικιστής με τους αρνητές ουσιαστικά της εξέλιξης της γλώσσας; Που επιστρέφουν, επιδεικτικά πολλές φορές, στην καθαρεύουσα, ή και σε αρχαίους λεκτικούς και συντακτικούς τύπους –με αναπόφευκτο τίμημα, πολύ συχνά, κραυγαλέες ασυνταξίες… Από την άλλη, τι σχέση έχουν με κάποιον που μέσα από τη βαθιά μελέτη της γλώσσας πάλεψε να βρει αναλογίες και λύσεις για σύγχρονα προβλήματα, προκρίνοντας λ.χ. τον τύπο «συγγράφισσα» ή και «ταμίισσα», που κι εγώ ο ίδιος τον είχα χαρακτηρίσει λύση εξωπραγματική, τι σχέση έχουν λέω με τον εμπρόθετα ρυθμιστή αυτοί που φιλοδοξούν και στέκουν έξω και πάνω από τη γλώσσα, στηλιτεύοντας τις «ακρότητες» δημοτικιστών και καθαρευουσιάνων, το ίδιο ισοπεδωτικά λ.χ. με την άλλη ανιστόρητη εξίσωση μαύρου και κόκκινου φασισμού.

Όμως ο Κριαράς συμβάδισε πάντοτε με την Ιστορία. Καλύτερα: έζησε κι έδρασε μέσα στην Ιστορία, ούτε πλάι, ούτε απέξω, ούτε αποπάνω. Γι’ αυτό και όχι μόνο έγραψε, παρά αποτελεί ο ίδιος Ιστορία.