Το δημοψήφισμα και το ηθικό πλεονέκτημα

(Εφημερίδα των συντακτών 4 Ιουλ. 2015)

Ημέρα Τετάρτη γράφεται η στήλη αυτή και ώς το Σάββατο που ενδεχομένως διαβάζεται, είναι άγνωστο τι θα μεσολαβήσει. Αλλά, όποια κι αν είναι η εξέλιξη, ανεξάρτητα από την επικαιρότητα, υπάρχει μία ουσιώδης παράμετρος που ελάχιστα θίγεται, ένα στοιχείο που αναδείχτηκε τα τελευταία ιδίως χρόνια και έχουμε τόσο εξοικειωθεί πια μ’ αυτό, που μας φαίνεται περίπου αυτονόητο και φυσικό, ακόμα και τώρα που έφτασε στο έσχατο όριό του. Αναφέρομαι στον πολιτικό κυνισμό, σ’ έναν συστατικό πλέον αμοραλισμό που εδραιώθηκε σιγά σιγά στον δημόσιο βίο και διαβρώνει αργά αλλά αποτελεσματικά τον κοινωνικό ιστό.

Δεν χρειάζεται να αναπαραγάγω τις ποικίλες αντιδράσεις που ξεσήκωσε η απόφαση για το δημοψήφισμα και τα επιχειρήματα εναντίον της, που υπερπροβάλλονται εξάλλου συντεταγμένα από τα ΜΜΕ. Δείγμα της αμετροέπειας μόνο και της σύγχυσης των ορίων: π.χ. ο λόγος για «τους εγχώριους νεομπολσεβίκους [που] ονειρεύονται την επιβολή του σοβιετικού αυταρχισμού με τον οποίο γαλουχήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια της Μεταπολίτευσης» και για την «ολοκληρωτική κυβέρνηση, με κρυφή ατζέντα, που εκφράζει τους πιο μύχιους πόθους και φαντασιώσεις μιας αριστερής κομμουνιστικής νομενκλατούρας, βαλκανικής κοπής, για την οποία τα όρια του κόσμου της είναι τα όρια των σοβιέτ των Εξαρχείων» (Δ. Β. Τριανταφυλλίδης, The book’s journal, 29.6.15)· ή πάλι για την «πολιτική απόφαση που θα μας οδηγήσει στην αποκοπή από την Ευρώπη», απόφαση που «ισοδυναμεί με το πολιτικό πραξικόπημα [!] που επέτρεψε στους μπολσεβίκους να επιβάλουν την απάνθρωπη τυραννία τους» (Τ. Θεοδωρόπουλος, Καθημερινή 28.6.15), χαρακτηρισμοί που ανταγωνίζονται τις κλασικές πια οιμωγές για την επικείμενη νέα Μικρασιατική Καταστροφή.

Θα έγινε ήδη φανερό ότι, παρά την έντονη, ομολογώ, ανησυχία μου, θεωρώ πως το δημοψήφισμα ήταν αναπόφευκτη λύση –τουλάχιστον όσο δεν υπήρχε περιθώριο για εκλογές. Σαν «απόδειξη» δεν θα χρησιμοποιήσω κανένα από τα επιχειρήματα της κυβέρνησης, αλλά αποκλειστικά τις αιτιάσεις της αντιπολίτευσης, μολονότι η αλήθεια είναι πως ορισμένες από αυτές, κάποτε μπορεί και όλες, τις συμμερίζεται και σεβαστή μερίδα από φιλοσυριζαϊκές ή και καθαυτό συριζαϊκές δυνάμεις.

Ώστε ο Τσίπρας οδήγησε τη χώρα στα βράχια; εξαπάτησε τον λαό με την παροχολογία του; δεν εφάρμοσε τίποτα από όσα είχε εξαγγείλει; απέτυχε γενικότερα στην πολιτική του; δεν διαπραγματεύτηκε ουσιαστικά, δεν είχε σχέδιο, ούτε προτάσεις; κατάστρεψε την οικονομία και τη χώρα κτλ.;

Ε τότε, για όλους αυτούς τους λόγους, η απάντηση μπορεί να είναι σταθερά μία: δημοψήφισμα!

Χίλιοι και ένας λόγοι δηλαδή, σ’ έναν μακρύ, ατέλειωτο κατάλογο που μπορεί να τον συμπληρώσει ο καθένας, επιβάλλουν προσφυγή στον λαό, ώστε να του δοθεί η δυνατότητα να αποδοκιμάσει την κυβερνητική πολιτική, ή αλλιώς να ανανεώσει την εντολή, ακριβέστερα: να δώσει νέα εντολή, με βάση τα νέα δεδομένα.

Πιο ξεκάθαρο και απλό δεν θα μπορούσε να είναι: τόσον καιρό ο Τσίπρας κατάγγελλε, ορθά, ορθότατα, την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου ότι δεν είχε λαϊκή νομιμοποίηση, αφού για άλλα είχε εκλεγεί και άλλα, διαμετρικά αντίθετα, έπραττε· και την καλούσε να παραιτηθεί και να προχωρήσει σε εκλογές. Το ίδιο μπορούν να του αντιγυρίσουν τώρα, άσχετο αν εξίσου ορθά ή όχι, πως για άλλα είχε κι ο ίδιος εντολή και άλλα έπραξε. Αν τόσο μπόρεσε, αν είχε τη γνωστή πανστρατιά με τα υπερόπλα απέναντί του κτλ., έστω πως δεν τους αφορά: δικαίωμά τους.

Εδώ όμως ορθώνεται απροσμέτρητος ο κυνισμός που είπα: έχεις νωπή εντολή, του λένε (παραβλέποντας δολίως αυτό που έλεγαν την αμέσως προηγούμενη στιγμή, πως ήταν άλλη η εντολή!), προχώρα! Βγάλε τα κάστανα απ’ τη φωτιά (που ανάψαμε εμείς), ή μάλλον: βάλ’ το κεφάλι σου στον ντορβά, και ξέρουμε εμείς. Παράλληλα αποσιωπάται, όταν δεν επικροτείται κιόλας, για τυφλούς αντιπολιτευτικούς λόγους, η παρελκυστική τακτική, οι παλινωδίες και οι εκβιασμοί των εταίρων, καθώς και η άμεση ανάμειξή τους στα εσωτερικά της χώρας. Προπαντός αποσιωπάται –και πια δεν απευθύνομαι στην κλασική αντιπολίτευση αλλά σε φίλους και δικούς– η ιστορική διάσταση του προβλήματος, η αναγκαία, διαρκής αναφορά στη βασική ευθύνη όσων έφεραν τη χώρα στο χείλος του γκρεμού, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι ο Τσίπρας τώρα θα τη ρίξει μέσα.

Όμως η λειψή ματιά και ο λειψός λόγος συνεπάγονται αναπόφευκτα λειψή πολιτική, παναπεί εξόχως αναποτελεσματική, κυρίως αναντίστοιχη με τις όποιες καλές προθέσεις μας. Και οι καιροί δεν τα αντέχουν αυτά.

Κατά τη γνώμη μου, το δημοψήφισμα, ακόμα κι αν αποφασίστηκε σαν διαπραγματευτικό χαρτί, αποτελεί εξ αντικειμένου ενέργεια θεμελιώδους πολιτικής εντιμότητας. Με το δημοψήφισμα ο Αλέξης Τσίπρας διατηρεί ή έστω επανακτά το ηθικό πλεονέκτημα που έχει μια κυβέρνηση της αριστεράς απέναντι στις διεφθαρμένες κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ.

Εάν μας ενδιαφέρει ακόμα η υπόθεση της αριστεράς… Γενικότερα: της δημοκρατίας.