Η κοινοτοπία που νόμιζε πως είναι πρωτοπορία

(Εφημερίδα των συντακτών 5 Ιουν. 2020)

* Γροθιά στο στομάχι, χαστούκι στο κατεστημένο, να σκανδαλίσουμε τους αστούς…, δεν έμεινε κλισέ για κλισέ που να μην υπηρετήθηκε με τον πιο κραυγαλέο τρόπο στη μικρού μήκους ταινία της Λένας Κιτσοπούλου «Λάλκα», στο πρόγραμμα Enter της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών.

Παρθενογένεση στην τέχνη δεν υπάρχει, είναι γνωστό, και λογικό. Είναι όμως μάλλον αφελές, και καταντάει κωμικό, να επιχειρείς να κάνεις πρωτοπορία με ό,τι πιο ξεπερασμένο, άρα ξεθυμασμένο και άσφαιρο, π.χ. των μέσων του περασμένου αιώνα. Οι καλύτερες τότε προθέσεις και το ταλέντο (που διαθέτει αναμφισβήτητα η ΛΚ) ξεστρατίζουν, νομοτελειακά θαρρείς, από την τέχνη, και μένει ένα κέλυφος αδειανό –αλλά και επικίνδυνο, καθώς μεταφράζεται αυτόματα σε λαϊκισμό: η κωμικοτραγική αυτοκτονία της αβανγκάρντ.

* «Εις το όνομα του πατρός, του κορονοϊού και του αγίου πνεύματος» είναι τα πρώτα λόγια της ΛΚ στον φακό, με το τσιγάρο να κρέμεται απ’ τα χείλη, και κανονικά κλείνεις αμέσως το βίντεο. Επιμένεις όμως:

Πάντα η δημιουργός σε γκρο πλαν, τσαλακώνοντας την εικόνα της (άλλο κλισέ!), ξεμαλλιασμένη, με το τσιγάρο πάντα να κρέμεται απ’ τα χείλη και με μάγκικη φωνή, δίνει συμβουλές για προστασία από τον κορονοϊό, διάφορα αερολογήματα, ότι να εξακολουθήσουμε να καπνίζουμε, δεν είμαστε ευπαθής ομάδα· ευπαθής ομάδα είναι όσοι δεν κάπνισαν ποτέ, όσοι «δεν νταλκάδιασαν ποτέ», να πουν «φεύγω, φεύγω, ρε πούστη! μην είστε ψαρούκλες, που πιαστήκατε στα δίχτυα του κορονοϊού» κ.ά.

Κι έπειτα παίρνει την καραμπίνα και βαράει, μία, δύο, τρεις, τέσσερις, κι έπειτα ένα ζαρκάδι κρεμασμένο ανάποδα, με το κεφάλι να σέρνεται στο αίμα του στο χώμα, κάποιος που το γδέρνει, κάποιος που τρώει απ’ τις χούφτες του εντόσθια που στάζουν αίμα, κι έπειτα στην κουζίνα, ο κάποιος τεμαχίζει τη σπάλα με πολεμόχαρες κραυγές και φέρνει γυροβολιές μ’ αυτήν στον ώμο, και η ΛΚ (αλήθεια, γιατί δεν επωμίστηκε η ίδια τη «βρόμικη» αυτή δουλειά;), με τα εντόσθια στα χέρια, αποφθέγγεται: «Εδώ είναι η στιγμή που η τέχνη ενώνεται με τη φύση [...], γιατί αυτό είναι αλήθεια, αυτό που γίνεται τώρα».

Και τραγουδάει: «Θα πάρω φόρα, θα πάρω φόρα, θα τα γκρεμίσω…» –«θα τα γαμήσω…» αναφωνεί ο γραφικός εκδορέας (ξέρω, «αυθεντικός τύπος», άλλο ένα αξιοδάκρυτο κλισέ), κι έπειτα, άλλη ωμοφαγία, σαρδέλες τώρα, «σούσι» όπως λέει ο αυθεντικός, και τα λοιπά.

* Και πάλι σε γκρο πλαν η δημιουργός, να καπνίζει με βαθιές ρουφηξιές, για κάμποσο, σιωπηλή, και μετά, με βλέμμα θολό πια, σαν ψιλομαστουρωμένη, ρίχνει αβέρτα με την καραμπίνα. Κι αρχίζουν και πέφτουν σε μαύρη οθόνη οι μωυσικές εντολές, με κεφαλαία γράμματα και όλες στα αγγλικά (;): «Σκότωσε τα σκατά», «Σκότωσε τα σκατά μες στο κεφάλι σου», «Σκότωσε τον φόβο του θανάτου», «Μη νοιάζεσαι για τη φύση», «Άσε τη φύση να νοιαστεί για σένα», και κάπως έτσι τέλος.

Και τώρα, έτσι που τάχα σε ξεμπρόστιασε, που ξεσκέπασε την υποκρισία σου, πως μια χαρά το τρως το κρεατάκι, όμως πληγώνεται η ευαίσθητη καρδιά σου και η ψευτοζωοφιλική κι άλλο τόσο ψευτοοικολογική συνείδησή σου, και όλα αυτά τα μικροαστικά στερεότυπα που καμώνονται, ξαναλέω, την πρωτοπορία, δεν ξέρεις αν είναι να θυμώνεις ή μάλλον να γελάς.

* Σκέφτομαι πάντως το διακηρυκτικό σημείωμα που συνοδεύει το βίντεο: «Να αγαπήσουμε τα ένστικτά μας, να τα γιορτάσουμε, τουλάχιστον να μην τα καταπιέζουμε άλλο στον βωμό μιας δήθεν πολιτισμένης και ανελεύθερης ζωής» μας λέει η Λένα Κιτσοπούλου. Πολύ ευχαρίστως, κυρία Κιτσοπούλου, θα τα γιόρταζα και δεν θα τα καταπίεζα τα ένστικτά μου, όμως με αποτρέπει ολόκληρος δικαιικός πολιτισμός, αν όχι απλώς ο ποινικός κώδικας.

ΥΓ. Το σκέφτηκα πολύ, ομολογώ, αν είχε νόημα να ασχοληθώ με τη συγκεκριμένη χειρονομία της ΛΚ. Εν πάση περιπτώσει, ώσπου να τ’ αποφασίσω, γράφτηκαν πολλά, π.χ. Βλάσης Κωστούρος, «Η ΛΚ και το άγχος της πρόκλησης» (Καθημερινή 27/5)· Δημ. Τσίρκας, «Δεκατρία (βασανιστικά) λεπτά με τη ΛΚ» (στον ιστότοπο agitatoras, 27/5), επιστολή της Λουκίας Ρίτσαρντς, «Κακοποίηση ζώων ως πρόσχημα τέχνης» (εδώ, 1/6), και η συμβολή του Νικόλα Σεβαστάκη «Μια πρόκληση που έχει κάψει τα χαρτιά της», σε ρεπορτάζ του Ν. Ζώη («Σφαίρες πάνω από τη “Λάλκα”», Καθημερινή 31/5).

Στο ίδιο ρεπορτάζ ήταν και το μόνο υπερασπιστικό κείμενο που έτυχε να διαβάσω, του πολύ αγαπητού και ταλαντούχου Νίκου Καραθάνου, με τίτλο «Τέχνη medium, rare ή well done;» Είναι αλήθεια συγκινητική η υπεράσπιση της φίλης και συνεργάτριάς του, όμως θα έπρεπε ίσως καταρχήν να μας εξηγήσει την πλάνη μας, και κυρίως να είχε πάντα κατά νου πως τα όσα αρνητικά για τη ΛΚ απαντούσαν ακριβώς στην πολύ συγκεκριμένη πρόκληση της ίδιας. Επίθεση απ’ τη μια, άμυνα απ’ την άλλη. Στοιχειώδες.