19/3/16

Το «Χρηστικό Λεξικό» της Ακαδημίας που τόλμησε

(Εφημερίδα των συντακτών 19 Μαρτ. 2016)



Άχνα βασιλικού πάνω από το σγουρό εφηβαίο / Γεμάτο αστράκια και πευκοβελόνες / Σώμα πλεούμενο της μέρας: στίχοι από το «Σώμα του καλοκαιριού», ένα από τα δύο τιτλοφορημένα ποιήματα του Ήλιου του Πρώτου, στίχοι που μάζευα στα πρώτα εφηβικά ταξίδια μου στο αχανές σύμπαν του Οδυσσέα Ελύτη –ου και την μνήμην επιτελούμε: μόλις χτες, 18 Μαρτίου, 20 χρόνια από τον θάνατό του…

Στίχοι-εικόνα μαγική και εξόχως αισθησιακή, ιδίως για έναν έφηβο, που χαράχτηκε βαθιά στη μνήμη μου, ώσπου δεκαετίες μετά ανακάλυψα πως το σγουρό εφηβαίο που το σκέπαζε άχνα βασιλικού θα ’πρεπε να ’ναι εφήβαιο: αυτό ήταν-είναι το «σωστό». Σοκαριστικό, κι ας συμφωνούσαν στο λάθος σχεδόν όλοι όσους ρωτούσα· όταν πια χρειάστηκα το εφήβαιο/εφηβαίο σε μετάφραση, στο Βιβλίο του γέλιου και της λήθης του Κούντερα, δυσκολεύτηκα πολύ να απιστήσω στον ποιητή που μου ’μαθε τη λέξη, για να μην πω τον κόσμο: εντέλει κράτησα τον παρατονισμένο τύπο, έγραψα εφηβαίο!

Μερικά χρόνια πιο πριν, όταν είχε χρειαστεί, σε μετάφραση πάλι, στο Αστείο του Κούντερα, να γράψω μια λέξη που συχνά τη λέμε όμως σπάνια τη γράφουμε, το καθίκι, είχα ανακαλύψει εμβρόντητος πως το σωστό είναι με όμικρον-γιώτα: καθοίκι! Πάλι έκανα το τεστ μου, πάλι σχεδόν όλοι μοιράζονταν την έκπληξή μου, όμως το λάθος δεν έπαυε να είναι λάθος· κι ωστόσο υπέκυψα ξανά στη δύναμή του: καθίκια έβαλα να βρίζονται κάτι στρατιώτες…

Κι ήρθε ο καιρός να λάβουνε τα λάθη αυτά εκδίκηση, για να παραφράσω ασεβώς Ελύτη, έτσι που μπήκαμε κάπως στο κλίμα. Ιούνιο του 2014 κυκλοφόρησε το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών, «σύνταξη-επιμέλεια» Χριστόφορου Χαραλαμπάκη. Που τόλμησε και δέχτηκε δεύτερο τύπο στο εφήβαιο το εφηβαίο, και, ω χαρά μου, πρώτο τύπο το καθίκι και δεύτερο το καθοίκι. Τώρα, καθώς προχωρώ στη μετάφραση της Αβάσταχτης ελαφρότητας, που πάλι δείλιαζα με το εφηβαίο και κάπου κάπου δοκίμαζα να το αποφύγω, γράφοντας το άνοστο όμως ήβη, σκέφτηκα να κοιτάξω το καινούριο Λεξικό: εφηβαίο έγραψα παντού, με την άδεια πια… της Ακαδημίας.

Κατέγραψε δηλαδή ο Χαραλαμπάκης έναν κοινόχρηστο τύπο, παρότι αποτελεί απόκλιση ή σκέτα λάθος, έτσι όπως γίνεται ή θα ’πρεπε να γίνεται με τα λεξικά και τις γραμματικές, αφού έτσι σίγουρα γίνεται πάντα με τη γλώσσα, με όλες τις γλώσσες. Το επισημαίνω, επειδή το αυτονόητο και επιστημονικά δέον δεν είναι πάντα αυτονόητο, δεν ακολουθείται στην πράξη εννοώ, ή έστω επειδή δεν είναι πάντα εύκολο να οριστεί η στιγμή που αρχίζει να επικρατεί το λάθος, σε μια άγνωστης διάρκειας διαδικασία κατά την οποία το λάθος τελικά απολανθάνεται, γίνεται σωστό –όπως τόσα άλλα που δεν τα υποψιαζόμασταν το διάστημα που θεωρούνταν λάθη.

Το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας είναι το τρίτο μεγάλο λεξικό που εκδίδεται σε δεκαέξι χρόνια: μέσα στο 1998 βγαίνει πρώτα το Λεξικό Μπαμπινιώτη (4η έκδ. 2012) και έπειτα του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, και το 2014 το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας, ορθότερα, ή δικαιότερα: του Χαραλαμπάκη. Λέω «ορθότερα», όπως λόγου χάρη λέμε και γράφουμε: «Γραμματική Τριανταφυλλίδη» τη λεγόμενη «Μεγάλη» του 1941, που δεν έχει πουθενά μπροστά το όνομα του βασικού δημιουργού της: μόνο πίσω από τη σελίδα τίτλου υπάρχει εκτενής σημείωση ότι «Σύμφωνα με την από 14 Δεκεμβρίου 1938 απόφαση του Υπουργείου [...] καταρτίστηκε Επιτροπή [...] με Πρόεδρο και εισηγητή τον κ. Μανόλη Τριανταφυλλίδη [...] και μέλη τούς…» κτλ.

(Συχνά σε σχετικά άρθρα χρησιμοποιούνται αδιαφανή και δυσπρόφερτα ακρωνύμια με βάση αυστηρώς τον τίτλο κάθε λεξικού, γεγονός που προϋποθέτει είτε πως ξέρει κανείς απέξω τον πλήρη τίτλο είτε πως έχει αποστηθίσει τα ακρωνύμια είτε πως κοιτάζει κάθε τόσο στη βιβλιοθήκη του, εφόσον φυσικά τα έχει όλα, κτλ.: έτσι, ΛΝΕΓ γράφεται το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Μπαμπινιώτη, ΛΚΝ το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, και τώρα ΧΛΝΓ το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας/του Χαραλαμπάκη. Θα πρότεινα: ΛΕ.ΜΠ. ή ΛΕΜΠ το Λεξικό Μπαμπινιώτη, Λ.Ι.ΤΡ. ή ΛΙΤΡ το Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, και ΛΕ.Χ. ή ΛΕΧ το Λεξικό Χαραλαμπάκη. –ή ακόμα ακόμα Λε.Μπ., ΛεΜπ κ.ο.κ.)

Το Λεξικό Χαραλαμπάκη (ΛΕΧ), λοιπόν, εξ ορισμού το πιο ενημερωμένο και με πλουσιότερο λημματολόγιο (περίπου 75.000 λήμματα· περίπου 65.000 το ΛΕΜΠ και 50.000 το ΛΙΤΡ), είναι, όπως πρόχειρα είδαμε, και το πιο τολμηρό και ταυτόχρονα το λιγότερο ρυθμιστικό, καθώς συχνά καταγράφει δύο τύπους, υποδηλώνοντας με τη σειρά που τους βάζει τον ορθότερο/δοκιμότερο ή τον επικρατέστερο, και πάντως αυτόν που προκρίνει, όπως στα αρχικά μας παραδείγματα, ή: ενόψει ή εν όψει, καινούργιος ή καινούριος, κτίριο ή κτήριο κτλ.

buzz it!

11/3/16

Αποκριάτικα άσεμνα και άλλα φαιδρά

(Εφημερίδα των συντακτών 11 Μαρτ. 2016)


1. Λίγο μπαγιάτικο το πρώτο, και το ίδιο ή σε παραλλαγές χιλιοειπωμένο. Παραταύτα, μπορεί να βγάζει γέλιο ακόμα· μα προπαντός πρέπει να βρει τη θέση του στο Εθνικό Ανοητολόγιο:

Ο Σωτήρης Χατζάκης διασκεύασε το Έγκλημα και τιμωρία του Ντοστογέφσκι, σε μετάφραση Παπαδιαμάντη, και το ανέβασε στο Εθνικό. Και σε συνέντευξή του στο Πρώτο Θέμα (27/1) ελάλησε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Ο Παπαδιαμάντης [...], χρησιμοποιώντας την υπεροπλία της γλώσσας δημιούργησε όχι ένα απλό σύγγραμμα αλλά ένα γλυπτό λόγου, υποδεικνύοντάς μας πως, αν χάσουμε την γλώσσα μας, θα έχουμε τελειώσει οριστικά ως έθνος και ως κράτος. Θεώρησα λοιπόν χρήσιμο αυτή την εποχή να μιλήσουμε, μέσα στο Εθνικό Θέατρο, μ’ αυτή την γλώσσα. [...]

»Διότι σήμερα ζούμε σε γλωσσικά γκέτο. Υπάρχουν παιδιά που γνωρίζουν εκατό λέξεις! Τι λέμε, λοιπόν, εμείς; Επιστροφή στη γλώσσα, επιστροφή στην εσωτερικότητα, και επιστροφή στην γραμματική της γλώσσας, παρά το έγκλημα της απώλειας του πολυτονικού...»

Γλωσσικά γκέτο, παιδιά που γνωρίζουν εκατό λέξεις, το έγκλημα της απώλειας των πολυτονικού –δεξιότερα κι από τον πιο δεξιό Μπαμπινιώτη δηλαδή, να ξέρουμε πού ακριβώς βοσκάνε.


2. Τώρα που κόπηκε η παταγωδώς αποτυχημένη εκπομπή, επιτομή όλης της trash TV, μπορεί να μείνει σκέτο ανέκδοτο:

«Ένα talk show κομμένο και ραμμένο στο προκλητικό και intellectual ύφος του Κωνσταντίνου Μπογδάνου. Η επισκόπηση της εβδομαδιαίας επικαιρότητας αποκτά άλλη διάσταση μέσα από την καυστική και τεκμηριωμένη ματιά του πιο ανατρεπτικού δημοσιογράφου της ελληνικής τηλεόρασης»: ήταν τα info, τα πληροφοριακά στοιχεία που βλέπαμε στους δέκτες μας, την ώρα που προβαλλόταν η «Προβοκάτσια ΤΙΒΙ».

Υποκύπτω πρόθυμα στην «αντιμπογδανομανία», όπως ναρκισσεύεται να λέει (άλλο ανέκδοτο!) ο νέος, στο πιο σοφιστικέ, Τράγκας, με τα καλομελετημένα σόου που δίνει, προκειμένου να κρατάει μόνιμο στασίδι στις διάφορες σατιρικές εκπομπές. Δεν μας αφορούν βεβαίως τα σόου του καθαυτά, ακόμα και τα ακροδεξιά ξεσπάσματά του κτλ., όσο η ογκώδης ημιμάθειά του, ελληνικούρες, λογιοπρεπείς ασυνταξίες, για τις οποίες έχω ξαναγράψει, και πάσης φύσεως πραγματολογικές ανακρίβειες, καθώς μάλιστα ξεστομίζονται όλες με παροιμιώδη στόμφο. Τη μισή του εκπομπή θα ’πρεπε να απομαγνητοφωνεί κανείς κάθε φορά, όπερ άτοπο, αρκετά πάντως επισημαίνει π.χ. ο Νίκος Σαραντάκος στο ιστολόγιό του, «μπογδανιές» τα ονομάζει, με πιο πρόσφατη τη γνωμάτευση (με αφορμή την επέτειο από τη γέννηση του Παπαδιαμάντη) πως «ίσως ο άνθρωπος ο οποίος να αποτελεί τη μεγαλύτερη ζώσα αυθεντία στον Παπαδιαμάντη [...] να είναι ο γλυκύτατος Δημήτρης Κοσμόπουλος».

Εμ, άμα αναγορεύεις και καλά «τεράστιο» και επί παντός τον Ηλία Πετρόπουλο, για να αντλήσεις από κει το καθημερινό και τζάμπα σκανδαλάκι σου, αυτήν τη φορά γύρω απ’ τον εβραίο, μασόνο, ομοφυλόφιλο κτλ. Σολωμό (μπερδεύοντας επιπλέον στίχους και τίτλους!), πώς να γνωρίζεις τον Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλο, που έκανε έργο ζωής την ανασύσταση ολόκληρου του παπαδιαμαντικού έργου.

Είπα να το γλεντήσουμε το καρναβάλι, μα παρασοβαρέψαμε. Πάμε σε μουσικές και σε νταούλια.


3. Πέρασε στο Δημόσιο το Μέγαρο Μουσικής, διορίστηκε νέος διευθυντής, και μέγας άρχισε ξάφνου ο θρήνος και οδυρμός, σαν τι θα δουν τάχα τα μάτια μας, τούτες τις μαύρες συριζαίες μέρες… Πάει «το άλλοτε άβατο του Χρήστου Λαμπράκη», έφτασε να γράψει δημοσιογράφος που είχε σθεναρά κριτικάρει εξαρχής και συστηματικά τα αμαρτωλά έργα και ημέρες του Μεγάρου και του ιδρυτή του.

Το «άλλοτε άβατο» λοιπόν, που άνοιξε νωρίς νωρίς τις αίθουσές του όχι στην παράδοση ή στο αυθεντικό λαϊκό αλλά στην τραγουδίστρια της «Κυρα-Γιώργαινας», τη Μαρινέλα, μια αναμφισβήτητα μεγάλη φωνή με κάτω του μετρίου ωστόσο ρεπερτόριο και, από ένα σημείο και έπειτα, επιδεικτικά κιτς ερμηνεία. Ακολούθησε ο Πάριος, και γενικώς καλοί κακοί πλέον αντάμα, δίχως σταθερά κριτήρια, πέρα ίσως από την εμπορικότητα. Μόλις τον προηγούμενο μήνα, πριν βάλει τάχα ο ΣΥΡΙΖΑ την ουρά του, εμφανίστηκε και ο συνθέτης της «Κυρα-Γιώργαινας», καθώς και του Ύμνου της 21ης Απριλίου, ο Γιώργος Κατσαρός, μετρ της μουσικής αφρόλουτρο –«εφαρμοσμένη και lounge» τη λέει σε ολοσέλιδο ύμνο του το Αθηνόραμα (το ίδιο που αφιέρωνε δύο σελίδες, πριν από μερικά χρόνια, για το «Κοινούσης comeback αλά Νέο Κύμα»!).

Ενώ τον Δεκέμβριο που μας πέρασε το αδελφό Μέγαρο Θεσσαλονίκης υποδέχτηκε «τη γλυκιά φωνή του πάθους, τον αγαπημένο τραγουδιστή με τις μεταξένιες φαβορίτες [!], τον μεγάλο Σταμάτη Κόκοτα», τον τραγουδιστή με το μέτριο, στην καλύτερη περίπτωση, ρεπερτόριο και την άλλο τόσο μέτρια (υποκειμενικό έστω αυτό) φωνή, που όμως (αντικειμενικότατο αυτό) την έχει χάσει από καιρό, και μόνο προστασία πια χρειάζεται, από αυτούς ακριβώς που τον θέλουν «μεγάλο».

Άβατο. Εκεί που δεν χωράει να μπει η ευθυκρισία.

Καλά Κούλουμα πάντως. Και φυσικά, καλά κρασιά.


buzz it!

6/3/16

Ανάπηρες ψυχές, ανάπηρη σκέψη, και το ανεπίδοτο μήνυμα

(Εφημερίδα των συντακτών 5 Μαρτ. 2016)


 Ανάπηρες ψυχές…

«Ευρώπη, δεν ντρέπεσαι όταν βλέπεις αυτά τα παιδιά;» έφτασε να ρωτάει σε τίτλο εκτενούς ρεπορτάζ από την Ελλάδα, με θέμα τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους (40% είναι τα παιδιά), ποια, η γερμανική Bild!

Τι βλέπει, αντίθετα, και τι νιώθει όταν βλέπει τα όσα βλέπει ένας Έλληνας πνευματικός άνθρωπος;

Βλέπει τους πρόσφυγες να φτάνουν στο λιμάνι του Πειραιά, «ταλαιπωρημένοι, εξαθλιωμένοι, αλλά καθόλου φοβισμένοι και χωρίς κανένα αίσθημα ευγνωμοσύνης απέναντι στους οικοδεσπότες τους. Απαιτούσαν νερό και τροφή και φώναζαν γιατί δεν το είχαν αμέσως». Και ακολουθεί η πολλά σημαίνουσα αντιδιαστολή: «Φοβισμένοι, και μάλλον ενοχικοί, όσοι τους υποδέχονταν. Προς Θεού, μην κατηγορηθεί λιμενικός ότι δεν μίλησε στον πληθυντικό σε μετανάστη»!

Και συνεχίζει ο Έλληνας πνευματικός άνθρωπος (Τάκης Θεοδωρόπουλος, Καθημερινή 28/2):

«Θα πρέπει να το πάρουμε απόφαση. Η συμβίωση με τους πληθυσμούς των Ασιατών και των Αφρικανών δεν θα είναι προσωρινή». Τα υπόλοιπα, γνωστά, τα ’χει ξαναγράψει κι ο ίδιος, πολλές φορές: άρνηση προσαρμογής «των Ασιατών και των Αφρικανών», επιθετικό αραβικό Ισλάμ, επερχόμενος εξισλαμισμός, «μάχες σουνιτών και σιιτών» στα χώματά μας, τα ύστερα του κόσμου! Που δεν τα παίρνουμε είδηση εμείς, που «η πολιτική ορθότης δεν μας επιτρέπει, σε σημείο βλακείας, να κρίνουμε τους ανθρώπους από τη φυλή τους και το θρήσκευμά τους».

Ώστε φτάσαμε εκεί που θα ’πρεπε να κρίνουμε τους ανθρώπους από τη φυλή και το θρήσκευμά τους! Μας θυμίζει τίποτα αυτό;

Ούτε λόγος! Και τώρα ξέρουμε και το «διά ταύτα», που έρχεται από μόνο του, μοναδική λογική συνέπεια, κι ας μην τη λέει ευθέως ο αρθρογράφος μας: Διώξτε τους όλους, ντουφεκάτε τους στον Έβρο, πνίγετέ τους στο Αιγαίο.

Απόψεις είναι αυτές, και ο εξισλαμισμός του δυτικού κόσμου και η αλλοίωση του πολιτισμού μας κτλ., φόβοι στο κάτω κάτω, απόψεις και φόβοι που πάντως φτάνει να νικούν και να ακυρώνουν θεμελιώδεις κατακτήσεις, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο σεβασμός τους, αυτές που συνιστούν εντέλει τον πολιτισμό μας. Δικαίωμα τώρα του καθενός να εκφράζει τις απόψεις ή τους φόβους του, παρά το ανατριχιαστικό «διά ταύτα» που άλλοτε από άλλους διατυπώνεται ρητά, άλλοτε, όπως στην περίπτωσή μας, εξυπονοείται. Κι ας είναι οι απόψεις αυτές, επαναλαμβάνω, η ακύρωση, η κατάρρευση, αυτού που θεωρητικά θέλουν να προασπίσουν, του πολιτισμού μας.

Ξεπερνά όμως κάθε ανθρώπινο νου, κάθε έννοια, να διατυπώνονται οι απόψεις αυτές και ο συναφής προβληματισμός πάνω απ’ τους εκατοντάδες τάφους στα νησιά μας μ’ ένα μόνο σημάδι-αριθμό, πάνω από τον απέραντο υγρό τάφο με τους χιλιάδες άταφους νεκρούς, πάνω απ’ τα ξεβρασμένα πτώματα στις ακτές, μπροστά στον άντρα που διανύει χιλιόμετρα μ’ ένα πόδι και πατερίτσες, τον άλλον που κουβαλάει στους ώμους τον ανάπηρο φίλο του, τον άλλον με τη γερόντισσα μάνα του στην αγκαλιά, τη γιαγιά στο αναπηρικό καροτσάκι, που λέει πως είναι χαρούμενη για τα ανάπηρα πόδια της, γιατί μπορεί να κοιμίζει απάνω τους τα εγγονάκια της…

Κοιμισμένες συνειδήσεις όμως εμείς, ανάπηρες ψυχές –ανάπηρη σκέψη.


…ανάπηρη σκέψη

«Θα πρέπει στο τέλος να φύγουμε εμείς, για να έρθουν να κατοικήσουν άλλοι;» διατύπωνε το μικρόψυχο ερώτημά του ο άγιος Θεσσαλονίκης (Βελλίδειο, 14/2, στη συγκέντρωση «Μένουμε Έλληνες και Ορθόδοξοι»). Κι ας ξέρει καλά, κι ας το ακούει σ’ όλους τους τόνους, πως να φύγουν και μόνο να φύγουν θέλουν από δω οι τώρα αναγκεμένοι.

«Αν υλοποιηθούν τα κέντρα μετεγκατάστασης προσφύγων, εμείς που θα πάμε;» επιμένει ανερυθρίαστα, αφού κι αυτός εννοεί πως δεν θα ’πρεπε να ’χουν φτάσει καν εδώ: διώξτε τους όλους, σαν να λέει δηλαδή κι αυτός, μαζί με τον άλλον και με τους άλλους, ντουφεκάτε τους στον Έβρο, πνίχτε τους στο Αιγαίο.

Για να μη γραφτεί, είπε, κι άλλο ποίημα «όπως είχε γράψει ο ποιητής για τα Ψαρά»· κι αρχίζει να απαγγέλλει: «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη, περπατώντας η Δόξα μονάχη, μελετά τα λαμπρά παλικάρια, και στεφάνι στην κόμη φορεί, απ’ τα λίγα χορτάρια, που ’χαν μείνει στην έρημη γη – γιατί δεν έμεινε τίποτα από το πέρασμα εκείνων που σήμερα τους λέτε μετανάστες» συνέχισε υψώνοντας τη φωνή ο άγιος, σε μια ιστορική, συν τοις άλλοις, λαθροχειρία…


και το ανεπίδοτο μήνυμα

«Παρηγοριέμαι στη σκέψη πως ο Αϊλάν ήρθε στον κόσμο για να φέρει ένα μήνυμα… Ήταν το πεπρωμένο του» άκουσα τις προάλλες σε κάποιο ξένο κανάλι τον πατέρα του Αϊλάν, που κίνησε με τη γυναίκα του, τον πεντάχρονο γιο του και τον τρίχρονο Αϊλάν να εξισλαμίσει τον κόσμο, έμεινε όμως μόνο αυτός ζωντανός, ανίσχυρος να υπάρξει έστω σαν τύψη στη συνείδηση αυτών που παραμένουν πεισματικά κουφοί στο μήνυμα, πνίγοντας και ξαναπνίγοντας του κόσμου τους Αϊλάν.






buzz it!