ΣΤΟΙΧΗΜΑΤΑ, Β΄: ΓΛΩΣΣΙΚΑ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΑ (κυκλοφόρησε ο Β΄ τόμος)

από τα Περιεχόμενα

Ανάλυση= θάνατος: χαώδεις λεξιλογικές διαφορές αρχαίας και νέας ελληνικής * Νόστος σημαίνει γυρισμός και όχι νοσταλγία * Γλώσσα με πλαστικές επεμβάσεις * Η ετοιμορροπία και η κρισιολόγηση * Ο τρόμος της μεταφοράς και η εισαγωγικομανία * Ευφυΐα και κουτοπονηριά των λέξεων * Το πρωτοσέλιδο της «Νέα» και της «Βήμα» * Χλ χλ χλ το κύμα, και νά ο μοχλός! * Άλλο ο αρχαίος μουσικός τονισμός και άλλο οι διακυμάνσεις της φωνής * Της Θεανούς; τότε και της Μαρίνης! * Μεταφραστής, ξενιστής και κηδεμόνας-προστάτης του ξένου συγγραφέα * Fucking, αυστηρώς ακατάλληλη λέξη για μετάφραση * Εάν Τζορτζ Κλούνι, τότε και Έλβις Πρίσλι

στην ίδια σειρά κυκλοφορεί

ΣΤΟΙΧΗΜΑΤΑ, Α΄: ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ,ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ,

σ. 189, 12Χ16, τιμή 10 ευρώ.

ακολουθούν

ΣΤΟΙΧΗΜΑΤΑ, Γ΄: ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΣΤΟΙΧΗΜΑΤΑ, Δ΄: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

από τον ΠΡΟΛΟΓΟ

1. Στοιχήματα απέναντι στα στερεότυπα, που εμφανίζονται μάλιστα σαν αυτονόητα, στοιχήματα απέναντι στον μανιχαϊσμό του μαύρου-άσπρου, του «μ’ εμάς, αλλιώς με τους άλλους». Δεν είναι απλό, ούτε σκέτα φιλολογικό: μπροστά σε τέτοιου είδους πλαστά και εξωιστορικά διλήμματα, υπάρχεις ή δεν υπάρχεις ––με την έννοια ότι ακυρώνεσαι, καταργείσαι. Και αν υπάρχεις, το μεγαλύτερο και κρισιμότερο στοίχημα: αν υπάρχεις μαζί με άλλους, και όχι μόνος, σ’ ένα αυτιστικό σύμπαν.

Κείμενα ξαναδημοσιευμένα, ξανακοιταγμένα τώρα και με ορισμένες προσθήκες, συν μερικά καινούρια, συγκεντρωμένα σ’ ένα βιβλίο, αν όντως χρειάζεται, όπως πιστεύω πάντως εγώ, να επανερχόμαστε ολοένα, όσο επανέρχεται στο κάτω κάτω η πραγματικότητα, ή η Ιστορία –σαν φάρσα, όπως μας έμαθε η μαρξική παιδεία μας, συχνά όμως σαν θρασύτατο αντίγραφο του παρελθόντος, και τότε καθόλου φάρσα, δυστυχώς, όπως μας μαθαίνει πάλι η ίδια η πραγματικότητα.

Ασκήσεις μνήμης, απ’ την άλλη, θα μπορούσε να πει κανείς, απέναντι στον εξωραϊσμό του παρελθόντος, απ’ τη μια, που αποτελεί στοιχείο σύμφυτο με την ανθρώπινη φύση, απέναντι στον προφανούς ιδεολογικής σκοπιμότητας αναθεωρητισμό, απ’ την άλλη.

Στο τέλος τέλος, σκόρπιες εγγραφές, σαν σε ημερολόγιο, διόλου συστηματικό, άρα με όλο τον υποκειμενισμό του συντάκτη του.*

2. Στον τόμο αυτό δημοσιεύονται κείμενα για τη γλώσσα, ίσως τον πιο προνομιακό χώρο εκδήλωσης (και συναφώς παρατήρησης) της αέναης επανάληψης. Αιώνες τώρα, κυριολεκτικά, ακούγεται αδιαλείπτως ο θρηνητικός λόγος για τη γλώσσα που φθείρεται, που φτωχαίνει, που χάνεται. Χαρακτηριστικά, στους ελληνιστικούς χρόνους έχουμε, κλασικό παράδειγμα, τον γραμματικό Φρύνιχο, που ξετινάζει τη γλώσσα της εποχής του: σκίμπους λέγε αλλά μη κράββατος, την εποχή τού άρον τον κράββατόν σου και περιπάτει, χαρακτηρίζοντας αδόκιμες και «πάνυ αηδείς» τις λέξεις ακριβώς που έφτασαν ώς τις μέρες μας.

Κι όμως, η μακρά ιστορία της γλώσσας, που δείχνει την εξέλιξή της μέσα κυρίως από τα λάθη, όπως συμβαίνει άλλωστε σε όλες τις γλώσσες, η γνώση δηλαδή ότι τα λάθη μαρτυρούν ουσιαστικά τη ζωτικότητα της γλώσσας, την ύπαρξη δρώντος γλωσσικού αισθητηρίου, που προσαρμόζει και εξομαλύνει με βάση τον νόμο της αναλογίας και της έλξης, η γνώση λέω αυτή δεν επηρεάζει δυστυχώς τον τρόπο με τον οποίο στοχαζόμαστε τη γλώσσα, εμάς τους ίδιους, τη στάση μας απέναντι στη γλώσσα.

Ανακυκλώνουμε έτσι μύθους ή κατάφωρα αντιεπιστημονικές θεωρίες, που έχουν πάντοτε βασικό άξονα την υπεροχή της αρχαίας απέναντι στην «υποδεέστερη» και «ανεπαρκή» νέα ελληνική, στηλιτεύοντας και προγράφοντας λέξεις, καταλήξεις και ορθογραφικούς τύπους, ή ξένα λεξιλογικά δάνεια ––παραδόξως, την ίδια στιγμή που υιοθετούμε ανεπίγνωστα πάσης φύσεως ξενικά συντακτικά σχήματα, γενικότερα ξενικούς εκφραστικούς τρόπους.

Λόγου χάρη, είναι εντυπωσιακό πώς διαδίδονται, θαρρείς με μυστική, άρρητη συμφωνία, αφού δεν έχει ποτέ γραφτεί τίποτα σχετικό, διάφοροι ξενικοί τρόποι, από τον χαιρετισμό «καλησπέρα» ντάλα μεσημέρι ώς τα «30ά γενέθλια» κάποιου που ώς τώρα απλώς «γινόταν 30 χρονών» ή «έκλεινε τα 30», ενώ παράλληλα, 70 χρόνια τώρα (μετρώ ενδεικτικά από τη Μεγάλη Γραμματική του Τριανταφυλλίδη), είναι αδύνατον να συμφωνήσουμε πως δεν χρειάζεται -αι- το τρένο.

Είναι επίσης εντυπωσιακό πώς υιοθετούνται και διαδίδονται ταχύτατα και ευρύτατα κάποια όντως λάθη, όπως ο νόστος, που σήμαινε πάντα γυρισμός (στην πατρίδα), και τώρα χρησιμοποιείται με την έννοια της νοσταλγίας, ενώ από την άλλη εκφράζεται αποτροπιασμός απέναντι στο προαιώνιο «λάθος» απ’ ανέκαθεν, που ωστόσο το υπερασπίζεται ποιητικά κοτζάμ Ελύτης, στη μακρότατη αλυσίδα ζωής του «λάθους» αυτού, που ξεκινά, αναλογικά, ήδη από τον Όμηρο: απ’ ουρανόθεν κ.ά., ώς το από μακρόθεν κ.ά. της Καινής Διαθήκης, των ελληνιστικών δηλαδή χρόνων. Ο λόγος είναι, νομίζω, προφανής: ο νόστος είναι λογιόστροφο λάθος ενώ το απ’ ανέκαθεν έχει στιγματιστεί σαν δείγμα αγραμματοσύνης ή λαϊκής καταγωγής. Όπερ έδει δείξαι.

Απέναντι σε τέτοια φαινόμενα επιχειρούν να τοποθετηθούν τα κείμενα του τόμου αυτού, με έμφαση ιδίως στον συντακτικό δανεισμό, όπου η βιβλιογραφία είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Γενικότερα, τα κείμενα αυτά συνεχίζουν, συχνά συμπληρώνουν, ενώ εξίσου συχνά αναδιατυπώνουν την παλαιότερη σοδειά κειμένων που είναι συγκεντρωμένα στο Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη (εκδ. Πόλις, α΄ τόμ. 2003, γ΄ έκδ. 2008, β΄ τόμ. 2008): μπροστά στην επανάληψη, απαιτείται, όσο άχαρο κι αν είναι, επανάληψη. Έτσι κι αλλιώς, το ακροατήριο ανανεώνεται συνεχώς, καινούριες γενιές έρχονται αντιμέτωπες με τους ίδιους, παλαιότατους μύθους, ή έστω παρανοήσεις, π.χ. ότι ζουν και στη νεοελληνική γλώσσα τα μακρά και τα βραχέα, αυτά που, επειδή ακριβώς χάνονταν ήδη στους ελληνιστικούς χρόνους, οδήγησαν τους Αλεξανδρινούς να επινοήσουν τους τόνους και τα πνεύματα, για να υποδείξουν απλώς την πάλαι ποτέ μακρότητα και βραχύτητα, που συγχέεται τώρα με τον επιτονισμό, δηλαδή τις διακυμάνσεις της φωνής στον προφορικό λόγο…

Τα άρθρα παρατίθενται με χρονολογική σειρά, που υποδεικνύεται από βιβλιογραφική παραπομπή στο τέλος καθενός, παραπομπή που μπαίνει και για λόγους τάξεως, ακόμα κι όταν τα κείμενα είναι άρδην επεξεργασμένα ή εκτενώς εμπλουτισμένα (με αποτέλεσμα κάποτε να υπάρχει παράδειγμα του 2013 σε κείμενο του 2009). Όπου δεν σημειώνεται πηγή αλλά σκέτη ημερομηνία, πρόκειται για σημειώματα που γράφτηκαν κατευθείαν στο ιστολόγιό μου στο διαδίκτυο.

* Η ενότητα 1 είναι κοινή σε όλους τους τόμους της σειράς.