Ηθικός πανικός στην Ελλάδα της κρίσης (Καταγωγικά)

Ηθικός πανικός στην Ελλάδα της κρίσης (Καταγωγικά)

Σε σχέση με το κεντρικό θέμα της ημερίδας, τον ηθικό πανικό, και καθυστερώντας στα όσα μας είπε ο κ. Δοξιάδης για την εμπόλεμη κατάσταση στη σφαίρα του πολιτικού πάντως λόγου ––του δημόσιου λόγου, θα γενίκευα εγώ––, θα ήθελα να δούμε τα καταγωγικά του ηθικού πανικού στην Ελλάδα της κρίσης.

Ψυχολογική είναι από μιαν άποψη η προσέγγισή μου, αφού όμως ψυχολογικής τάξεως φαινόμενο είναι ο πανικός.

Πάω λοιπόν πίσω, στη γραφική εικόνα του Καστελόριζου, που ήταν το φόντο για την εξαγγελία ουσιαστικά της χρεοκοπίας της χώρας από τον τότε πρωθυπουργό. Τον Γιώργο Παπανδρέου. Πρωθυπουργό μιας κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος, του οποίου ήταν και πρόεδρος ––όπως και της Σοσιαλιστικής Διεθνούς (έχουν σημασία όλα αυτά).

Και με την όντως άγονη διαδικασία τού «αν», ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε πώς μπορεί να είχαν εξελιχτεί τα πράγματα, αν στη θέση του Παπανδρέου ήταν αίφνης ο Καραμανλής, αν εν πάση περιπτώσει την κρίση καλούνταν να τη διαχειριστεί μια κυβέρνηση της Δεξιάς.

Προσωπικά δεν έχω καμία αμφιβολία ότι τα πράγματα θα ήταν καταρχήν, καταρχάς και καταρχήν, διαφορετικά. Λόγου χάρη σε επίπεδο κινητοποιήσεων, λαϊκών και άλλων, και, σε ό,τι μας αφορά, σχετικά με το θέμα μας εννοώ, σε επίπεδο αντιμετώπισης αυτών των κινητοποιήσεων: της αντιμετώπισης από τα ΜΜΕ εννοώ ––γιατί αναφορικά με την αντιμετώπιση από τον κρατικό μηχανισμό και τις δυνάμεις καταστολής δεν νομίζω να υπήρχε ουσιώδης διαφορά (αυτό είναι όμως άλλο θέμα).

Λέω λοιπόν ότι η διαχείριση της κρίσης, ακριβέστερα: των συνεπειών της κρίσης, θα ήταν διαφορετική αν δεν βρισκόταν στην εξουσία μια κυβέρνηση σοσιαλιστική, έστω κατ’ όνομα, με προοδευτικό πάντως πρόσημο, αν τα ΜΜΕ λοιπόν και ο κύριος όγκος της διανόησης, των πνευματικών ανθρώπων, δεν βρίσκονταν στα χέρια, δηλαδή στην υπηρεσία, μιας προοδευτικής κυβέρνησης.

Όμως, για να δούμε καλύτερα τα καταγωγικά του ηθικού πανικού στα ΜΜΕ, χρειάζεται να πάμε πιο πίσω κι απ’ το Καστελόριζο, στην Αθήνα του Δεκέμβρη του 2008. Αναφέρομαι στις ταραχές που ξέσπασαν στην Αθήνα και απλώθηκαν και στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας, έπειτα από τη δολοφονία του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από ειδικό φρουρό της Αστυνομίας.

Η περίοδος αυτή, οι ταραχές αυτές, όπως κι αν τις δούμε ή τις ονομάσουμε, σαν εξέγερση ή σαν πράξεις απλώς «ανομίας», ο Δεκέμβρης του 2008 είναι μια βαθιά τομή στην ελληνική κοινωνία γενικά, στις πολιτικές δυνάμεις και τα κόμματα, στα ΜΜΕ, στη διανόηση.

Ένα μόνο παράδειγμα, ειδικά από τον χώρο της διανόησης, το θυμήθηκα χτες, που ήταν η επέτειος από τη δολοφονία του μικρού Αλέξη. Είπα «μικρού Αλέξη» και δεν ξέρω αν είχε πέσει στην αντίληψή σας ολόκληρο άρθρο νέου, σχετικά, συγγραφέα, που κατακεραύνωνε όσους έκαναν το έγκλημα να πουν «Αλέξη» τον «Αλέξανδρο» ––ένδειξη, κατά τη γνώμη του, ακραίου λαϊκισμού! Όμως το παράδειγμα που ξεκίνησα να λέω δεν είναι από μεμονωμένο πρόσωπο, ή πρόσωπα, π.χ. από τους περίφημους Τρεις που εστίαζαν αποκλειστικά στη διακοπή κάποιων θεατρικών παραστάσεων· είναι από συλλογικό πρόσωπο, από κατεξοχήν πνευματικό φορέα, το ΕΚΕΒΙ, το Ελληνικό Κέντρο Βιβλίου, που έβγαλε τότε μια αξιοθρήνητα, θα έλεγα, συντεχνιακή διαμαρτυρία για τον εμπρησμό βιβλιοπωλείων, για να βρει τον μάστορή του από τον πρόεδρο της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου, που δήλωσε στην τηλεόραση ότι «δεν είναι ακόμα ώρα να μιλήσουμε για ζημιές, τώρα σκοτώθηκε ένα παιδί»!

Η πόλωση λοιπόν είναι ακραία. Ο ηθικός στιγματισμός, το λεκτικό-ηθικό λιντσάρισμα κάθε αντίθετης άποψης, η λεκτική εντέλει βία, ξεπερνά κατά πολύ την υλική βία. Που είναι στο κάτω κάτω περιστασιακή, οσοδήποτε άγρια, αλλά περιοδική, ενώ η λεκτική έχει εγκατασταθεί μόνιμα στα κανάλια μας, στα ερτζιανά, στις εφημερίδες, παντού όπου εκφέρεται δημόσιος λόγος.

Ο Δεκέμβρης του 2008 σηματοδοτεί εντέλει έναν νέο εμφύλιο, τον δικό μας εμφύλιο, με απολύτως διακριτά τα στρατόπεδα, στον προοδευτικό πλέον χώρο, στην ίδια την Αριστερά, τον χώρο που μας αφορά κυρίως.

Εφεξής, και καθώς η περίοδος αυτή εκβάλλει, κατά χρονική σύμπτωση, στα χρόνια της κρίσης, ο ηθικός πανικός, παλιά, πανάρχαιη τεχνική και τέχνη μας, αν σκεφτούμε λόγου χάρη την από αιώνων στάση μας σε ό,τι μοιάζει να απειλεί ή και απλώς να αμφισβητεί τη μοναδικότητα του έθνους και της γλώσσας, της ταυτότητάς μας, ο ηθικός πανικός, λέω, στα χρόνια της κρίσης ολοένα και διογκώνεται. Προπάντων, πιστεύω, επειδή στα πράγματα είναι μια κεντροαριστερή, προοδευτική εν πάση περιπτώσει κυβέρνηση. Είτε αυτόνομα, στην αρχή, είτε σαν συνεργαζόμενη δύναμη, αργότερα και έως τώρα, εταίρος ενός δεξιού κόμματος. Του κόμματος του Σαμαρά και του Φαήλου Κρανιδιώτη, μην το ξεχνούμε αυτό, έχει τη σημασία του.

Όπου δηλαδή η λαϊκή δυσαρέσκεια στην αρχή, η αγανάκτηση έπειτα, δεν έχει όχημα να εκφραστεί, αν μάλιστα το πω κυνικά: διέξοδο να εκτονωθεί· ίσα ίσα, έχει απέναντί της το σύνολο των ΜΜΕ και της διανόησης, των πνευματικών ανθρώπων, να απαξιώνει και να στιγματίζει ηθικά την παραμικρότερη κίνηση διαμαρτυρίας, διεκδίκησης, μια διαδήλωση, μια απεργία κτλ.

Ακόμα χειρότερη ήταν η στάση απέναντι στην παραμικρότερη εκδήλωση της αγανάκτησης και της απόγνωσης πια ––κι ας είχε πει πρώτος ο υπεύθυνος πρωθυπουργός, και όχι μία φορά, πως «θα μας (=θα τους) πάρουν με τις πέτρες», κι ας είχε πει κορυφαίος υπουργός της υπεύθυνης κυβέρνησης (του ΠΑΣΟΚ) πως τέτοια μέτρα αλλού μόνο με επανάσταση θα περνούσαν. Τώρα η παραμικρότερη, ξαναλέω, εκδήλωση της λαϊκής δυσαρέσκειας, η διακοπή μιας ομιλίας του Παπανδρέου στο εξωτερικό, ένα γιαούρτι στον Πάγκαλο κτλ., στιγματίζονται από ΜΜΕ και διανόηση όλων των χρωμάτων (αλλά εμάς, ξανατονίζω, μας ενδιαφέρει πρωτίστως ο στιγματισμός αυτός από τα προοδευτικά μέσα και την προοδευτική διανόηση).

Γιατί μόνο έτσι θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική απ’ τη μια η αδρανοποίηση της κοινωνίας, απ’ την άλλη η νομιμοποίηση της δράσης των δυνάμεων καταστολής ––που, φαύλος κύκλος, οδηγεί ξανά στην αδρανοποίηση: δείτε τις φτωχές εδώ και καιρό διαδηλώσεις λόγου χάρη, έπειτα από την άγρια καταστολή κάποιων μαζικών στην αρχή (με αγριότητα, επισημαίνω, που την κατάγγειλαν ανώτατοι αξιωματούχοι της Αστυνομίας, όχι όμως τα ΜΜΕ και οι δημοσιολογούντες διανοούμενοι!).

Γιατί όταν την κρίση τη διαχειρίζεται ––μόνο του ή αργότερα στηρίζοντας τη Δεξιά, την πιο ακραία Δεξιά–– το κατά τεκμήριο έστω προοδευτικό στρατόπεδο, σε επίπεδο κυβέρνησης, ΜΜΕ και διανόησης, όταν το προοδευτικό στρατόπεδο λειτουργεί, αναπόφευκτα πια, σαν κατασταλτικός μηχανισμός, πλάι στους κλασικούς κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους, αλλά με την πρόσθετη αίγλη, το κύρος, την ισχή κτλ. που του προσδίδει αυτομάτως η προοδευτική ακριβώς ταυτότητά του, τότε η φιμωμένη κατ’ αυτό τον τρόπο αντίδραση, όταν βρει την παραμικρή χαραμάδα, θα είναι ιδιαίτερα βίαιη, τότε η φιμωμένη κατ’ αυτό τον τρόπο αντίδραση θα ψάξει να βρει διεξόδους άλλες: τρομοκρατία λόγου χάρη: έχουμε δηλαδή τότε την καλύτερη συνταγή για τη δημιουργία τρομοκρατών…

Η επίγνωση τώρα των κινδύνων που εγκυμονεί η φίμωση αυτή και η επισφαλής ίσως αδρανοποίηση, μαζί με την πρόοδο της κρίσης, διογκώνει, όπως είπα, τον ηθικό πανικό. Που εκφράζει πια, από ένα σημείο και πέρα, τον κοινό τρόμο και πανικό μπροστά στις πιθανές συνέπειες της ταύτισης των ΜΜΕ και της διανόησης με την εξουσία και τους κατασταλτικούς μηχανισμούς. Ας θυμηθούμε λ.χ. την όχι πολύ παλιά αφίσα που στοχοποιούσε συγκεκριμένους, όχι λίγους, δημοσιο­γράφους.

Δύσκολα μπορώ να σκεφτώ άλλη περίοδο, στα νεότερα χρόνια, που το χάσμα των γενεών εκφράστηκε με τόσο δραματικό τρόπο, όσο αρχικά τον Δεκέμβρη του 2008. Η παραδοσιακή αμφισβήτηση της εξουσίας, της γενιάς της εξουσίας, της δικής μας πλέον, της δικής μου εν πάση περιπτώσει, γενιάς, σε κρίσιμες καμπές όπως τον Δεκέμβρη πρώτα, τα χρόνια της κρίσης έπειτα, έπαιρνε εκρηκτικές διαστάσεις, τόσο περισσότερο όσο προοδευτικότερη ήταν/είναι η ταυτότητα ακριβώς της γενιάς της εξουσίας, της εξουσίας νέτα σκέτα.

Ο τρόμος απέναντι στον άλλο, τέτοιες κρίσιμες μέρες, αποκαλύπτει, διαμορφώνει, ρηματοποιεί ––σπανιότερα δημιουργεί εκ του μηδενός–– λανθάνουσες ίσως ιδεολογικές στάσεις και συμπεριφορές. «Άστραψε φως και γνώρισεν ο νιος τον εαυτό του…» Διπλός τότε ο τρόμος. Απέναντι στον άλλον αλλά και στον εαυτό μας. Αυτή η βίαιη τώρα «αποκάλυψη» του εαυτού μας θα έχει, μοιραία θα έλεγα, βίαιη εκδήλωση προς τα έξω. Ο ηθικός πανικός και οι συναφείς στάσεις που όλοι βλέπουμε και ζούμε είναι πια το λιγότερο, είναι η στοιχειωδέστερη μέθοδος αυτοπροστασίας απέναντι στον πολιτικοϊδεολογικό αντίπαλο, αυτόν που απειλεί, που αμφισβητεί ή και απλώς χλευάζει την εξουσία μου, τις επιλογές μου κτλ.

 Ίσως στάθηκα πολύ στην ψυχολογική, όπως είπα απ’ την αρχή, προσέγγιση του φαινομένου. Που μπορεί να ισχύει, όπως πιστεύω· από ένα σημείο όμως και πέρα είναι προφανές ότι η στάση αυτή καλλιεργείται (γι’ αυτό και είπα κάποια στιγμή πως ο ηθικός πανικός είναι πανάρχαιη τεχνική και τέχνη μας), καθώς ανακαλύπτει ο φορέας τη δύναμη του εργαλείου που έχει πια στα χέρια του για να ασκήσει εξουσία, να υπηρετήσει την εξουσία, να σώσει απ’ την άλλη το τομάρι του…

Ηθικός πανικός λοιπόν; Και λίγο, και λίγος είναι!