Αντίο; Τα ξαναλέμε; Ή και τα δυο;
(Εφημερίδα των συντακτών 29 Απρ. 2022)
* Πενήντα χρόνια, λίγα δεν τα λες ποτέ· μ’ όλη τη σχετικότητα του κόσμου, είναι πολλά· οπότε αρκετά: αρκετά, με την έννοια πως φτάνει πια, αρκεί.
Και αλήθεια δεν ξέρω αν πρέπει να πω αντίο, οριστικά δηλαδή· ή να πω ότι τα ξαναλέμε, στο επανιδείν· ή μήπως αντίο, γεια σας, μα θα τα ξαναλέμε. Η ουσία είναι πως η μόνιμη στήλη «Ασκήσεις μνήμης», που γνώρισε απλόχερη φιλοξενία από τα πρώτα βήματα της εφημερίδας, σταματάει. Τα 50 χρόνια δουλειά, που είπα, η ηλικία, η δύσκολη πια υγεία, μαζί όμως και μια αίσθηση χορτασμού, όχι πλησμονής μα σίγουρα ικανοποίησης, ότι καλά πήγε ώς εδώ, κάτι μοιάζει να κάναμε –καιρός επέστη.
Για να μη φανώ όμως σαν κάτι τραγουδιστές που όλο αποσύρονται και όλο επανέρχονται, δεν αποχαιρετώ οριστικά: μπορεί, αραιά και πού, κάτι να ξαναλέμε. Για την ώρα, και με δεδομένο το τέλος της τακτικής πάντως συνεργασίας, ευχαριστώ την εφημερίδα, που από μιας αρχής αγκάλιασε την ιδέα μου για μια σαββατιάτικη ευέλικτη, πολυθεματική στήλη, 450-500 λέξεις, κάτι που ελάχιστα το τήρησα, πολλές φορές νόμισα πως χρειάστηκε να είναι μονοθεματική, να μην καίγονται θέματα εντέλει, και οι 500 λέξεις έφτασε να ξεπερνούν μόνιμα τις 700: ποτέ δεν επενέβη στο παραμικρό η εφημερίδα, εδώ έχει όνομα: ο φίλος διευθυντής Νικόλας Βουλέλης, ευχαριστώ και πάλι –το ίδιο και τους αναγνώστες, που με τον νοερό κατά κανόνα διάλογό μας έσπαζαν τον μονόλογο.
* Όχι, δεν μοιάζει σαν να ήταν χτες. 50 χρόνια είναι ολόκληρη ζωή, έχω την αίσθηση πως ανατρέχω πίσω σε ομιχλώδεις αιώνες. Έτος 1971 λοιπόν, στα 18, βρίσκομαι στην εγκυκλοπαίδεια Ελλάς-Μπριτάνικα, που δεν εκδόθηκε ποτέ, άντρο αντιστασιακών και το πρώτο μου μεγάλο σχολείο, μια και το κανονικό το είχα εγκαταλείψει, χωρίς να το τελειώσω: δάσκαλός μου, ο Μαρωνίτης.
Έπειτα, εκδόσεις Ολκός, με τον Αντώνη Καρκαγιάννη και αργότερα τον Δήμο Μαυρομάτη, στα βαθιά, διορθώσεις, επιμέλεια μετάφρασης, μετάφραση, και το βραχύβιο, τολμηρό περιοδικάκι Τώρα.
Μέρες Νομικής σε λίγο, μετά Πολυτεχνείο, μεταπολίτευση. Τον πρώτο κιόλας μήνα, ομάδα ανασυντακτών στο τότε ΕΙΡ: μεταγραφή των ειδήσεων από την καθαρεύουσα στη δημοτική: ιστορική απόφαση, ιστορικές στιγμές, μετά βίας πιστευτές τώρα. Με την πρώτη κυβερνητική παρέμβαση την επομένη των εκλογών, που παύει τη διοίκηση Χορν-Μπακογιάννη, παραιτούνται διάφοροι διευθυντές διαφόρων τμημάτων, μαζί κι ο δικός μας Νάσος Δετζώρτζης, από κοντά κι οι περισσότεροι από μας, στο τσακ γλιτώσαμε την επείσακτη Άννα Παναγιωταρέα, γνωστή πλέον Εκπρόσωπο Τάφου.
Στο μεταξύ, συνεργαζόμαστε με τον Ε. Χ. Κάσδαγλη στα πρώτα Ανθολόγια του Δημοτικού, στον Ολκό έρχεται ο Άγγελος Ελεφάντης, αρχίζει η ωραία περιπέτεια του περιοδικού Ο Πολίτης, έρχεται και ο Σύγχρονος κινηματογράφος. Ο κόσμος όλο και μεγαλώνει.
Η συνεργασία με τον Κάσδαγλη γίνεται μονιμότερη από το 1978, με το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας. Σταθμός για μένα, τα Οράματα και θάματα του Μακρυγιάννη, έκδοση, όπως επιγράφεται, Άγγελου Παπακώστα, του κατόχου του χειρογράφου, για την οποία δουλέψαμε εξαντλητικά, αναθεωρώντας τα πάντα, ο κορυφαίος νεοελληνιστής Λίνος Πολίτης, ο παλαιογράφος Αγαμέμνων Τσελίκας και η αφεντιά μου, αυτοσχέδιος… παλαιογράφος εντέλει, δίνοντας μορφή σ’ ένα «ασυνάρτητο» κείμενο, «κείμενο τρελού», όπως είχε χαρακτηριστεί, διόλου άδικα από μιαν άποψη, στην κατάσταση που είχε βρεθεί το χειρόγραφο.
Αρχές της δεκαετίας του ’80, περιοδικό Αντί, κείμενα για τη γλώσσα, για μεταφράσεις κ.ά.: δεν έγραφαν πολλοί την εποχή εκείνη, αλλά και αργότερα, για τον πανίσχυρο τότε –και σήμερα αυτογελοιοποιούμενο– Μπαμπινιώτη, ούτε για μεγαλόσχημους μεταφραστές με στρεβλή αίσθηση της γλώσσας.
Προς τα τέλη της δεκαετίας, μαζί μ’ ένα συναρπαστικό δεκάχρονο ταξίδι στον κόσμο της βυζαντινής μουσικής, δεκαπέντε χρόνια διδασκαλία ελληνικών σε αμερικανικά κολεγιακά προγράμματα τύπου «Έρασμος» –άλλη σαγηνευτική εμπειρία.
* Παράλληλα, τύχη ανέλπιστη, ο Ελύτης: σε στενή συνεργασία, ο δεύτερος τόμος με τα πεζά του, τα τελευταία έργα του, ποιητικά και άλλα, ενώ σχεδιάζαμε καταλεπτώς τη συγκεντρωτική έκδοση της ποίησής του, που μπήκε όμως μπροστά και εκδόθηκε μετά τον θάνατό του.
Και μαζί ο Κούντερα, δεν ξέρω πώς να την πω κι αυτή την τύχη: μετάφραση όλων των καινούριων του βιβλίων και αναμετάφραση των παλιών, πάντα με την πολύτιμη βοήθειά του: 13 συνολικά έργα, ένα, η Συνάντηση, βραβεύτηκε από το ΕΚΕΜΕΛ.
Απροσδόκητα βρέθηκα και στα Νέα με τη στήλη «Μικρά Γλωσσικά», απ’ όπου οι δύο τόμοι Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη· ακολούθησε, στην ίδια εφημερίδα, η στήλη «Τα αδέσποτα», με ελεύθερη θεματολογία, απ’ όπου τέσσερα τομίδια, με γενικό τίτλο Στοιχήματα. 12 χρόνια συνολικά, τέλειωσαν με λογοκριτικά κρούσματα από τη νέα διεύθυνση, έπειτα από τη 10χρονη ανέφελη συνεργασία με τον Παντελή Καψή.
Ήταν η ώρα της Εφημερίδας των Συντακτών, με την οποία κλείνω τυπικά τον κύκλο των εργασιών μου (που προφανώς δεν τις κατέγραψα όλες), αυτό που λέγεται καριέρα. Δεν ξέρω τι άλλο θα μπορούσα να ζητήσω, να ευχηθώ. Δούλεψα σκληρά, αλλά υπήρξα και τυχερός, φεύγω γεμάτος.
Αποχαιρετώ λοιπόν φίλες και φίλους, αναγνώστριες και αναγνώστες. Αντίο; τα ξαναλέμε καμιά φορά; ποιος ξέρει…
