Το e- στη ζωή μας, ή ηλε- όπως ηλεκτρική καρέκλα; [ιμέιλ α΄]
Τα Νέα, 21 Φεβρουαρίου 2004
Ωραία, το γνωστό σε όλους μας e-mail είναι ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ακριβέστερα ηλεκτρονική αλληλογραφία. Πώς όμως θα το λέμε;
διαβάστε τη συνέχεια...
Αφορμή, η «ηλεκτρονική επικοινωνιακή επανάσταση» που συζητήθηκε με την ανάρρηση του Γ. Παπανδρέου στο θρόνο της πολιτικής μας ζωής. Εν πάση περιπτώσει, επανάσταση-ξεεπανάσταση, το γεγονός είναι ότι η ηλεκτρονική τεχνολογία, με το καλό ή με το άγριο, έχει μπει στη ζωή μας. Λέω και με το άγριο, αφού ορισμένες συναλλαγές με το δημόσιο γίνονται υποχρεωτικές μέσω διαδικτύου, όπως η καταβολή του ΦΠΑ στις εφορίες, ενώ παράλληλα οι τράπεζες, με την υπερχρέωση των κοινότερων και δωρεάν ώς τώρα συναλλαγών, εξωθούν στη χρήση –καλώς– των αυτόματων ταμειακών μηχανών (ΑΤΜ) ή –κάλλιστα– του διαδικτύου. Πώς συμβιβάζεται τώρα το καλώς και το κάλλιστα με το άγριο που είπα παραπάνω; Μα στο ότι γίνεται υποχρεωτικό για τον κάθε μικροεπιτηδευματία, που θα καταφεύγει σώνει και καλά σε λογιστή, καταναγκαστικό για τον ηλικιωμένο, που με το δίκιο του μπορεί να τρέμει την αυτόματη ταμειακή στο δρόμο.
Πάμε όμως στο τόσο δα γραμματάκι e, που θα μας αναστατώνει του λοιπού, το γράμμα που συντομογραφεί και υποδηλώνει το electronic. Τις τελευταίες μόνο μέρες και καθόλου συστηματικά αποδελτίωσα τα ακόλουθα: e-ψήφος, e-συνέδριο, e-Ελλάδα, e-δημοκρατία, e-επίθεση, e-επανάσταση, ακόμα και e-μαμάδες, και αμετάφραστα τα e-voting, και e-business forum.
Εννοείται πως θα μπορούσαν όλα να εμφανίζονται αναπτυγμένα: ηλεκτρονική ψήφος λόγου χάρη, ηλεκτρονικό συνέδριο, ηλεκτρονική ψηφοφορία το e-voting, όπως άλλωστε εμφανιζόταν κατά σύμπτωση στην αντικρινή σελίδα, κ.ο.κ. Ωστόσο, κέρδισε εύλογα η συντομία, καθώς πολλά από αυτά ήταν σε τίτλο, και πιο εύλογα ακόμα η παραπομπή στην ξένη γλώσσα, για μια ξένη ακόμη για μας πραγματικότητα: η e-ψήφος π.χ. αναφερόταν «στις προκριματικές εκλογές της Πολιτείας της Αριζόνας το 2000» (και ευχαριστώ, ω εφημερίδα, ή ω συνάδελφε διορθωτή, για την κλινόμενη ευτυχώς ακόμη Αριζόνα). Έτσι μεταφέρθηκε η e-ψήφος και το e-συνέδριο, σε άρθρο για την εκλογή του Γ. Παπανδρέου. «Να λειτουργήσει η e-δημοκρατία», απαιτούσε άλλο άρθρο. Για τους ολυμπιακούς και την τρομοκρατία γινόταν αλλού θέμα, πιο συγκεκριμένα για «αποσυντονισμό των ηλεκτρονικών πινάκων των σταδίων όπου γίνονται οι αγώνες δρόμου»: «από μια τέτοια e-επίθεση βεβαίως δεν πρόκειται να υπάρξουν θύματα…» συνέχιζε το άρθρο. Ή ο τίτλος: «Το σχέδιο του Γιώργου για τη [sic] e-Επανάσταση», και σημειώνω το sic όχι γιατί έπιασα δα κανένα φοβερό τυπογραφικό λάθος αλλά επειδή πιστεύω ότι αυτό ακριβώς το e ευθύνεται για τον αποσυντονισμό τώρα του συντάκτη ή του διορθωτή. Τέλος, το ευρηματικότατο e-μαμάδες, σε τίτλο: «e-μαμάδες για χάρη των παιδιών τους», σ’ ένα άρθρο για τις μαμάδες που μαθαίνουν να χρησιμοποιούν το ίντερνετ, για να βοηθούν τα παιδιά τους στα μαθήματα.
Εκτός όμως από την πάντα περιπόθητη συντομία, σκέφτομαι, κάνοντας πάλι το δικηγόρο του διαβόλου, πως με το e αυτό σημαίνεται κάτι που, αν δηλωθεί ρητά, με αναπτυγμένο τον προσδιορισμό ηλεκτρονικός, -ή, -ό, μπορεί να ηχεί ανοίκειο, π.χ. η ηλεκτρονική Ελλάδα ή οι ηλεκτρονικές μαμάδες. Ψάχνω δηλαδή να βρω πάσης φύσεως λόγους που θα δυσκολεύουν την ανάπτυξη του e, πλάι στους γνωστούς που δυσκολεύουν ή αποτρέπουν τον εξελληνισμό δανείων, από την αυτονόητη μεταφραστική αμηχανία έως την ξενομανία.
Έχω γράψει κατά κόρον πόσο εμπλουτίζεται η γλώσσα από τα ξένα δάνεια, ακόμα και τα απροσάρμοστα, από το αμήν και το Πάσχα έως το σάντουιτς και το μπαρ, και δεν κινδυνεύω έτσι να βρεθώ μαζί μ’ αυτούς ίσα ίσα που βομβάρδισαν την εφημερίδα με κατάρες ή και απειλές. Έχω επίσης γράψει, αναφερόμενος στις προϋποθέσεις για να ευδοκιμήσει κάποια μετάφραση, πόσο θα ματαιοπονούμε αν επιμένουμε να αντικαταστήσουμε το τηλεγραφικής ευκρίνειας φαξ με το «τηλεομοιότυπο» και τα παρόμοια. Όμως, το e αυτό δεν μπορεί να είναι λύση. Πρώτα και κύρια επειδή θα καταδικαστεί να παραμείνει στον γραπτό και μόνο λόγο, κώδικας απλώς, συνθηματική γραφή, που θα αναπτύσσεται αυτομάτως στον προφορικό, ή όταν κάποιος θα διαβάζει φωναχτά το κείμενό του, ο πολιτικός την αγόρευσή του κτλ. Γιατί βεβαίως το e αυτό, προφορικά [i], που συμπίπτει αμέσως αμέσως με το άρθρο (η και οι), θα δημιουργεί τέρατα και χασμωδίες. Ας διαβάσουμε μαζί τα παραδείγματά μας, όπου σημειώνω το e με η, σαν ήχο [i] έτσι κι αλλιώς, αλλά και σαν αντίστοιχη συντομογράφηση του επιθέτου ηλεκτρονικός, όπως έχει άλλωστε προταθεί: και καλά το η-συνέδριο, αλλά η η-επανάσταση και οι η-μαμάδες; Και δε θα υπάρξει ίσως και η η-ιστορία ή η η-ηγεμονία της Μάικροσοφτ κτλ.; Και πού να αφαιρεθεί κάποια στιγμή και το ενωτικό, όπως έγινε πια στα αγγλικά με το πολυπερπατημένο email!
Έφτασα στο παράδειγμα του email, με ή χωρίς ενωτικό, του ημέηλ ή ιμέιλ, ή όπως αλλιώς το γράφουμε. Έχω υποστηρίξει ότι και το ιμέιλ δεν νοείται να ηττηθεί από τη μετάφρασή του, από το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ή το η-ταχυδρομείο, πάλι για λόγους συντομίας. Άλλωστε, μέιλ και ιμέιλ δεν είναι μόνο το ταχυδρομείο.
Σε έγκυρη εφημερίδα γνωστή δημοσιογράφος δοκίμασε φιλότιμα και με επιμονή: «ηλεκτρονικό επιστολάριο» στην αρχή, στρέφοντας εναντίον της έναν ανοικονόμητο συνδυασμό λέξεων, που η δεύτερη, ό,τι χειρότερο, είχε ανασυρθεί από τα αζήτητα, λέξη που δεν λημματογραφείται καν στα νεότερα και μεγαλύτερα λεξικά, Μπαμπινιώτη και Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη. Σε επόμενη φάση συντόμεψε σε «η-επιστολάριο»: πάλι το επιστολάριο, και το εκδικητικό φθογγολογικά η, όπως είδαμε. Και συνέχισε ευρηματικότερα αλλά εντέλει ατυχέστερα με το «η-πιστολή» –που συγγενεύει φθογγολογικά με τοπική, π.χ. ρουμελιώτικη προφορά.
Να θυμηθούμε τι ακριβώς εποίησεν εδώ η σοφία της αγγλικής γλώσσας, με το ελεύθερο βεβαίως που της παρέχει το δικό της σύστημα. Πήρε το mail, που –όπως τόσο συχνά στη γλώσσα αυτή– είναι και ουσιαστικό και ρήμα, ταχυδρομείο δηλαδή και ταχυδρομώ, ή σωστότερα αλληλογραφία και αλληλογραφώ, και τώρα αυτό που καθιερώθηκε στην πράξη με τη συγκεκριμένη λειτουργία: γράμμα ή καλύτερα μήνυμα. Έβαλε το πρόθεμα e, το αρχικό γράμμα τού electronic, και με την απλούστατη αυτή και παντελώς ανώδυνη διαδικασία εξασφάλισε όλα τα παραπάνω στην ηλεκτρονική τους μορφή. Έτσι, ο αγγλόφωνος ελέγχει το ιμέιλ του, γράφει και στέλνει και έχει ή λαβαίνει ιμέιλ κτλ. Έχουμε εμείς μία λέξη για όλα αυτά, ώστε να βάζαμε μπροστά ένα τόσο δα e ή το αντίστοιχό του και να κάναμε τη δουλειά μας; Όχι. Μπορούμε να φτιάξουμε μια καινούρια; Άτοπο, βεβαίως. Αποκλείουμε τουλάχιστον το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το ηλεκτρονικό γράμμα/επιστολή/μήνυμα, αναπτυγμένα, για λόγους πρακτικούς, άρα ουσιαστικούς, και συντομογραφημένα, με το e ή το η, για λόγους τώρα από άλλη άποψη πιο πρακτικούς και ουσιαστικούς, όπως είδαμε παραπάνω;
Και τότε; Αν ήταν μόνο για το email δε θα είχα κανένα δισταγμό: το καινούριο αυτό σημαινόμενο έχουμε κάθε λόγο να το κρατήσουμε –για την ώρα– με την ονομασία με την οποία μας ήρθε: στα αγγλικά δηλαδή –αλλά γραμμένο ελληνικά, ιμέιλ, όπως τόσα και τόσα δάνεια, παλαιότερα και νεότερα.
Ιμέιλ λοιπόν και πάλι ιμέιλ. Και τότε για τα άλλα, την «ηεπανάσταση» και την «ηψήφο»; Να τολμήσω κάτι, που μου σηκώνει, σας διαβεβαιώ, και τη δική μου τρίχα; ηλ- και ηλε-; Φερειπείν «ηλ-επανάσταση» και «ηλε-ψήφος»; Και τότε «ηλε-γράμμα», «ηλε-γράφω» και τα όμοια; Ηλεκτρική καρέκλα, ομολογώ.
Όμως, ας μη βιαστούμε. Κι αφού ξεφοβηθούμε το ιμέιλ, δε θα μπορούσαμε τάχα για τα άλλα, μεσοπρόθεσμα ίσως, αυτό το απρόφερτο e να το συμπληρώναμε λιγάκι, να το κάναμε el, για να μπορούμε αν μη τι άλλο να το διαβάζουμε, να το προφέρουμε, να το λέμε; Τώρα που μάθαμε κοτζάμ Ελ-Βενιζέλο;
