Το πρωτοσέλιδο της «Νέα», της «Χώρα» και της «Βήμα»

Τα Νέα, 17 Οκτωβρίου 2009

Το εργοτάξιο «της Αττικό Μετρό»· τότε γιατί όχι και το θέατρο που «παίζει την Οιδίπους του Σοφοκλή» ή το «ωραίο ψάρι της Θαλασσινός»;



«Ο Ντον Χάσκινς εκλέχτηκε μέλος του πάνθεον του μπάσκετ»: ώστε το πάνθεον, του πάνθεον! Από την άλλη κάποιοι «πέφτουν με τα μούτρα στα πλούσια μπουφέ των δεξιώσεων»: ώστε το μπουφέ, του μπουφέ, τα μπουφέ!

διαβάστε τη συνέχεια...

Για την ακλισία έχουν γραφτεί πολλά, και σ’ αυτήν τη σελίδα, σχετικά κρούσματα επισημαίνονται και στηλιτεύονται, σε επιστολές στις εφημερίδες λόγου χάρη. Όλα; σίγουρα όχι. Δεν είναι άλλωστε ίδια όλα τα κρούσματα, δεν είναι ίδιος ο μηχανισμός που οδηγεί στα λάθη, όσο μπορεί να εντοπιστεί με ακρίβεια, και προπάντων δεν είναι ίδια η στάση απέναντι στα λάθη.

Στα εισαγωγικά παραδείγματά μας, αμέσως αμέσως, έχουμε δύο ριζικά διαφορετικές περιπτώσεις λάθους, το ένα («του πάνθεον») ακούσιο και το άλλο («τα μπουφέ») πιθανότατα εκούσιο -–αν δεν τα παίρνουν κατευθείαν από ξένη γλώσσα και τα δυο (ναι, και το πάνθεον: αγγλ. pantheon, γαλλ. panthéon κτλ.).

Η γενική «του πάνθεον» είναι ολοφάνερο λάθος, που οφείλεται μάλλον σε παραδρομή, σε σύγχυση που προκλήθηκε πιθανότατα από το καταληκτικό -ν, το οποίο, μας αρέσει δε μας αρέσει, αποτελεί όλο και περισσότερο ξένο στοιχείο στη νεοελληνική γλώσσα.

Χαρακτηριστικότερη είναι η περίπτωση με την εσφαλμένη γενική «του πλαγκτόν»: εδώ σχετικά ξένο, σχετικά άγνωστο για την ακρίβεια, είναι το ίδιο το πλαγκτόν, λέξη διόλου κοινόχρηστη, που πολύ πιο εύλογα προσφέρεται για λανθασμένη χρήση, γραμμή για την αγκάλη της ακλισίας:

«Δεμένα όλα τα καΐκια λόγω πλαγκτόν», ο τίτλος άρθρου σε εφημερίδα,

«η ποσότητα του πλαγκτόν», σε ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια, κ.ά.

Όσο για το τριπλούν, όπου δεν φταίει μοναχά το -ν παρά ολόκληρη η κατάληξη -ούν, παντελώς ξένη αυτή στο νεοελληνικό σύστημα, δύσκολα θα το βρείτε πια να κλίνεται ομαλά: το τριπλούν - του τριπλού. Δεν χρειάζονται παραδείγματα εδώ, άλλη τώρα ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια δίνει κατάλογο με «Άλτες του τριπλούν»!

Έπειτα από όλα αυτά, περιττό να ασχοληθούμε με το φωτισμό με νέον: αν τυχόν γράψει κανείς «λάμπα νέου» θα θεωρηθεί, απολύτως εύλογα, απολύτως δικαιολογημένα, λάθος. Εδώ η χρήση είναι άκρως ειδική, το ευγενές αέριο νέον, από το χώρο της χημείας και με εφαρμογή κυρίως στους λαμπτήρες φθορισμού, απ’ όπου και μόνο το γνωρίζουμε, πιο εύκολα μαρτυρεί την εισαγωγή του εκ της αγγλικής παρά την αρχαιοελληνική ταυτότητά του. Είναι εντυπωσιακό: ούτε τριπλούν, ούτε πλαγκτόν εδώ, ίσα ίσα: πιο εμφανές δεν θα μπορούσε να είναι το ουδέτερο του επιθέτου νέος, κι όμως φαντάζει πιο ξενικό απ’ όλα τ’ άλλα.

Οι «λάμπες νέον» έχουν καθιερωθεί, δεν φαίνεται να ζήτησε ποτέ κανείς να τις διορθώσει, κι ούτε και θα ’χε κανένα νόημα, απλώς μοιάζει αστείο όταν πια το νέον «ευπρεπίζεται» απ’ την ανάποδη και γράφεται με λατινικά στοιχεία: «φωτισμός neon» και «λάμπες neon», όπως διαβάζουμε καμιά φορά.

Σ’ αυτή την κατηγορία λοιπόν έχουμε λέξεις ελληνικές, άλλες λιγότερο κι άλλες περισσότερο αδιαφανείς, που προκαλούν θαρρείς το λάθος, από παραδρομή ή άγνοια. Έτσι, επειδή και μόνο πρόκειται για λέξεις ελληνικές, λόγιες μάλιστα ή λογιόμορφες, καταπέλτης έρχεται η αντίδραση στα λάθη και τις παραβιάσεις, στη γνωστή γραμμή του γνωστού ηθικού πανικού, για την «κακοποίηση» ή το «μαρασμό» και «θάνατο» της γλώσσας κτλ.

Αντίθετα, μηδαμινή έως ανύπαρκτη είναι η αντίδραση των ίδιων κύκλων απέναντι στην άλλη κατηγορία, του κατά κανόνα εκούσιου «λάθους», με τον άκλιτο ξαφνικά μπουφέ. Εδώ μια ξενική λέξη, παρότι προ πολλού προσαρμοσμένη, στην καθημερινή μάλιστα γλώσσα: ο μπουφές, με περισσότερες από μία σημασίες (το έπιπλο, το κυλικείο κτλ.), με λαϊκά παράγωγα (ο μπουφετζής), ξαποστέλνεται περήφανα πίσω από κει που ’ρθε, εν πάση περιπτώσει αποβάλλεται από το Εθνικό Κλιτικό Σύστημα, μην τυχόν και το μιάνει.

Τα παραδείγματα είναι πολλά, και κυρίως γίνονται όλο και πιο πολλά· ενδεικτικά:

«τα γιαπί», «της σβάστικα», «οι πλασιέ», «τα μπανιερό», «του πόπολο», «του γιλέκο», «τους Γιάνκη», «τα τζίνι», «τα τσίρκο» (μάλιστα και «τα circo»), όλα κοινόχρηστες λέξεις της πιο καθημερινής γλώσσας, όλα στη γραμμή των τελευταίων χρόνων, με την πεισματική ακλισία αρχικά ξενικών ονομάτων, προσώπων ή τόπων (της Νταϊάνα, του Πεκίνο), έπειτα και ελληνικών (της Μαρία Κάλλας) κτλ.

Βέβαια, πολλοί ίσως ισχυριστούν ότι τα κρούσματα αυτής της κατηγορίας δεν αποτελούν ουσιαστικά ή και τυπικά λάθη, εξού και η διαφορετική αντίδραση για την οποία μίλησα: ο καταγγελτικός λόγος απέναντι στα λάθη της πρώτης κατηγορίας («του τριπλούν») προασπίζεται την ελληνικότητα των λέξεων, ενώ η δεύτερη κατηγορία («τα μπουφέ») μοιάζει να προασπίζεται από μόνη της την ελληνικότητα του λεξιλογίου -–άρα τον αμιγή χαρακτήρα της γλώσσας-–, με την προβολή και έμμεσα τον στιγματισμό του ξενικού χαρακτήρα των «επείσακτων» λέξεων.

Ας μείνουμε έτσι στο μόνο κοινό, εξωτερικό γνώρισμα των δύο κατηγοριών, την ακλισία. Κι ας προσθέσουμε και μια τρίτη, ας την πούμε κατηγορία κι αυτή, για την οποία δεν έτυχε να δω να γίνεται λόγος. Την προανάγγειλε ο τίτλος της επιφυλλίδας: «Το πρωτοσέλιδο της Νέα, της Χώρα και της Βήμα», ο οποίος προβοκάρει, αν θέλετε, μια τάση που θα επιχειρήσω να την καταγράψω στη συνέχεια, με την ελπίδα πως θα μας τα ξεμπλέξουν οι γλωσσολόγοι, αυτά που είναι, ξαναλέω, διαφορετικά, μπορεί όμως και να επικοινωνούν υπόγεια, ας πούμε σαν συγκοινωνούντα δοχεία.

Η Αττικό Μετρό, της Αττικό Μετρό

Το μετρό, του μετρό· όμως, διαβάζουμε και ακούμε, «η Αττικό Μετρό», «της Αττικό Μετρό», κάποτε και «τού [επιτέλους, λες, νά το το σωστό άρθρο, και παίρνεις μια ανάσα] ΑττικΌ [πέφτει βαρύ και πάλι το πελέκι] Μετρό». Και γιατί «η» Αττικό Μετρό; Επειδή εννοείται προφανώς «η εταιρεία».

Τότε γιατί όχι και η Θέμα, αφού εννοείται «η εφημερίδα», της Θέμα, η Παρόν, της Παρόν; Αναλόγως και: «τα καλλιτεχνικά τής Ελευθεροτυπία», «μια ανάλυση της Επενδυτής», «ο διευθυντής της Ελεύθερος Τύπος», «η καταγγελία για το στημένο ματς στο πρωτοσέλιδο της Φως»…

Οπ, γιά στάσου τώρα, θα πει κανείς· δηλαδή τι; «το πρωτοσέλιδο του Φωτός»; Όχι σώνει και καλά (παρότι λέμε μια χαρά «το πρωτοσέλιδο του Βήματος»!): έστω «το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Φως». Δηλαδή, όπου μπορούμε, κλίνουμε ομαλά, όπου όχι, ή όπου μοιάζει ανοίκειο, βάζουμε ακριβώς αυτό που εννοείται. Δηλαδή ή «η εταιρεία Αττικό Μετρό», ή «το Αττικό Μετρό».

Ή, θα πούμε τάχα: «οι αναγνώστες τού Εικόνες» ή «του Ταχυδρόμος»; ή «βρήκα στη Μικρές Αγγελίες» (δηλαδή «στη στήλη»); «δημοσιεύτηκε στο Ορίζοντες», το ένθετο «της Νέα», και «η ύλη του Βιβλιοδρόμιο», πάλι για το ένθετο «της Νέα»;

Και για ταβέρνες: θα πούμε ότι «φάγαμε υπέροχα στη Θαλασσινός», ή «πάμε απόψε στην Τρία Αδέρφια», ή «το γεύμα του Καραμανλή στην Μπαϊρακτάρης» –τις πρώτες μέρες μετά την άνοδο στην εξουσία «του Νέα Δημοκρατία»;

Και «πήγα για ψώνια στο Βασιλόπουλος»; Και «διάβασα το Άθλιοι», «είδα την Οιδίπους επί Κολωνώ», «την Πέρσες» και «την Αχαρνείς»;

Ιδού όμως, αντιγράφω, από εφημερίδες και περιοδικά:

«τα γυρίσματα του Μόναχο του Σπίλμπεργκ», «οι υπεύθυνοι της Κτηματολόγιο», «τα πιάτα του Βαρούλκο», «ο πρόεδρος της Προαστιακός», «το κοινό του Κοσμοράδιο», «έφαγα πρόσφατα στο καλοκαιρινό Σπονδή», «στην πρώτη περίοδο του Βλάσσης» (ενν. του εστιατορίου), «στα εκ των ων ουκ άνευ του Βλάσσης».

Ξεκίνησα με το πάνθεον - του πάνθεον. Να σχετίζεται άραγε, με οποιονδήποτε τρόπο, με «το πρωτάθλημα 6x6 του ΠΑΝΘΕΟΝ με τις 26 ομάδες που έχουν λάβει συμμετοχή να βγαίνουν στη σέντρα για 3η συνεχή σαιζόν και αυτόν το χειμώνα στο γήπεδο του Πάνθεον»; Ή με κάποιο παλιό σχέδιο για την «αποκρατικοποίηση της Ολυμπιακής», που θα προετοιμαζόταν «με τη δημιουργία τριών εταιρειών, της Πάνθεον…» κτλ.;* Κι όταν λέω «αν σχετίζεται», εννοώ αν μπορεί το ένα να επηρεάζει το άλλο, το ένα να μας εξοικειώνει ώστε να προχωρούμε στο άλλο -–μήπως εντέλει η γενικότερη εξοικείωσή μας με ξένες, άκλιτες λέξεις στέκεται πρόσφορο έδαφος για τέτοιες «παραβάσεις» κ.ο.κ.

Σίγουρα δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα· αλλά από το σίγουρα ανοίκειο «πρωτάθλημα του Πανθέου» και «γήπεδο του Πανθέου» ώς το φαγητό «του Βλάσσης» υπάρχει διαφορά και απόσταση μεγάλη.


* Λέμε «το γήπεδο του Καραϊσκάκη», ή «αγώνας στο (γήπεδο) Καραϊσκάκη», σπανιότερα «στο (γήπεδο) Καραϊσκάκης», αλλά όχι «στο γήπεδο του Καραϊσκάκης». Το ίδιο, παρόλο που πιο εύλογα λέμε «στο (γήπεδο) Νίκος Γκούμας», δεν λέμε «στο γήπεδο του Νίκος Γκούμας».