Η Αριστερά δεν είναι κάποιοι άλλοι
Τα Νέα, 3 Οκτωβρίου 2009
Η αριστερά με τις ιδέες της μπορεί να υπάρξει και χωρίς αριστερούς, και όχι μόνο ψηφοφόρους· αλλά αριστεροί χωρίς αριστερά, χωρίς κάποιον υποτυπώδη χώρο που να δίνει δημόσια έκφραση στις ιδέες τους, δεν μπορούν να υπάρξουν
Για την αριστερά ήταν πάντα ξεκάθαρο ότι πολιτική γίνεται με την ψήφο, όπως και με τη μη ψήφο –-αλλά τότε πολιτική διαφορετική από αυτήν που θα θέλαμε
το πλήρες κείμενο:
«Η αριστερά δεν παράγει οράματα», «Η αριστερά δεν έχει να προτείνει τίποτα καινούριο» κτλ. Μπορεί. Ποια είναι όμως αυτή η αριστερά; Μάλλον τι είναι η αριστερά; Κάποια αφηρημένη, μεταφυσική έννοια; Ή μήπως οι κομματικές ηγεσίες, τα στελέχη, τα κτίρια και τα γραφεία;
Εκλογές του 2004, πέφτει το ΠΑΣΟΚ και βγαίνει η Νέα Δημοκρατία, και ο σκηνοθέτης, ο μεγάλος σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος, σε συνέντευξή του σε ιταλική εφημερίδα, τη Ρεπούμπλικα αν θυμάμαι καλά, δηλώνει πως η αριστερά δεν παράγει πλέον οράματα.
Είχαμε μείνει εμβρόντητοι μ’ ένα φίλο που το συζητούσαμε. Δηλαδή, λέγαμε, αν δεν τα παράγει τα οράματα ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ποιος τα παράγει; Ο τάδε κομματικός γραφειοκράτης, ο κομματικός μηχανισμός της Κουμουνδούρου; Ή μήπως του Περισσού; Γιατί ποια είναι η αριστερά, αν δεν είναι και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος;
Κρατώ από τότε αυτήν τη σημείωση, γιατί η συγκεκριμένη δήλωση, με όσο δίκαιο πόνο ή οργή, ή και τα δυο μαζί, μπορεί να προϋποθέτει, αποτυπώνει τη στάση μεγάλου μέρους από τον κόσμο της αριστεράς απέναντι στην αριστερά ––δηλαδή στον εαυτό του!
Αναφέρομαι ουσιαστικά στους ανένταχτους, που τοποθετούνται, που τοποθετούμαστε κριτικά απέναντι στο εκάστοτε οργανωμένο σχήμα του οικείου αριστερού χώρου, τον ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ εν προκειμένω. (Εστιάζω στον ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ και πάντως στην ανανεωτική αριστερά για όσους θεωρούμε δεδομένο σήμερα πια ότι αριστερά είναι μόνο η ανανεωτική αριστερά.)
Μεγάλο μέρος λοιπόν της αριστεράς παραμένει τουλάχιστον σκεπτικό μπροστά στην πορεία του οικείου κομματικού σχηματισμού. Και αυτός ο σκεπτικισμός, που γίνεται απογοήτευση και οργή, οδηγεί στην αποξένωση, αποξένωση συναισθηματική και μαζί πολιτικοϊδεολογική. Ακολουθεί τότε συχνά η τιμωρητική άρνηση της ψήφου, αφού οι εκλογές είναι ο περισσότερο «απτός» τρόπος να κατατεθεί και να καταγραφεί η διαφωνία, η απόσταση, η ρήξη. Είπα τιμωρητική· όμως είναι ταυτόχρονα αυτοτιμωρητική: αφού, ως γνωστόν, αν αριστερά μπορεί να υπάρξει και χωρίς αριστερούς, αριστεροί δεν γίνεται να υπάρξουν χωρίς αριστερά. Δηλαδή, η αριστερά με τις ιδέες της μπορεί να υπάρξει και χωρίς αριστερούς, και όχι μόνο ψηφοφόρους· αλλά αριστεροί χωρίς αριστερά, χωρίς κάποιον υποτυπώδη χώρο που να δίνει δημόσια έκφραση στις ιδέες τους, δεν μπορούν να υπάρξουν.
Ας μείνουμε όμως λίγο ακόμα στις μέρες των εκλογών του 2004. Την επομένη λοιπόν των εκλογών που έφεραν στην κυβέρνηση τη Νέα Δημοκρατία, είχα αποδελτιώσει από μία και μόνο, μεγάλη εφημερίδα της κεντροαριστεράς, προσκείμενη στο ΠΑΣΟΚ, κρίσεις και αναλύσεις έγκυρων δημοσιογράφων, που συμπύκνωναν την κοινή αντίληψη για τα αίτια της πτώσης του ΠΑΣΟΚ. Παραθέτω εντελώς ενδεικτικά:
«Η προκείμενη εκλογική ήττα εκφράζει [...] τη… σωρευτική καταδίκη των ποικιλόμορφων φαινομένων της διαφθοράς, της αλαζονείας και του κυνισμού, που καταγράφηκαν… εδώ και τόσα χρόνια…»
Από άλλο άρθρο: «…ένα κόμμα που κούρασε και κουράστηκε. Ένα κόμμα που απομακρύνθηκε από τα λαϊκά στρώματα που το πίστεψαν, το ανέδειξαν και αποτέλεσαν επί πολλά χρόνια τη ραχοκοκαλιά του. Ένα κόμμα που υπουργοί και βουλευτές του προκάλεσαν με τις ανήκουστες συμπεριφορές τους. Συμπεριφορές που είχαν ως αποκορύφωμα την υπόθεση Πάχτα [...]. Ένα κόμμα που άφησε απροστάτευτους εκατοντάδες χιλιάδες μικροκαταθέτες στο χρηματιστήριο...»
Και η πλέον εύγλωττη σύνοψη, από άλλο πάλι άρθρο: «Όταν κανείς αντιγράφει ή και… ξεπερνά συνεχώς τη Δεξιά (σε επιλογές στα εξωτερικά θέματα, στην οικονομική πολιτική, στον αποκλεισμό της Αριστεράς, στην… απόκρυψη των πόθεν έσχες των βουλευτών, [...] στην παροχολογία κτλ.), στο τέλος ο λαός, μην έχοντας τι άλλο να διαλέξει, επιλέγει τον γνήσιο εκφραστή της “νέας εποχής”…»
Δύσκολα φαντάζεται κανείς σφαιρικότερη κριτική, και μάλιστα με τους τίτλους αξιοπιστίας που της δίνει το γεγονός ότι δεν προέρχεται από αντίπαλο στρατόπεδο. Εξάλλου όλα αυτά ήταν κοινή αντίληψη, όπως είπα, διατυπωμένα συχνά και από υψηλόβαθμα στελέχη του ίδιου του ΠΑΣΟΚ, ακόμα και κυβερνητικά, τα ήξερε και ο κόσμος, ο κόσμος του ΠΑΣΟΚ ––τα ζούσε, για την ακρίβεια.
Κι ωστόσο δεν σκέφτηκε, οπωσδήποτε ο κύριος όγκος του κόσμου του ΠΑΣΟΚ, ο βασικός κορμός του, να «τιμωρήσει» το κόμμα που από μιαν άποψη τον πρόδωσε, να το «τιμωρήσει» καταψηφίζοντάς το, όπως δεν σκέφτηκαν βεβαίως να το εγκαταλείψουν και τα στελέχη του που δημόσια το επέκριναν ή και το επικρίνουν, ή λ.χ. οι δημοσιογράφοι-αναλυτές των οποίων τα λόγια παρέθεσα εδώ.
Σίγουρα η εξουσία, η προοπτική της εξουσίας ή η διατήρησή της, λειτουργεί πάντοτε σαν συνεκτικός κρίκος, δίχτυ που συγκρατεί ακόμα και τους πιο δυσαρεστημένους. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Ό,τι και να λέει κανείς, υπάρχει και η ιδεολογία, υπάρχουν ιδέες, και υπάρχει και κόσμος που τις πιστεύει αυτές τις ιδέες, που αναγνωρίζεται σ’ αυτές τις ιδέες. Και τις ψηφίζει αυτές τις ιδέες, μ’ όλη του την πίκρα κι αυτός, την απογοήτευση ή και την οργή.
Και τι άλλο δηλαδή να κάνει, ενόσω δεν έχει μεταστραφεί ιδεολογικά; Εφόσον δεν μετακινείται δεξιότερα ή αριστερότερα απ’ αυτό που είναι ή που θέλει να είναι ο ίδιος, κι απ’ αυτό που είναι, που θέλει να είναι ή πιστεύει πως είναι το κόμμα του, απολύτως εύλογα θα παραμείνει να ψηφίζει, μπορεί και σκυλοβρίζοντας, τις ιδέες που θα ’θελε να δει να αναδεικνύονται και να επικρατούν.
Αυτή είναι όμως η πολιτική, η πολιτική λειτουργία και η συμμετοχή στα κοινά, πέρα από την καθαυτό ιδεολογία, από ό,τι θεωρείται απολύτως καθαρή, άμωμη και άσπιλη ιδεολογία. Αυτή την καθαρή ιδεολογία την οποία διεκδικεί εντέλει μεγάλο μέρος του κόσμου της αριστεράς, που αρνείται δηλαδή την πολιτική, την πολιτική που σημαίνει και στρατηγική και τακτική, που σημαίνει τότε και ελιγμούς και συμβιβασμούς.
Όμως το θέμα είναι να διατηρούμε, αναπαλλοτρίωτο βεβαίως, το δικαίωμα στην κριτική, χωρίς να οδηγούμαστε, από ένα σημείο και πέρα, σε μια απολυτότητα, σ’ έναν πουρισμό, που φτιάχνει ένα «εμείς και οι άλλοι», «εμείς και η αριστερά», με ορατό πλέον τον κίνδυνο να περιπέσουμε σ’ ενός άλλου είδους αυτισμό ––ο οποίος απλώς αυτοξορκίζεται με την αποχή, με την άρνηση της ψήφου, με την αυτοτιμωρία μας δηλαδή.
Αυτά με την προϋπόθεση ότι δεν έχει βρει κανείς κομματικό χώρο που να τον εκφράζει περισσότερο, προς τον οποίο να μπορεί να καταφάσκει, και να καταφάσκει περισσότερο και ουσιωδέστερα απ’ όσο [δεν] τον εκφράζει πια η ανανεωτική αριστερά στην εκάστοτε πιο συγκροτημένη μορφή της, τον ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ εν προκειμένω.
Εκτός από την ιδεολογία, υπάρχει και η ηθική
Πιο απλά, είναι εύλογο να ψηφίσει κανείς λόγου χάρη ΠΑΣΟΚ, αν πιστεύει ότι τον εκφράζει ιδεολογικά περισσότερο από τον ώς τώρα οικείο του χώρο, την καθαυτό αριστερά. Και είναι επίσης λογικό να ψηφίσει ΚΚΕ, αν επίσης θεωρεί ότι αυτό πια τον εκφράζει ιδεολογικά περισσότερο. Διαφορετικά, η ιδεολογική καθαρότητα που τον απομάκρυνε σαν ψηφοφόρο, έστω, από την αριστερά αυτοχειριάζεται πανηγυρικά. Το ίδιο θα ’λεγα και όταν πια σαν μέσο έκφρασης της διαφωνίας επιλέγεται η αποχή, το λευκό ή το άκυρο, μέσα που για την αποτελεσματικότητά τους και το πολιτικοϊδεολογικό τους αντίκρισμα έχει ανέκαθεν ξεκάθαρη, κατασταλαγμένη ––αρνητική προφανώς–– θέση η αριστερά.
Στις τωρινές εκλογές είναι εντονότερη παρά ποτέ η τάση «τιμωρίας» του χώρου που λέμε ή λέγαμε πως μας εκφράζει. Διατυπώνεται ρητά και εντονότερα παρά ποτέ η άποψη, ή και επιθυμία, πως καλύτερα να διαλυθεί ο όντως ετερόκλητος ΣΥΡΙΖΑ, μήπως κατορθώσει να ανασυγκροτηθεί σε άλλες βάσεις ο Συνασπισμός, ο αριστερός χώρος γενικότερα.
Την ακούω με μεγάλη προσοχή αυτή την άποψη ––που είναι πάντως πολύ παλιά, συνοδεύει το ΚΚΕ Εσωτερικού από τη γέννησή του και κάποτε ίσως την πρεσβεύαμε περισσότεροι–– μολονότι είμαι σχεδόν σίγουρος ότι καμία ανασυγκρότηση δεν θα υπάρξει τώρα, έπειτα από ενδεχόμενη διάλυση του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ. Αν εν πάση περιπτώσει πρέπει να διαλυθεί, προσωπικά δεν θα ’βαζα ποτέ το χεράκι μου: απλούστατα δεν νιώθω πως έχω το ηθικό δικαίωμα.
Η αριστερά με τις ιδέες της μπορεί να υπάρξει και χωρίς αριστερούς, και όχι μόνο ψηφοφόρους· αλλά αριστεροί χωρίς αριστερά, χωρίς κάποιον υποτυπώδη χώρο που να δίνει δημόσια έκφραση στις ιδέες τους, δεν μπορούν να υπάρξουνΓια την αριστερά ήταν πάντα ξεκάθαρο ότι πολιτική γίνεται με την ψήφο, όπως και με τη μη ψήφο –-αλλά τότε πολιτική διαφορετική από αυτήν που θα θέλαμε
το πλήρες κείμενο:
«Η αριστερά δεν παράγει οράματα», «Η αριστερά δεν έχει να προτείνει τίποτα καινούριο» κτλ. Μπορεί. Ποια είναι όμως αυτή η αριστερά; Μάλλον τι είναι η αριστερά; Κάποια αφηρημένη, μεταφυσική έννοια; Ή μήπως οι κομματικές ηγεσίες, τα στελέχη, τα κτίρια και τα γραφεία;
Εκλογές του 2004, πέφτει το ΠΑΣΟΚ και βγαίνει η Νέα Δημοκρατία, και ο σκηνοθέτης, ο μεγάλος σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος, σε συνέντευξή του σε ιταλική εφημερίδα, τη Ρεπούμπλικα αν θυμάμαι καλά, δηλώνει πως η αριστερά δεν παράγει πλέον οράματα.
Είχαμε μείνει εμβρόντητοι μ’ ένα φίλο που το συζητούσαμε. Δηλαδή, λέγαμε, αν δεν τα παράγει τα οράματα ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ποιος τα παράγει; Ο τάδε κομματικός γραφειοκράτης, ο κομματικός μηχανισμός της Κουμουνδούρου; Ή μήπως του Περισσού; Γιατί ποια είναι η αριστερά, αν δεν είναι και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος;
Κρατώ από τότε αυτήν τη σημείωση, γιατί η συγκεκριμένη δήλωση, με όσο δίκαιο πόνο ή οργή, ή και τα δυο μαζί, μπορεί να προϋποθέτει, αποτυπώνει τη στάση μεγάλου μέρους από τον κόσμο της αριστεράς απέναντι στην αριστερά ––δηλαδή στον εαυτό του!
Αναφέρομαι ουσιαστικά στους ανένταχτους, που τοποθετούνται, που τοποθετούμαστε κριτικά απέναντι στο εκάστοτε οργανωμένο σχήμα του οικείου αριστερού χώρου, τον ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ εν προκειμένω. (Εστιάζω στον ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ και πάντως στην ανανεωτική αριστερά για όσους θεωρούμε δεδομένο σήμερα πια ότι αριστερά είναι μόνο η ανανεωτική αριστερά.)
Μεγάλο μέρος λοιπόν της αριστεράς παραμένει τουλάχιστον σκεπτικό μπροστά στην πορεία του οικείου κομματικού σχηματισμού. Και αυτός ο σκεπτικισμός, που γίνεται απογοήτευση και οργή, οδηγεί στην αποξένωση, αποξένωση συναισθηματική και μαζί πολιτικοϊδεολογική. Ακολουθεί τότε συχνά η τιμωρητική άρνηση της ψήφου, αφού οι εκλογές είναι ο περισσότερο «απτός» τρόπος να κατατεθεί και να καταγραφεί η διαφωνία, η απόσταση, η ρήξη. Είπα τιμωρητική· όμως είναι ταυτόχρονα αυτοτιμωρητική: αφού, ως γνωστόν, αν αριστερά μπορεί να υπάρξει και χωρίς αριστερούς, αριστεροί δεν γίνεται να υπάρξουν χωρίς αριστερά. Δηλαδή, η αριστερά με τις ιδέες της μπορεί να υπάρξει και χωρίς αριστερούς, και όχι μόνο ψηφοφόρους· αλλά αριστεροί χωρίς αριστερά, χωρίς κάποιον υποτυπώδη χώρο που να δίνει δημόσια έκφραση στις ιδέες τους, δεν μπορούν να υπάρξουν.
Ας μείνουμε όμως λίγο ακόμα στις μέρες των εκλογών του 2004. Την επομένη λοιπόν των εκλογών που έφεραν στην κυβέρνηση τη Νέα Δημοκρατία, είχα αποδελτιώσει από μία και μόνο, μεγάλη εφημερίδα της κεντροαριστεράς, προσκείμενη στο ΠΑΣΟΚ, κρίσεις και αναλύσεις έγκυρων δημοσιογράφων, που συμπύκνωναν την κοινή αντίληψη για τα αίτια της πτώσης του ΠΑΣΟΚ. Παραθέτω εντελώς ενδεικτικά:
«Η προκείμενη εκλογική ήττα εκφράζει [...] τη… σωρευτική καταδίκη των ποικιλόμορφων φαινομένων της διαφθοράς, της αλαζονείας και του κυνισμού, που καταγράφηκαν… εδώ και τόσα χρόνια…»
Από άλλο άρθρο: «…ένα κόμμα που κούρασε και κουράστηκε. Ένα κόμμα που απομακρύνθηκε από τα λαϊκά στρώματα που το πίστεψαν, το ανέδειξαν και αποτέλεσαν επί πολλά χρόνια τη ραχοκοκαλιά του. Ένα κόμμα που υπουργοί και βουλευτές του προκάλεσαν με τις ανήκουστες συμπεριφορές τους. Συμπεριφορές που είχαν ως αποκορύφωμα την υπόθεση Πάχτα [...]. Ένα κόμμα που άφησε απροστάτευτους εκατοντάδες χιλιάδες μικροκαταθέτες στο χρηματιστήριο...»
Και η πλέον εύγλωττη σύνοψη, από άλλο πάλι άρθρο: «Όταν κανείς αντιγράφει ή και… ξεπερνά συνεχώς τη Δεξιά (σε επιλογές στα εξωτερικά θέματα, στην οικονομική πολιτική, στον αποκλεισμό της Αριστεράς, στην… απόκρυψη των πόθεν έσχες των βουλευτών, [...] στην παροχολογία κτλ.), στο τέλος ο λαός, μην έχοντας τι άλλο να διαλέξει, επιλέγει τον γνήσιο εκφραστή της “νέας εποχής”…»
Δύσκολα φαντάζεται κανείς σφαιρικότερη κριτική, και μάλιστα με τους τίτλους αξιοπιστίας που της δίνει το γεγονός ότι δεν προέρχεται από αντίπαλο στρατόπεδο. Εξάλλου όλα αυτά ήταν κοινή αντίληψη, όπως είπα, διατυπωμένα συχνά και από υψηλόβαθμα στελέχη του ίδιου του ΠΑΣΟΚ, ακόμα και κυβερνητικά, τα ήξερε και ο κόσμος, ο κόσμος του ΠΑΣΟΚ ––τα ζούσε, για την ακρίβεια.
Κι ωστόσο δεν σκέφτηκε, οπωσδήποτε ο κύριος όγκος του κόσμου του ΠΑΣΟΚ, ο βασικός κορμός του, να «τιμωρήσει» το κόμμα που από μιαν άποψη τον πρόδωσε, να το «τιμωρήσει» καταψηφίζοντάς το, όπως δεν σκέφτηκαν βεβαίως να το εγκαταλείψουν και τα στελέχη του που δημόσια το επέκριναν ή και το επικρίνουν, ή λ.χ. οι δημοσιογράφοι-αναλυτές των οποίων τα λόγια παρέθεσα εδώ.
Σίγουρα η εξουσία, η προοπτική της εξουσίας ή η διατήρησή της, λειτουργεί πάντοτε σαν συνεκτικός κρίκος, δίχτυ που συγκρατεί ακόμα και τους πιο δυσαρεστημένους. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Ό,τι και να λέει κανείς, υπάρχει και η ιδεολογία, υπάρχουν ιδέες, και υπάρχει και κόσμος που τις πιστεύει αυτές τις ιδέες, που αναγνωρίζεται σ’ αυτές τις ιδέες. Και τις ψηφίζει αυτές τις ιδέες, μ’ όλη του την πίκρα κι αυτός, την απογοήτευση ή και την οργή.
Και τι άλλο δηλαδή να κάνει, ενόσω δεν έχει μεταστραφεί ιδεολογικά; Εφόσον δεν μετακινείται δεξιότερα ή αριστερότερα απ’ αυτό που είναι ή που θέλει να είναι ο ίδιος, κι απ’ αυτό που είναι, που θέλει να είναι ή πιστεύει πως είναι το κόμμα του, απολύτως εύλογα θα παραμείνει να ψηφίζει, μπορεί και σκυλοβρίζοντας, τις ιδέες που θα ’θελε να δει να αναδεικνύονται και να επικρατούν.
Αυτή είναι όμως η πολιτική, η πολιτική λειτουργία και η συμμετοχή στα κοινά, πέρα από την καθαυτό ιδεολογία, από ό,τι θεωρείται απολύτως καθαρή, άμωμη και άσπιλη ιδεολογία. Αυτή την καθαρή ιδεολογία την οποία διεκδικεί εντέλει μεγάλο μέρος του κόσμου της αριστεράς, που αρνείται δηλαδή την πολιτική, την πολιτική που σημαίνει και στρατηγική και τακτική, που σημαίνει τότε και ελιγμούς και συμβιβασμούς.
Όμως το θέμα είναι να διατηρούμε, αναπαλλοτρίωτο βεβαίως, το δικαίωμα στην κριτική, χωρίς να οδηγούμαστε, από ένα σημείο και πέρα, σε μια απολυτότητα, σ’ έναν πουρισμό, που φτιάχνει ένα «εμείς και οι άλλοι», «εμείς και η αριστερά», με ορατό πλέον τον κίνδυνο να περιπέσουμε σ’ ενός άλλου είδους αυτισμό ––ο οποίος απλώς αυτοξορκίζεται με την αποχή, με την άρνηση της ψήφου, με την αυτοτιμωρία μας δηλαδή.
Αυτά με την προϋπόθεση ότι δεν έχει βρει κανείς κομματικό χώρο που να τον εκφράζει περισσότερο, προς τον οποίο να μπορεί να καταφάσκει, και να καταφάσκει περισσότερο και ουσιωδέστερα απ’ όσο [δεν] τον εκφράζει πια η ανανεωτική αριστερά στην εκάστοτε πιο συγκροτημένη μορφή της, τον ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ εν προκειμένω.
Εκτός από την ιδεολογία, υπάρχει και η ηθική
Πιο απλά, είναι εύλογο να ψηφίσει κανείς λόγου χάρη ΠΑΣΟΚ, αν πιστεύει ότι τον εκφράζει ιδεολογικά περισσότερο από τον ώς τώρα οικείο του χώρο, την καθαυτό αριστερά. Και είναι επίσης λογικό να ψηφίσει ΚΚΕ, αν επίσης θεωρεί ότι αυτό πια τον εκφράζει ιδεολογικά περισσότερο. Διαφορετικά, η ιδεολογική καθαρότητα που τον απομάκρυνε σαν ψηφοφόρο, έστω, από την αριστερά αυτοχειριάζεται πανηγυρικά. Το ίδιο θα ’λεγα και όταν πια σαν μέσο έκφρασης της διαφωνίας επιλέγεται η αποχή, το λευκό ή το άκυρο, μέσα που για την αποτελεσματικότητά τους και το πολιτικοϊδεολογικό τους αντίκρισμα έχει ανέκαθεν ξεκάθαρη, κατασταλαγμένη ––αρνητική προφανώς–– θέση η αριστερά.
Στις τωρινές εκλογές είναι εντονότερη παρά ποτέ η τάση «τιμωρίας» του χώρου που λέμε ή λέγαμε πως μας εκφράζει. Διατυπώνεται ρητά και εντονότερα παρά ποτέ η άποψη, ή και επιθυμία, πως καλύτερα να διαλυθεί ο όντως ετερόκλητος ΣΥΡΙΖΑ, μήπως κατορθώσει να ανασυγκροτηθεί σε άλλες βάσεις ο Συνασπισμός, ο αριστερός χώρος γενικότερα.
Την ακούω με μεγάλη προσοχή αυτή την άποψη ––που είναι πάντως πολύ παλιά, συνοδεύει το ΚΚΕ Εσωτερικού από τη γέννησή του και κάποτε ίσως την πρεσβεύαμε περισσότεροι–– μολονότι είμαι σχεδόν σίγουρος ότι καμία ανασυγκρότηση δεν θα υπάρξει τώρα, έπειτα από ενδεχόμενη διάλυση του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ. Αν εν πάση περιπτώσει πρέπει να διαλυθεί, προσωπικά δεν θα ’βαζα ποτέ το χεράκι μου: απλούστατα δεν νιώθω πως έχω το ηθικό δικαίωμα.
