Τα φαινόμενα που επιχειρούν και η διατροφή που αγνοείται, ή κάτι μικρούτσικες γλωσσικές αλλαγές
1. Οργίασαν αυτές τις μέρες με τις πυρκαγιές οι «επιχειρήσεις», για την ακρίβεια το ρήμα «επιχειρώ»: «τα αεροπλάνα δεν μπόρεσαν να επιχειρήσουν», «από τι ώρα επιχειρούν τα αεροπλάνα», «γιατί δεν επιχειρούσαν νωρίτερα τα αεροπλάνα;» κτλ.
διαβάστε τη συνέχεια...
Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος, εννοείται, αλλά φαντάζομαι ότι η καινούρια αυτή χρήση δεν προήλθε από το ίδιο το ρήμα, π.χ. «τα αεροπλάνα επιχειρούν / θα επιχειρήσουν / επιχείρησαν … να σβήσουν τη φωτιά» αλλά από το οικείο ουσιαστικό, από τις «επιχειρήσεις», που προφανώς θα είναι σε χρήση, ιδίως στο ιδίωμα της πυροσβεστικής: «επιχειρήσεις κατάσβεσης του πυρός», λόγου χάρη, όπως ευρύτερα άλλωστε οι «πολεμικές επιχειρήσεις» κτλ.
Έτσι, φαντάζομαι, λέω και πάλι, ότι από την περίφραση «τα αεροπλάνα θα προβούν σε επιχειρήσεις κατάσβεσης του πυρός» και άλλες τέτοιες στερεότυπες εκφράσεις οδηγηθήκαμε στο «τα αεροπλάνα θα επιχειρήσουν», τελεία και παύλα. Θα μου πείτε, γιατί διάλεξα το δρόμο τον σκολιό, και γιατί να μη βγήκε απλούστατα από το «τα αεροπλάνα θα επιχειρήσουν να σβήσουν τη φωτιά».
Είπα, απάντηση σίγουρη δεν έχω, δεν ξέρω κι αν υπάρχει, απλώς μου φαίνεται απίθανο να σημειώθηκε, εδώ ειδικά, ομαλή πορεία, από την αφηρημένη, ονοματική σύνταξη («επιχειρήσεις κατάσβεσης του πυρός») στη ρηματική («θα επιχειρήσουν να κατασβέσουν / να σβήσουν…»), γιατί γενικά τέτοια ομαλή πορεία σπάνια απαντάται, στη μεταβατική ακόμα (ναι!) φάση, από την καθαρεύουσα στη δημοτική.
Γιατί αν είχαμε, κάθομαι και λέω τώρα, ομαλή σύνταξη, αβίαστη δηλαδή έκφραση, και όχι την περίφημη «ξύλινη» (την άλλη ξύλινη, εννοείται), με τις αφηρημένες συντάξεις και τα στερεότυπα, δε θα υπήρχε λόγος για τέτοιου τύπου «άλματα» και τέτοιου είδους πια χρήσεις.
2. Έχουν οπωσδήποτε ενδιαφέρον κάτι τέτοιες χρήσεις, όχι ίδιες αλλά ανάλογες, π.χ. τα «φαινόμενα». Τα τελευταία χρόνια, με τις γενικότερες κλιματικές αλλαγές, παρατηρούνται όλο και συχνότερα «έκτακτα καιρικά φαινόμενα». Το ακούσαμε μια, το ακούσαμε δυο, το ακούσαμε χίλιες δυο φορές, το συνηθίσαμε, είπαμε και να το κοντύνουμε λιγάκι, να χωράει και σε τιτλάκια σε μονόστηλα ή σ’ αυτά που μπαίνουν στην οθόνη της τηλεόρασης.
Έτσι, τα «έκτακτα καιρικά φαινόμενα» έγιναν σκέτα «καιρικά φαινόμενα»! Και ακούμε: «αναμένονται καιρικά φαινόμενα», «αυτό το σαββατοκύριακο θα έχουμε καιρικά φαινόμενα» κτλ. Ώσπου φτάσαμε (όχι πάντως σε ευρεία κλίμακα, τουλάχιστον ακόμα) και στα ολόσκετα, και πλέον ακατάληπτα, «φαινόμενα»: «σύμφωνα με την ΕΜΥ ο καιρός θα αλλάξει και θα παρουσιαστούν φαινόμενα»!
3. Κι άλλο: Όλο και πιο συχνά διαβάζουμε ότι «αγνοούνται ακόμη οι τάδε», έπειτα από ναυάγιο λ.χ., «αγνοείται ο τέταρτος μαθητής / επιβάτης» κτλ. Και τι πά’ να πει «αγνοούμαι» και «αγνοείται»; Απλή η ανίχνευση της ρίζας του… «κακού»: Από το «αγνοείται η τύχη τους» φτάσαμε στο σκέτο «αγνοούνται»!
Είπα απλή η ανίχνευση, κι όμως, ομολογώ ότι τη χρήση αυτή δεν την είχα προσέξει, μου την επισήμανε ο Αντρέας Παππάς, όταν ακριβώς ξεκινήσαμε από τα αεροπλάνα που «επιχειρούν»! Δεν είχαν λειτουργήσει δηλαδή τα όποια ανακλαστικά μου, δεν έτυχε να δω κανέναν σχετικό σχολιασμό, αμήχανοι στάθηκαν αρχικά και κάποιοι φίλοι όταν τους μετέφερα το παράδειγμα –και κάτι, διάολε, σημαίνει αυτό, για το πώς γίνονται οι αλλαγές στη γλώσσα εννοώ.
4. Άλλο; Η «διατροφή». Ακούστε συνέντευξη με μοντέλα, π.χ. στα πρωινάδικα: κάνουν «διατροφή». Κρυφακούστε και τις γεματούλες πλάι σας στην καφετέρια: συζητούν για την καινούρια «διατροφή» που διάβασαν κάπου, ή που την έκανε λέει η τάδε κι έχασε τόσα κιλά. Δηλαδή: διατροφή ίσον δίαιτα· διατροφή είναι πλέον η πολιτικώς ευπρεπής ονομασία της δίαιτας. Κι εδώ η καταγωγή είναι προφανέστατη: η «υγιεινή διατροφή», που έγινε σκέτα διατροφή, αφού παράλληλα υπάρχει σε κοινότατη χρήση η έκφραση «προσέχω τη διατροφή μου» κτλ. Προσέχω λοιπόν τη διατροφή μου, ίσον κάνω υγιεινή διατροφή, οπότε φτάσαμε στο κάνω –σκέτα– διατροφή. Και τα μεν μοντέλα, άντε, ας πάει στα κομμάτια, κι ας κάνουν «διατροφή», αφού αυτά και βέβαια δεν κάνουν δίαιτα για ν’ αδυνατίσουν, απλώς προσέχουν αυστηρά τη διατροφή τους (όπως κι οι αθλητές εξάλλου), για να διατηρηθούν, κάνουν δηλαδή υγιεινή διατροφή. Οι γεματούλες όμως; Αλλά γιατί να κάνουν δίαιτα αυτές, αφού κι η δίαιτα, κι αυτή, «υγιεινή διατροφή» είναι; Πάνε λοιπόν στο διαιτολόγο, εννοείται πια: στο διατροφολόγο, και κάνουν διατροφή!
Κουφό, που λένε, θεόκουφο, όταν το παρατηρείς στη γένεση και την εξέλιξή του το φαινόμενο. Αλλά, γλωσσολογώντας εκ του προχείρου, αναρωτιέται κανείς μήπως κάπως έτσι έγινε λόγου χάρη το «νηρόν ύδωρ» σκέτο «νερό».
ΥΓ. Έγραφα πρόσφατα για την επιμονή, με κεντρική καθοδήγηση μάλιστα, κοινώς εντολή, του "Βήματος" στον τύπο "πυρκαϊές". Και σκέφτομαι κάτι που είχα γράψει με άλλη ευκαιρία, για παρόμοιο φαινόμενο: τούτες τις μέρες, που έδωσαν και πήραν, δυστυχώς, οι πυρκαγιές, άρα και η αναφορά σ' αυτές, ακόμα κι αν ο μέχρι σήμερα παραδομένος και μόνος κοινός τύπος ήταν "πυρκαϊές" θα είχε πλέον γίνει "πυρκαγιές": στοιχειώδες για όποιον ξέρει τα στοιχειώδη, πώς γίνονται ανέκαθεν δηλαδή οι μικρές και μεγάλες εξομαλύνσεις ή αλλαγές στη γλώσσα, κρίμα που κοτζάμ εφημερίδα του προοδευτικού δα χώρου ούτε αυτά τα στοιχειώδη δεν ξέρει, δε θέλει μάλλον να τα ξέρει. Παιδιάστικα πείσματα μοιάζουν αυτά, φαιδρά δηλαδή από μιαν άποψη -όταν δεν είναι ίσως και λιγάκι επικίνδυνα.
