Παντελής Μπουκάλας: έργο και ήθος

(Εφημερίδα των συντακτών 18 Φεβρ. 2017)

«Η ίδια η παρουσία του Παντελή, το έργο του και η ηθική του στάση έχουν τη δύναμη να μεταμορφώνουν τους άλλους, έστω στιγμιαία, σε κάτι καλό, βγάζουν από τους άλλους ό,τι καλύτερο έχουν μέσα τους, την καλή τους πλευρά…»

Ξεκινώ μ’ αυτήν τη σοφή κουβέντα ακριβής φίλης για ακριβό φίλο, έτσι καθώς σχολιάζαμε την αίσθησή μας από το ετερόκλητο κοινό και την όλη ατμόσφαιρα στην παρουσίαση της Αγαπώς του Παντελή Μπουκάλα: αυτός είναι ο ακριβός φίλος· η Κοραλία Σωτηριάδου είναι η ακριβή, το λιγότερο που έχω να πω τώρα, φίλη· η Αγαπώ είναι ένα καινούριο, θηριώδες βιβλίο του Μπουκάλα, κοντά 600 σελίδες, πρώτος τόμος μιας 16τομης (!), όπως αναγγέλλεται, σειράς δοκιμίων για το δημοτικό τραγούδι. Ο πλήρης τίτλος: Όταν το ρήμα γίνεται όνομα: Η «Αγαπώ» και το σφρίγος της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών (Άγρα, 2016).

Για τον φίλο θα μιλήσω λοιπόν, όχι για το βιβλίο του, ούτε γενικότερα για το έργο του: δεν έχω γράψει ποτέ για φίλους εν ζωή, δεν γράφουμε συνήθως για φίλους παρά μόνο όταν πεθάνουν, με κάτι τότε να μας πνίγει, που δεν τους είπαμε το ευχαριστώ μας όσο ζούσαν. Ε, τον φίλο θα ευχαριστήσω τώρα, με την άδεια έτσι κι αλλιώς του είδους, της επιφυλλίδας, καθώς, από την άλλη, δεν μπόρεσα να ανταποκριθώ στην πρότασή του να μιλήσω στην παρουσίαση, ενώ εκείνος το είχε θεωρήσει αυτονόητο να παρουσιάσει παλαιότερα τα γλωσσικά τα δικά μου. Όχι πως τα μετράει έτσι ο Παντελής· ο Παντελής δεν ξέρει διόλου από λογιστική, από μαθηματικές πράξεις και υπολογισμούς· ο Παντελής είναι ένας βαθύπλουτος σοφός, που σκορπάει απλόχερα, χωρίς ποτέ του να τον νοιάζει πόσα ή πού.

Ο Παντελής είναι ο μαθητής που θα ήθελα, που θα μπορούσα να έχω, αλλά δεν είχα. Λέω «θα μπορούσα», γιατί ο Παντελής με διαδέχτηκε χρονικά σαν διορθωτής στον Πολίτη, ένδοξες εποχές Άγγελου Ελεφάντη, χωρίς όμως να υπάρξει αυτό που λέμε «παράδοση»: εγώ ήμουν ήδη ουσιαστικά φευγάτος, και η λειψή έτσι κι αλλιώς κοινωνικότητά μου δεν θα μπορούσε να συναντηθεί με τη σχεδόν αντικοινωνικότητα, θα αποτολμήσω: την αγριμιότητα του 20χρονου παιδιού, που τότε κοντά είχε έρθει από την επαρχία στην Αθήνα, με τα μάτια μονίμως κάτω και το στόμα κλειστό. Δεν υπήρξε λοιπόν μαθητής μου, οπότε και θα έλεγα τώρα το τετριμμένο μα συχνό και θαυμαστό ότι ο μαθητής ξεπέρασε τον δάσκαλό του.

Γιατί από χρόνια τώρα δάσκαλός μου είναι ο Παντελής: όχι σε επιμέλειες και σε βιβλία αλλά στα μεγάλα και ουσιώδη της ζωής μας, τις ιδέες που μας οδηγούν, στα ιδεολογικά λοιπόν, τα ηθικά που μας μετράνε –και τα αθλητικά, όπου απελπισμένος προσπαθεί να με ξεστραβώσει ο και εδώ πολύς διδάκτορας Μπουκάλας.

Ναι, πολυδιδάκτορα τον λέω, τον πτυχιούχο της οδοντιατρικής, μα αμέσως έπειτα ακάματο συλλογέα «διδακτορικών», από την κλασική φιλολογία ώς τη θεολογία, όπως τον πειράζω. Μ’ αυτή, την κερδισμένη μέρα με τη μέρα εντυπωσιακή εποπτεία σε όλους τους τομείς, εποπτεία που δημιούργησε έναν από τους πιο λαμπερούς επιφυλλιδογράφους, πορεύεται και μας χαρίζει δώρα πολύτιμα ο Μπουκάλας, με την ποιητική του τέχνη, την οξυδερκή και ακριβοδίκαιη κριτική ματιά του στα της λογοτεχνίας, τη βαθυστόχαστη δοκιμιογραφία, κι έπειτα τις μεταφράσεις αρχαίας γραμματείας, που ελάχιστες από αυτές, του αρχαίου δράματος, έχουν παιχτεί και ακόμα λιγότερες εκδοθεί, ενώ γεμίζουν με τα χρόνια τα συρτάρια του.

Και εδώ ακριβώς ήθελα λίγο να σταθώ, αφού το άλλο έργο του είναι ευρέως γνωστό, λέω λοιπόν για τις μεταφράσεις του, υπόδειγμα μεταφραστικού ήθους πρώτα πρώτα, π.χ. στο ακανθώδες θέμα της απόδοσης του Αριστοφάνη, κι έπειτα μέτρο σύγκρισης και ελέγχου όχι απλώς των κάθε λογής συμπιλημάτων αλλά πολλών από αυτές με τις τρανές, καμαρωτές υπογραφές. Ορέστεια, Όρνιθες, Βάτραχοι, Αχαρνείς, Τρωάδες, Βατραχομυομαχία, βιβλία της Παλατινής, Βίοι παράλληλοι του Πλούταρχου, Κύκλωψ του Ευριπίδη, και ούτε που ξέρω πόσες άλλες, γεμίζουν, ξαναλέω, τα συρτάρια του, ενώ ο Παντελής, πώς να το κάνουμε, εξηνταρίζει οσονούπω, πού είναι οι χορηγοί, τα ιδρύματα και οι ακαδημίες, να βρει τη θέση της στα γράμματα και την παιδεία μας αυτή η τόσο σημαντική πλευρά του έργου του!

Όμως, το πιο πολύ είναι η ηθική στάση του, που είπε η Κοραλία, ο ανυποχώρητος και ασυμβίβαστος μαχητής κι ωστόσο πράος (νά τι δεν κατάφερε να μου μεταδώσει, μάλλον τι δεν κατάφερα να μάθω εγώ)· ο δοσμένος στις ιδέες του κι άγρυπνος στα κοινά, πάντοτε ενεργός πολίτης, καίτοι πολυβασανισμένος, σε σώμα και ψυχή. Που ακριβώς με την ηθική του στάση διδάσκει· και δείχνει τον δρόμο: σταθερός οδοδείκτης, κι ας μη μ’ αρέσει η λέξη.

Φίλε Παντελή Μπουκάλα, σ’ ευχαριστώ κι από εδώ.