Αρχαία και εκπαιδευτικός νους

Τα Νέα, 17 Σεπτεμβρίου 2005

Μοναδικός τρόπος για να κατακτήσει οποιοσδήποτε οποιαδήποτε λέξη είναι να την εντάξει αυτομάτως σε μια φράση

το πλήρες κείμενο:

Πλησίστιοι για την καινούρια ακαδημαϊκή χρονιά, ας τελειώνουμε με τα ρέστα της προηγούμενης, χωρίς βεβαίως αυταπάτες πως δεν θα τα συναντήσουμε, ξανά και ξανά, κεφαλαιοποιημένα δηλαδή, μπροστά μας.

Έγραφα στο προηγούμενο για το περίφημο -η στην κατάληξη των Αχαρνέων, αυτό το γραμματάκι φετίχ των ημιμαθών, που άνθησε ιδιαίτερα το καλοκαίρι αυτό. Και σχολίαζα ένα πολεμικό μονόστηλο διακεκριμένης δημοσιογράφου, που ήξερε τη «μοναδικότητα» του -η, όχι όμως και ότι επί Θήβας δεν σημαίνει «στις Θήβες» αλλά «εναντίον των Θηβών» και ότι ο τύραννος Οιδίπους είναι απλώς βασιλιάς.

Πέρασα έτσι σ’ ένα πάντα επίκαιρο θέμα, την εκμάθηση των αρχαίων, επίκαιρο πολύ περισσότερο τώρα που αρχίζει η ενισχυμένη διδασκαλία των αρχαίων στα σχολεία. «Εξ όνυχος» αναφέρομαι στη δομική σχεδόν δυσκολία να διδαχτούν τα αρχαία, ιδίως στο γυμνάσιο, έστω και μόνο για δύο λόγους: (α) έναν ιδεολογικό, τη σύνδεση με το αρχαίο πνεύμα κτλ. και την ενίσχυση των καταγωγικά τάχα «ανάπηρων» Νέων Ελληνικών· και (β) έναν απολύτως πρακτικό, τη δυσκολία να κατακτήσει ο μαθητής μια γλώσσα που παρουσιάζει παραπλανητικές, για την ηλικία του, ομοιότητες και άλλες τόσες –για την ακρίβεια, απείρως περισσότερες– διαφορές με τη γλώσσα την οποία μιλά.

Αφήνοντας προς στιγμήν το ιδεολογικό μέρος, καθώς μάλιστα δεν υιοθετείται οπωσδήποτε από όλους τους υπέρμαχους των αρχαίων, μένω στο πρακτικό, που συνιστά, πιστεύω, απάντηση στον γνωστό καημό γιατί οι ξένοι μαθαίνουν αρχαία κι εμείς όχι. Έτσι άλλωστε έχει διατυπωθεί υπεύθυνα η πρόταση να διδάσκονται τα αρχαία σαν ξένη γλώσσα· σχετικά πρόσφατα, από τον αμετάκλητα μακριά μας Τάσο Χριστίδη, και μόλις λίγους μήνες πριν, σ’ αυτήν εδώ την εφημερίδα, από τον σοφό δάσκαλο Εμμ. Κριαρά (απαραίτητη μνεία, συν τοις άλλοις για να μη σπεύδουν διάφοροι, π.χ. ο αρχαιόνους μεσημεριανής εφημερίδας, να ορίζουν, αδιάβαστοι ή απλώς πονηροί, εύκολο στόχο «τις απόψεις», γιά φαντάσου, «του Χάρη»).

Χαρακτηριστικά παραδείγματα για τη γλωσσική σχιζοφρένεια στην οποία καλείται να θητεύσει ο μαθητής αντλούσα από το βιβλίο της Α΄ γυμνασίου, όπου ο μαθητής μαθαίνει σημερινές λέξεις με την αρχαία αλλά προ πολλού ανύπαρκτη σημασία τους, και φτιάχνει πλέον φράσεις με τις λέξεις αυτές. Οπότε, θα πει λόγου χάρη πως «ο Α. Τσοχατζόπουλος είναι λογάς του ΠΑΣΟΚ» και θα εννοεί πλέον πως είναι «επίλεκτο στέλεχος»! Έφτασε τότε στην εφημερίδα επιστολή οργίλου φιλολόγου που με καλούσε σε μεταμέλεια, επειδή, έλεγε, στο σχετικό βιβλίο οι αρχαίες λέξεις τυπώνονται «με διαφορετικά τυπογραφικά στοιχεία» και οι μαθητές δεν καλούνται «να χρησιμοποιήσουν λέξεις της αρχαίας σε προτάσεις της σημερινής». Σύμφωνα με πάγια τακτική της εφημερίδας δημοσιεύτηκε απόσπασμα της επιστολής στο φύλλο της 11/6. Όμως ο φιλόλογος τηλεφώνησε και διαμαρτυρήθηκε έντονα, γιατί πίστευε πως δεν αρκούσε το απόσπασμα για την αντίκρουση των απόψεών μου. Θα του κάνω εγώ το χατίρι, και θα δημοσιεύσω ολόκληρη την επιστολή του στον χώρο το δικό μου, θεωρώντας ότι είναι ενδεικτική μιας γενικότερης νοοτροπίας και της στάσης απέναντι στο επίμαχο θέμα, την εκμάθηση των αρχαίων. Η οποία στάση είναι απλούστατα άγνοια στοιχειωδών δεδομένων και της γλωσσολογίας και της ψυχοπαιδαγωγικής.

Ιδού:


Αξιότιμε κ. Διευθυντά,
Για μια ακόμη φορά ο συνεργάτης της έγκριτης εφημερίδας σας κ. Χάρης (στο άρθρο του στο φύλλο του Σαββατοκύριακου 28-29.5.05) ξεπέρασε τα εσκαμμένα. Ως αναγνώστης των «Νέων» εδώ και τριάντα επτά χρόνια, οργισμένος, διαμαρτύρομαι, γιατί στο όνομα της ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης των ιδεών ο εν λόγω κύριος δεν σέβεται –πιστεύω– ούτε την εφημερίδα με την οποία συνεργάζεται ούτε τους αναγνώστες της.

Δεν είναι στις προθέσεις μου να υπερασπίσω το βιβλίο των αρχαίων ελληνικών της πρώτης τάξης Γυμνασίου, όπως και κανένα άλλο από τα βιβλία του σχολικού προγράμματος. Επειδή όμως ο κ. Χάρης είναι, αν δεν κάνω λάθος, φιλόλογος, όφειλε να γνωρίζει, πριν εξαπολύσει τους μύδρους του, ότι το λεξιλόγιο που περιλαμβάνεται στο δεύτερο μέρος κάθε ενότητας είναι οργανωμένο στη βάση κάποιου σχεδίου. Δεν θα σας κουράσω αναφέροντας αναλυτικά τα του σχεδιασμού αυτού, θα τονίσω μόνον ότι στο λεξιλόγιο περιλαμβάνονται λέξεις και της σημερινής αλλά και της αρχαίας ελληνικής. Η διάκρισή τους είναι ευχερής, αφού έχουν τυπωθεί με διαφορετικά τυπογραφικά στοιχεία. Ο κ. Χάρης διαστρέφει την πραγματικότητα ισχυριζόμενος ότι οι μαθητές καλούνται να χρησιμοποιήσουν τις λέξεις της αρχαίας σε προτάσεις της σημερινής. Ούτε από τις οδηγίες που υπάρχουν προβλέπεται αυτό ούτε στο βιβλίο υπάρχουν σχετικές ασκήσεις ούτε οι διδάσκοντες έχουν το δικαίωμα ή την απαίτηση να συμβεί κάτι τέτοιο. Όσα αναφέρει ο κ. Χάρης για τη «μικρή του φίλη» είναι αποκυήματα της φαντασίας του και μόνον. Και λυπούμαι βαθύτατα που εμφανίζονται άνθρωποι οι οποίοι με πόλεμο λάσπης προσπαθούν να προωθήσουν τις απόψεις τους (για να βεβαιωθείτε σας παραπέμπω στις σελ. 36-37 και 43 του βιβλίου «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα» Α΄ Γυμνασίου, έκδ. ΟΕΔΒ 2004). Ειδικότερα για τη λέξη λογάς αξίζει να σημειώσω (για να φανεί το μέγεθος της αυθαιρεσίας) ότι αναφέρεται δύο φορές στο λεξιλόγιο (της σελ. 36). Την πρώτη συσχετίζεται με τη σημασία «μιλώ» του ρήματος «λέγω», επομένως λογάς είναι αυτός που λέει πολλά. Τη δεύτερη συσχετίζεται με τη σημασία «μαζεύω, διαλέγω αριθμώντας» του ρήματος «λέγω», επομένως λογάς είναι ο επίλεκτος. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε λέξη του σημερινού λεξιλογίου, στη δεύτερη του παλαιότερου. Πού βρίσκεται το πρόβλημα που κατά τον κ. Χάρη θα αναγκάσει το παιδί «να στραμπουλήξει το μυαλό του και το αισθητήριό του»;

Κύριε Διευθυντά,
αν ο κ. Χάρης ήθελε πράγματι να συμβάλει στη βελτίωση του συγκεκριμένου βιβλίου (ή και άλλων) θα μπορούσε να εντοπίσει λάθη και αδυναμίες που όντως υπάρχουν. Αν έχει υπόψη του αυθαίρετες ή παράτυπες απαιτήσεις κάποιου καθηγητή που διδάσκει το μάθημα αυτό, να τις στηλιτεύσει και να τις καταγγείλει. Πριν από αυτό πάντως, ή για βοήθειά του, τον προτρέπω να ρίξει μια ματιά στο «βιβλίο του καθηγητή» (για το συγκεκριμένο θέμα θα βρει χρήσιμα στοιχεία στις σελ. 32-33, έκδ. ΟΕΔΒ, βιβλίο Γ΄ τάξης). Σε κάθε περίπτωση, είναι ντροπή να πέφτει σε επίπεδο, που βρίσκεται –επιτρέψτε μου– στα όρια της εξαχρείωσης. Το λιγότερο που έχει να κάμει είναι να αναγνωρίσει το λάθος του και να ζητήσει συγγνώμη από όσους εμμέσως πλην σαφώς καθύβρισε και συκοφάντησε.
Με τιμή…


Ούτε το ύφος έχει νόημα να σχολιάσω, ούτε να σταθώ σε «λεπτομέρειες» πως, όχι, δεν τυπώνονται με διαφορετικά στοιχεία τα αρχαία από τα νέα (μπέρδεψε τάχα τα βιβλία;), ούτε πολύ περισσότερο χρειάζεται να του ρουφιανέψω ποιος καθηγητής ζήτησε τέτοιου τύπου άσκηση! Το μείζον εδώ θέμα είναι ότι, ακόμα κι αν είχαμε ένορκη βεβαίωση όλων των φιλολόγων της χώρας ότι, άπαπα, ποτέ τέτοια άσκηση, με «λέξεις της αρχαίας σε προτάσεις της σημερινής» (δηλαδή, στα αρχαία τις σχηματίζουν τότε τις προτάσεις τα παιδιά;), το μείζον λέω είναι ότι υπάρχει εκπαιδευτικός ο οποίος αγνοεί το στοιχειωδέστατο, ότι μοναδικός τρόπος για να κατακτήσει ο οποιοσδήποτε μια οποιαδήποτε λέξη είναι να την εντάξει αυτομάτως, ενστικτωδώς, σε μια φράση.

Διαφορετικά, όταν ένα παιδί της προσχολικής ηλικίας, ένας μαθητής ή ένας ενήλικος μαθαίνουν ότι book είναι το βιβλίο στα αγγλικά, και cahier το τετράδιο στα γαλλικά, και seni seviyorum, τώρα με τα «ελληνοτουρκικά» σίριαλ, το σ’ αγαπώ στα τουρκικά, αντιστοιχίζουν την καινούρια λέξη με την ήδη κατακτημένη και ίδιας σημασίας δική τους, και με συνεχή αναφορά στο ξένο, το διαφορετικό γλωσσικό σύστημα κατακτούν μια καινούρια λέξη. Αν τώρα το παιδί της προσχολικής ηλικίας (υπερβάλλω; μπα! υπάρχουν και σχετικές προτάσεις), ο μαθητής ή ο ενήλικος μάθουν ότι λογάς, στο θεωρούμενο ίδιο γλωσσικό σύστημα, εκτός από «φλύαρος», δεν είναι καν αλλά ήταν ο επίλεκτος, το αποτέλεσμα θα είναι μάλλον σύγχυση και αποδιοργάνωση. Από αυτούς, άντε και γλιτώνει ο ενήλικος (που κατά κανόνα δεν γλιτώνει, όπως έχουμε δει πολλές φορές, και θα το δούμε και στο επόμενο)· όμως το παιδί, ο μαθητής;