73. Μιλάμε άραγε αγγλικά; [α΄]
Τα Νέα, 22 Δεκεμβρίου 2001
Με την πρόταση της Άννας Διαμαντοπούλου, της ελληνίδας επιτρόπου στην Ενωμένη Ευρώπη, να καθιερωθεί δεύτερη επίσημη γλώσσα η αγγλική αναταράχτηκαν και πάλι τα ύδατα. Η αλήθεια είναι πως ο ζοφερός ισλαμικός φονταμενταλισμός των ημερών καθώς και ο πραγματικός πόλεμος, όσο κι αν γίνεται κάπου μακριά, στο Αφγανιστάν, και είναι κι αυτός κατεξοχήν τηλεοπτικός, άφησε ελάχιστο χώρο για τους ημέτερους φονταμενταλιστές και πολεμάρχους. Απ’ την άλλη, δεν τους έκανε και κανένας το χατίρι να συμπαραταχτεί με την κ. Διαμαντοπούλου και την απλώς άτοπη και αστόχαστη πρότασή της, κι έμειναν έτσι να τα λένε μόνοι τους. Για λίγο, πάντως, όλα έδειχναν πως, άντε, βρήκαμε και πάλι μαλλί να ξάσουμε, θ’ ανάψουν πάλι τα αίματα. Ξεκρεμάστηκαν τα καριοφίλια απ’ τον τοίχο, βγήκαν τα λάβαρα απ’ τα σεντούκια (ψέματα λέω, έτοιμα πίσω απ’ την πόρτα και πλάι στο τηλέφωνο είναι πάντα), και τσουπ, να μη λείψει κανείς από το προσκλητήριο που βαράει η σάλπιγγα των τηλεοπτικών παραθύρων, από τον υπέρ πάντων αγώνα στον οποίο μας καλεί ακόμα και η κραυγή του Ταρζάν στη «Ζούγκλα» του Τριανταφυλλόπουλου.
διαβάστε τη συνέχεια...
Ξανά λοιπόν στο μετερίζι, με τα γνωστά του πάντα όπλα ο καθένας, από τον μελοδραματισμό και το δάκρυ του Σαρτζετάκη: «καημένη Ελλάδα, γλυκιά μας Πατρίδα, είσαι ορφανή» (Καθημερινή 20.11.01), ώς την από καθέδρας χλεύη του Ζουράρι: «αφασικά λιγούρια» και –το ευρηματικό πάντως– «εκσυγχρονιστήρια» (Ελευθεροτυπία 5.12.01). Γράφτηκαν λοιπόν και ειπώθηκαν όλα τα γνωστά, με έμφαση στον κίνδυνο για την επικράτηση της αγγλικής γλώσσας, όπως τον υπέβαλλε η πρόταση της κ. Διαμαντοπούλου. Και τέλος καλό όλα καλά, αφού, όπως είπαμε, κανένας δεν συντάχτηκε με την εν λόγω πρόταση, κι έτσι ατόνησε αναγκαστικά και έσβησε το πολεμικό μένος των ταγών.
Τι έμεινε; Αυτό που μένει πάντοτε, έτοιμο να ανακυκλωθεί σε πρώτη ευκαιρία: ο φόβος δηλαδή πως θα εξαγγλιστούμε πλήρως, πως θα χάσουμε τη γλώσσα μας –και την ψυχή μας. Και η συνταγή για να σωθούμε ήταν, άλλη μία φορά, η επιστροφή στις ρίζες, η καταφυγή στα αρχαία, που καταργήθηκαν, λέει, στα σχολειά μας, όπως μας το τόνισαν και πάλι, από τον Θέμο Αναστασιάδη, τον παλαιό αλβανοφάγο και νεότευκτο εθνοδηγό, που διέπρεψε και στον χριστοδουλικό πόλεμο των ταυτοτήτων, ώς τους πάγιους επιστολογράφους της Καθημερινής, κατά κανόνα αποστράτους, που άλλα σύνορα φυλάνε ακόμα. (Παρένθεση: ίσως θα ’πρεπε, κατά το πρότυπο λ.χ. του Δικτύου 21, να αρχίσουμε κι εμείς, με πρώτο το αρμόδιο υπουργείο παιδείας, τις αγωγές και τις μηνύσεις σε όσους επιμένουν να διακινούν αυτό τον καινούριο συλλογικό μύθο, ή μάλλον το κραυγαλέο ψέμα για την κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων· μήνυση λοιπόν, αλλά και κλήση σε δημόσια αντιπαράθεση των δικών τους αρχαίων με τα αρχαία που διδάσκονται σήμερα, σχεδόν από το δημοτικό.)
Αλλά κακά τα ψέματα: αν φύγουμε από τον εύκολο ίσως στόχο που μας δίνει ο κ. Σαρτζετάκης με τα περί αναδέλφων, ορφανών και με την καθαρεύουσάν του, ή ο κ. Ζουράρις με το «εγγλωττογαστόρων γένος» και τα «κρέμβαλα» και την «καλλίπυγον μαγωδία»,* οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως η ανησυχία για την επικράτηση της αγγλικής γλώσσας υπάρχει ευρύτερα, αν όχι ευρύτατα. Και φυσικά οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως δεν έλειψαν ποτέ και ούτε λείπουν οι λόγοι: η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, η δεδομένη αμερικανική πολιτικοοικονομική κυριαρχία αλλά και η κυρίαρχη αμερικανική κουλτούρα, ώς τις απλούστερες και πλέον απτές εκφάνσεις τους: αγγλικές και γενικότερα ξενόγλωσσες επιγραφές καταστημάτων, ονομασίες τηλεοπτικών καναλιών, ραδιοσταθμών και περιοδικών κτλ.· όλοι τα βλέπουμε, πολλοί μας τα λένε, συντάσσουν συχνά καταλόγους που με την καταιγιστική παράθεση ξένων ονομάτων σού κόβουν τα ήπατα· καταγγέλλεται, ακόμα και από νηφάλιους αυτήν τη φορά και έγκυρους διανοουμένους, γενικά η μουσική για τους νέους, η ροκ και η ραπ μουσική,** και γενικότερα η νεανική κουλτούρα, που μιλάει, λένε, αγγλικά.
Και είναι βεβαίως αλήθεια όλα αυτά, είναι αντικειμενικά στοιχεία. Είναι δηλαδή αντικειμενικοί οι λόγοι που εμπνέουν την ανησυχία. Μόνο που αυτά τα αντικειμενικά στοιχεία «διαβάζονται» υποκειμενικά, που σημαίνει, εντέλει, λάθος.
Τι εννοώ; Ότι όλοι βλέπουμε και αγγλικές επιγραφές και αγγλικές ονομασίες, και όλοι βλέπουμε, μάλλον ακούμε, την αγγλική ροκ και ραπ και χιπ-χοπ και ό,τι άλλο. Δεν γίνεται όμως να μη βλέπουμε μαζί και τ’ άλλα, όχι για να επαναπαυόμαστε σώνει και καλά χαζοχαρούμενοι, αλλά για να μπορούμε να τοποθετήσουμε σωστά το όποιο πρόβλημα και να προχωρήσουμε σε σωστό σχεδιασμό για την αντιμετώπισή του.
Σ’ αυτή την προσπάθεια για μια αντικειμενική καταγραφή πρώτα και έπειτα για μια νηφάλια τοποθέτηση, πρέπει να δούμε, πλάι στην πλημμυρίδα των αγγλικών επιγραφών και ονομασιών, τη σημερινή, καινούρια, άλλου τύπου πλημμυρίδα, όχι απλώς ελληνικών αλλά και εξεζητημένων, θα έλεγα, ονομασιών, όπως το Ζωοφιλείον, η Μυία, το Καλλίχωρον και το Καλλίγευστον· και πλάι στα αγγλόφωνα συγκροτήματα ραπ και ροκ να δούμε όχι απλώς την ελληνόφωνη γενική μουσική κουλτούρα, καλή ή κακή αδιάφορο, από τον Ρουβά και τη Βίσση ώς την Αρβανιτάκη, αλλά ακόμα και την εγχώρια ποπ ή και ροκ ή και ραπ μουσική, που κι αυτή μιλάει ελληνικά, από τον Παπακωνσταντίνου και τον Μαχαιρίτσα ώς τα Ξύλινα Σπαθιά και τις Τρύπες. Το θέμα δεν είναι προφανώς αριθμητικό, ποσοτικό, για έναν εμπεριστατωμένο λογιστικό ισολογισμό· είναι θέμα ουσίας, και είναι θέμα –ας το πω– δικαιοσύνης, που μας επιβάλλει μια τοποθέτηση καταρχήν ρεαλιστική, που σημαίνει –κι αυτό θα το πω– ηθική.
Ειδικά για τις ονομασίες και τις επιγραφές και για τη μουσική, θα επανέλθω.
* Άνοιξα κι εγώ λεξικό για να μαθαίνω, και είδα πως «μαγωδία» είναι ένα είδος άσεμνης παντομίμας· αν είναι δηλαδή καλό το λεξικό μου, «καλλίπυγος μαγωδία» είναι μια «παντομίμα με ωραίους γλουτούς»; Και επίσης, «τα θυρανοίξια που εγκαινιάζουν οι εκάστοτε Ισχυροί» είναι εγκαίνια που τα εγκαινιάζουν οι Ισχυροί; –εφόσον θυρανοίξια ίσον εγκαίνια, εγκαίνια ναού!
** Ένα λάθος σχεδόν αδιόρατο, που μοιάζει να έχει επικρατήσει, είναι η ροκ / η τζαζ μουσική κτλ., αντί για το σωστότερο μουσική [της] ροκ, μουσική [της] τζαζ κτλ. Σίγουρα αποτελεί μετάφραση του rock / jazz music, που εδραιώθηκε όμως, κατά τη γνώμη μου, χάρη στο νόμο της αναλογίας: ο προσδιορισμός π.χ. ροκ βρέθηκε, έστω μέσω μετάφρασης, στην πλέον εύλογη θέση, τη θέση του επιθέτου, όπως δηλαδή λέμε κλασική / ελαφρά / λαϊκή κτλ. μουσική.
15 σχόλια:
δεν μιλαμε ουτε αγγλικα, ουτε ελληνικα, ουτε καμμια αλλη γλωσσα
απο την στιγμη που η ικανοτητα μας να εχουμε αληθινη εμπειρια αληθινου βιου απεπτα η μονη φωνη που εκφερουμε ειναι εναρθρη βια
οι "επισημες γλωσσες" ειναι αλλη μια αποδειξη της αγλωσσιας μας--η νομιμοποιηση αυτης της βιας
καλο ταξιδι
/β
Ηταν μεγάλη χαρά και έκπληξη καθώς περιδιάβαζα διάφορα μπλόγκς,έπεσα επάνω στο μπλόγκ του Γιάννη Χάρη!Τον διαβάζω στα Νέα και τον θεωρώ πολύ διαυγή όχι μόνο όταν αναλύει γλωσσικά θέματα,αλλά και ευρύτερα κοινωνικά.Τον πάω πολύ-όπως θάλεγε και ο Χριστόδουλος-γιατί έχει προοδευτικές και αριστρές θέσεις και δεν εκφράζονται στο δημόσιο λόγο και πολλές τέτοιες στις μέρες μας.Καλώς μας ήρθες Γιάννη Χάρη!
καλώς σας βρήκα, indiana, κι ευχαριστώ θερμότατα για τα τόσο καλά λόγια :-)
"Πανομοιότυπος δηλαδή παντού ο λόγος, για την παρακμή, τον εκφυλισμό, το θάνατο του έθνους, της παράδοσης, της γλώσσας, του τραγουδιού, της λογοτεχνίας, του βιβλίου, του αλφαβήτου, και ό,τι άλλο αποφασίσει ο καθένας."
Πράγματι, αγαπητέ κ. Χάρη,
ο λόγος για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η γλώσσα (ας περιοριστούμε προσώρας σ' αυτήν) είναι πανομοιότυπος παντού.
Στη Γαλλία, την Πολωνία, τη Σουηδία, τη Δανία, τη Γερμανία, τη Νότιο Αφρική, την Ολλανδία συζητείται με πάθος αυτή την στιγμή το ίδιο ακριβώς θέμα. Και δεν συζητείται απλώς. Νόμοι γλωσσικοί ψηφίζονται (Γαλλία, Πολωνία) ή εξετάζονται (Σουηδία, Δανία). Αλλού για την προστασία της εθνικής γλώσσας προτείνεται συνταγματική αναθεώρηση (Γερμανία). Ακόμη και στις αγγλόφωνες χώρες (από την Βρετανία ώς την Ν. Ζηλανδία) ο προβληματισμός είναι καθολικός. Για "εθνική κρίση" μιλούν λ.χ. οι Αμερικανοί απ' αφορμή την δραματική (και ερευνητικά τεκμηριωμένη) πτώση του αριθμού των αναγνωστών της λογοτεχνίας (και ιδίως των νέων). Όσο για το φαινόμενο του "γλωσσικού ηγεμονισμού" της αγγλικής εις βάρος των λοιπών γλωσσών, η διεθνής επιστημονική βιβλιογραφία διογκώνεται ολοένα.
Άραγε όλα αυτά τα σημεία των καιρών (για τα οποία ευχαρίστως να σας κομίσω και τα τεκμήρια, αν τυχόν δεν τα γνωρίζετε) είναι για σας απλή "κινδυνολογία"; Ένα ακόμη "φοβικό" αντανακλαστικό, μια κατά φαντασίαν ασθένεια (οικουμενική επιδημία, καλύτερα) που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα; Ή μήπως κατά τη γνώμη σας ΜΟΝΟ οι ελληνικές ανησυχίες συνιστούν "κινδυνολογία"; Δεν θα ήταν όμως παράδοξη ελληνική ιδιαιτερότητα να προβληματίζονται τόσοι πολλοί στο εξωτερικό για το μέλλον των γλωσσών τους, και εμείς να θεωρούμε ότι η δική μας γλώσσα δεν κινδυνεύει από τίποτε και από κανέναν;
Το «παντού» αναφερόταν στους χώρους τους οποίους απαριθμώ στην ίδια φράση την οποία απομονώσατε. Και σε πέντε ολόκληρες επιφυλλίδες, που φαντάζομαι θα τις διαβάσατε αφού αποφασίσατε να παρέμβετε με το σχόλιό σας, τεκμηριώνεται, θέλω να πιστεύω, εμπειρικά η άνθηση ίσα ίσα του ελληνικού λόγου, σε χώρους με τους οποίους ενδεικτικά καταπιάστηκα, από τη μουσική ώς τις επιγραφές των καταστημάτων κτλ.!
Προσπαθώ δηλαδή με τη μικρή μου εργασία να προσεγγίσω εμπειρικά και να επισημάνω, μακάρι και να αναδείξω, αυτό που μας διδάσκει η ιστορία της ελληνικής γλώσσας (που ήταν εδώ το θέμα μου), αλλά και η ιστορία των άλλων γλωσσών, και το κωδικοποιεί έπειτα η γλωσσολογία, ότι οι γλώσσες δηλαδή πορεύονται το δρόμο τους, ανεξάρτητα από τις δικές μας παρεμβάσεις, και μάλιστα νομοθετικού χαρακτήρα.
Για το θέμα αυτό, ειδικότερα για το πότε διατρέχουν κινδύνους πραγματικούς οι γλώσσες και κάποιες εντέλει χάνονται, υπάρχει επίσης ογκώδης διεθνής βιβλιογραφία. Και εδώ πάλι διαλέγει ο καθένας αυτήν που ταιριάζει, που επικυρώνει τελικά, τις δικές του ενδιάθετες ανησυχίες και απόψεις.
Ότι το «φαινόμενο» της ανησυχίας είναι παγκόσμιο θα μπορούσα να το χρησιμοποιήσω κάλλιστα και εγώ, από τη δική μου σκοπιά, σαν επιχείρημα που δείχνει ακριβώς ότι όχι απλώς πάντα (αυτό πια κι αν μας το δείχνει η ιστορία της δικής μας γλώσσες, από τους αρχαιότερους μάλιστα αιώνες!) αλλά και παντού αλλού η εξέταση της γλώσσας γίνεται μέσα από την εξ ορισμού και αναπόφευκτα στενή προσωπική μας γωνία, μέσα από τις δικές μας εμπειρίες (όσες πάλι αποφασίζουμε και αναδεικνύουμε κάθε φορά), μέσα από τη δική μας μικρή ζωή που δεν έχει σχέση με τη μεγάλη, μακραίωνη ιστορία της γλώσσας/των γλωσσών. Και αναλόγως θα μπορούσα να σας καλέσω και εγώ (αφού πριν σας παρέπεμψα στην αντίστοιχη βιβλιογραφία) να σας προβληματίσει αυτό ακριβώς το γεγονός.
Αλλού λοιπόν νομοθετούν, αλλά δεν τα πάμε άσχημα και εδώ: ιδού η Ελληνική Γλωσσική Κληρονομιά τώρα τα τελευταία χρόνια, με διαταξική, διακομματική αλλά και διεπαγγελματική (πλην γλωσσολόγων!) εκπροσώπηση, με πληθωρική, προνομιούχα αντιμετώπιση από τον τύπο, ιδού πυκνότατη αρθρογραφία και αλληλογραφία στις εφημερίδες, ουκ ολίγες εκπομπές στην τηλεόραση και επίσης πληθωρική παρουσία ανησυχούντων ακόμα και στα πρωινάδικα και τα μεσημεριανάδικα ή τις περί τα μεσάνυχτα εκπομπές, από έγκυρες έως φαιδρές πλευρές, ή ιδού δυο μόλις δεκαετίες πριν ο Ελληνικός Γλωσσικός Όμιλος (ΕΓΟ), με οπωσδήποτε έγκυρες ή άλλες, ιδιαίτατα προβεβλημένες υπογραφές από κάτω. Μήπως η τύχη, η εξαφάνιση δηλαδή, αυτού ειδικά του τελευταίου (του ΕΓΟ), με κοτζάμ Μπαμπινιώτη να τρέχει τώρα να μαζέψει τις βασικές ιδέες που είχαν γίνει σημαία του Ομίλου, τα περί ανωτέρων και κατωτέρων γλωσσών ή τα περί λεξιπενίας κτλ., μήπως λέω όλα αυτά θα έπρεπε κάτι να μας πουν;
Εν πάση περιπτώσει, η αδιαφορία για τη γλώσσα ή η μακαριότητα την οποία υπαινίσσεστε, από τη μεριά κάποιου που δούλεψε δεκαετίες ακριβώς σαν διορθωτής κειμένων, που και παλαιότερα αλλά και εφτά ολόκληρα χρόνια τώρα αρθρογραφεί για τη γλώσσα (έχει μάλιστα κατηγορηθεί και σαν λαθοθήρας), μάλλον σε λάθος πρόσωπο απευθύνεται. Αν χρειάζεται, να το ξαναπώ, αυτό που επανειλημμένα έχω γράψει, πως η καλλιέργεια δηλαδή της γλώσσας, η έγνοια και η φροντίδα λοιπόν, είναι αγώνας και υπόθεση ζωής· το ζήτημα όμως είναι να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στη μακαριότητα από τη μια και την κινδυνολογία από την άλλη –γιατί αυτή ειδικ μπορεί να κάνει το μεγαλύτερο κακό, όχι στη γλώσσα τελικά, αλλά στις συνειδήσεις (και τις ψυχές), με άλλα λόγια στη διαμόρφωση ιδεολογιών.
"Tο ζήτημα όμως είναι να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στη μακαριότητα από τη μια και την κινδυνολογία από την άλλη". Κανείς νομίζω συνετός άνθρωπος δεν θα διαφωνούσε με την προτροπή σας αυτή, κ. Χάρη.
Από αυτήν όμως ξεκινούν και τα προβλήματα. Μένει βλέπετε ανοιχτό το ζήτημα της διάγνωσης του κινδύνου. Δεν ξέρω πόσοι από τους αναγνώστες σας θα συμφωνούσαν με την δική σας ερμηνεία των στατιστικών που κομίσατε. Το 40% λ.χ. των ξενόγλωσσων ονομασιών των κινηματογράφων (προ πενταετίας σημεωτέον) για εσάς φαίνεται να αποδεικνύει την "άνθιση" του ελληνικού λόγου. Για άλλους, εμού συμπεριλαμβανομένου, δεν πιστοποιεί παρά την θλιβερή και ραγδαία υποχώρηση της ελληνικής γλώσσας σε μια από τις κρισιμότερες λειτουργίες της, αυτήν της αντιπροσωπευτικής ονοματοθεσίας. Και η υποχώρηση αυτή γίνεται θλιβερότερη αν αναλογιστεί κανείς δύο πράγματα. Πρώτον, ότι η συντριπτική πλειονότητα των ελληνότιτλων κινηματογράφων είναι παλαιοί και παραδοσιακοί ενώ αντιθέτως οι ξενότιτλοι κατά μεγάλο ποσοστό είναι δημιουργήματα πρόσφατα. Και δεύτερον ότι οι πρώτοι είναι συνήθως κινηματογράφοι μικροί και προσελκύουν περιορισμένο και όχι ιδιαίτερα νεανικό κοινό, ενώ αντιθέτως οι δεύτεροι (μιλάω κυρίως για τα μούλτιπλεξ) είναι τεράστιοι και μονοπωλούν το ενδιαφέρον του νέου κοινού. Αν υπολογίσετε τον αριθμό των εισιτηρίων των μεν και των δε, θα βρείτε ότι ήδη οι ελληνότιτλοι κινηματογράφοι αντιπροσωπεύουν μικρό κλάσμα μόνο της συνολικής αγοράς, το οποίο μάλιστα βαίνει διαρκώς μειούμενο.
Τα ίδια συμπεράσματα ισχύουν και για όλες τις άλλες κατηγορίες που αναφέρετε, αλλά και για όσες δεν ανήκουν σ' αυτές. Δείτε φερειπείν τι γίνεται στον χώρο των Τραπεζών, των εμπορικών σημάτων, των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών, των περιοδικών ποικίλης ύλης, των προϊόντων μαζικής διάθεσης κ.ο.κ. Και εδώ η τάση είναι σαφής: περιθωριοποίηση, φολκλοροποίηση, απαξίωση της ελληνικής.
Η διαφωνία μας, και η διαφωνία εντέλει μεταξύ όλων ημών των "ανησυχούντων" από τη μία πλευρά, και όλων υμών των "εφησυχαστών" από την άλλη, έχει να κάνει με την ακρίβεια ή την ανακρίβεια μιας δικής σας δοξασίας, γλαφυρά διατυπωμένης:
"Οι γλώσσες... πορεύονται τον δρόμο τους, ανεξάρτητα από τις δικές μας παρεμβάσεις"
Πρόκειται κατά τη γνώμη μου για κεφαλαιώδη πλάνη. Οι γλώσσες αντανακλούν τις ανθρώπινες σχέσεις, επηρεάζονται και σφραγίζονται από αυτές, είναι συγχρόνως όπλα και εργαλεία, φορείς αξιών και ταυτοτήτων και εξουσιαστικοί μηχανισμοί.
Δεν υπάρχει τίποτε το ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ στην πορεία των γλωσσών, ακριβώς όπως δεν υπάρχει τίποτε το αυτόματο, το νομοτελειακό ή το προδιαγεγραμμένο. Τα πάντα εξαρτώνται από τον ορατό ή αθέατο συσχετισμό των δυνάμεων που τις επηρεάζουν.
Ακόμη και όταν ισχυριζόμαστε ότι εμείς προσωπικά δεν παρεμβαίνουμε στην πορεία της γλώσσας, στην πραγματικότητα το κάνουμε, νομιμοποιώντας απλώς ως "φυσική εξέλιξη" τις παρεμβάσεις των άλλων.
Δε θα πω ότι χαίρομαι, γιατί το φαινόμενο, παρότι φυσικό, είναι ουσιαστικά λυπηρό, αλλά επιβεβαιώνεται αυτό που ξανάλεγα και εδώ, πως ο καθένας εστιάζει εκεί που θέλει (όπως ακριβώς σε ένα ολόκληρο κείμενο ανακαλύπτουμε ένα ενδεχομένως τερατώδες λάθος, ή και δυο και τρία, και αρχίζει ο ολοφυρμός), ώστε να επικυρώσει τις απόψεις του.
Θα μπορούσατε άραγε να κάνετε ανάλογες παρατηρήσεις με αυτές που ορθώς κάνετε για τους κινηματογράφους (ή που θα μπορούσατε να κάνετε για τα κλαμπ και τα μπαρ, όπου η ξενόγλωσση ονοματοθεσία συνιστά συντριπτική σχεδόν πλειονότητα, οπότε δικαίως θα μιλούσατε για πλήρη πια εξαγγλισμό), θα μπορούσατε λέω να ερμηνεύσετε αναλόγως και την καλπάζουσα τάση ονοματοθεσίας των εστιατορίων, που καμαρώνουν πια σαν Ζείδωρον, Ευεσθίω, Έμπλεων, και άλλα πλείστα παρόμοια; Ή για το χώρο ειδικότερα της μουσικής, στον οποίο αφιερώνονται οι υπόλοιπες επιφυλλίδες, όπου έως και χιπ χοπ ελληνικό, κάποτε και αρχαιοελληνικό ή και εθνικιστικό (π.χ. Terror X Crew), διαθέτουμε, ή για την εντυπωσιακή και πρωτόγνωρη ανθοφορία της παραδοσιακής μουσικής;
Συμφωνώ: το καίριο και μείζον και επείγον είναι να οριστεί ο κίνδυνος. Και όπως έχω ξαναγράψει, όσο δεν συντρέχουν οι διάφοροι λόγοι εξαφάνισης των γλωσσών, όπως τους έχει κωδικοποιήσει η γλωσσολογία (εξαφάνιση των φυσικών ομιλητών κτλ.), ο μόνος πιθανός για μένα μέγας κίνδυνος είναι η κινδυνολογία και η απαξίωση της νεοελληνικής γλώσσας (επειδή αυτές οι δύο πάνε κατά κανόνα χέρι χέρι), ο κλονισμός της πίστης στη δική μας (τη νεοελληνική!) γλώσσα και τον δυναμισμό της.
Γιατί τότε θα ανταμώσουμε, οποία ειρωνεία, τον «καινούριο» λόγο εξαφάνισης γλωσσών τον οποίο λάνσαρε ο κ. Μπαμπινιώτης σε ομιλία του στο Megaron Plus: την «υποβαθμισμένη ποιοτική χρήση της γλώσσας» (sic). Και η «κακή ποιότητα» της γλώσσας σήμερα, επιτρέψτε μου να επιμείνω, δηλαδή τουλάχιστον τα 7 στα 10 τρέχοντα λάθη κατά τη χρήση της γλώσσας, έλκουν την καταγωγή τους ή είναι ολοφάνερα παιδιά αυτής της απαξίωσης και της αναγωγής στην ένδοξη και μόνη Αρχαία.
Αφού όμως έφτασα στα λεγόμενα του κ. Μπαμπινιώτη, δείτε εδώ τη σχετική απάντηση του καθηγητή της γλωσσολογίας Γιάννη Βελούδη, που απαντά κατά σύμπτωση σε όλα όσα θέτετε εσείς στα σχόλιά σας. Εγώ δε θα είχα να προσθέσω τίποτα εφεξής. Άλλωστε από εκεί μαθαίνω –και μαθαίνει, όποιος θέλει.
Νομίζω ότι η συχνά ορθή επιχειρηματολογία σας πέφτει άδοξο θύμα ενός εύκολου αντιπολιτευτισμού. Καθώς ξεκινάτε από την αυτοματική αντίδραση εναντίον όλων όσους πιστεύετε "αρχαιόπληκτους" και "νευοκαθαρευουσιάνους", αρνείστε από κεκτημένη ταχύτητα και τα προφανή, μόνο και μόνο επειδή τυχαίνει να τα επισημαίνουν εκείνοι. Έτσι αρνείστε φερειπείν ότι υπάρχει πρόβλημα ποιοτικό στην χρήση της γλώσσας, πρόβλημα εργαλειοποίησης εντέλει και απαξίωσης του λόγου, επειδή κάτι τέτοιο υποστηρίζει και ο κ. Μπαμπινιώτης. Όμως τα ίδια και χειρότερα λένε και πλείστοι άλλοι σημαντικοί μελετητές και επιστημονικοί φορείς στο εξωτερικό. Ιδού τι έλεγε λ.χ. ήδη στα 1979 ο Κρίστοφερ Λας για το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα και τον "νέο αναλφαβητισμό":
"Ολοένα και πιο δύσκολα οι άνθρωποι χειρίζονται την γλώσσα τους με άνεση και ακρίβεια, ολοένα και λιγότερο θυμούνται βασικά γεγονότα της ιστορίας της χώρας τους, ολοένα και πιο δύσκολα είναι σε θέση να κάνουν λογικές αφαιρέσεις ή να κατανοούν γραπτά κείμενα εκτός από τα υποτυπώδη." (Η Κουλτούρα του Ναρκισσισμού. Η Αμερικανική Ζωή στην Εποχή των Μειούμενων Προσδοκιών, μετ. Βασίλης Τομανάς, Νησίδες, Σκόπελος-Θεσσαλονίκη)
Δείτε ακόμη τι γράφει σχετικά ο Ζαν Κλωντ Μισεά, στο βιβλίο του "Η Εκπαίδευση της Αμάθειας", (μετ. Άγγελος Ελεφάντης, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2002) ή ο Γερμανός Jens Jessen για την χυδαία εμπορευματοποίηση της γλώσσας, η οποία περνάει βεβαίως μέσω των αγγλισμών της "κουλτούρας" των μάνατζερ και των διαφημιστών.
Τώρα, το να συμψηφίζετε αυτού του είδους τα οικουμενικώς εμφανιζόμενα συμπτώματα της γλωσσικής και παιδευτικής πτώχευσης, που σας θυμίζω ότι οι πρώτοι που τα επεσήμαναν ήταν μεγάλοι λογοτέχνες όπως ο Τ.Σ. Έλιοτ, ο Γ.Χ. Ώντεν και άλλοι, με τον υποτιθέμενο ή τω όντι υπαρκτό νέο καθαρευουσιάνικο κίνδυνο, μου φαίνεται το λιγότερο άξιο απορίας.
Ακριβώς το γεγονός ότι τα επιχειρήματα του κ. Μπαμπινιώτη είναι επιχειρήματα που διατυπώνονται σε όλα και τα μήκη και τα πλάτη της γης, αποδεικνύει ότι απηχούν γενικότερους, καθολικότερους προβληματισμούς, και πάντως ολότελα ανεξάρτητους από τα καθέκαστα της δικής μας γλωσσικής μικροϊστορίας.
Σας δίνω δείγμα ελάχιστο βιβλιογραφίας, τον Βελούδη μαζί με τις παραπομπές του, μου δίνετε έπειτα κι εσείς τη δική σας, δίνουμε δηλαδή -άλλη μια φορά- ο καθένας το στίγμα του, δείχνουμε δηλαδή πόσο ασύμβατες είναι οι απόψεις μας, καλά κάνουμε, ας μην παριστάνουμε όμως και πως κάνουμε διάλογο.
Πολύ περισσότερο που, ενώ επιχειρώ να σας απαντήσω, εσείς απλώς προσπερνάτε και επιστρέφετε στα δικά σας (θεμιτό, ας πούμε, αυτό) ή (όχι και τόσο αυτό) προσφεύγετε σε ψυχογραφήματα και δίκες προθέσεων (και δεν είναι και η πρώτη φορά), εμφανίζοντάς με να αντιδρώ απλώς σε καθετί το μπαμπινιωτικό!
Θα μπορούσα κάλλιστα, αφού το επιθυμείτε, να σας ακολουθήσω στον υποβιβασμό της αντιπαράθεσης έστω αυτής, και να σας πω ότι, όντως, καταρχήν, θα αρκούσε να προέρχεται κάτι από τον Μπ. για να κουμπωθεί πρώτα κανείς, και να σπεύσει έπειτα στην αντίπερα όχθη. Και θα το έκανα, αυτοματικά, ενστικτωδώς, αν δεν ήξερα, φυσικά, πως τις απόψεις αυτές τις υποστηρίζουν και σοβαροί επιστήμονες, και σπουδαίοι επίσης λογοτέχνες (αν κι εδώ πάμε σε άλλο, μέγιστο θέμα, στην καθαυτό αρμοδιότητα των λογοτεχνών, ακόμα κι αν δεχόμασταν πως αυτοί κυρίως, όπως λέγεται, διαμορφώνουν τη γλώσσα): ήταν λόγου χάρη στα καθ' ημάς οι απόψεις του μεγάλου Ελύτη και άλλων πολλών.
Σε άλλο όμως στάθηκα τελικά, κόντρα στον ίδιο μου τον εαυτό και μάλιστα στη διορθωτική «παιδεία» μου ή επαγγελματική διαστροφή μου, μελετώντας όχι μόνο αυτά που εσείς αντιπαρήλθατε αλλά, πολύ πριν από αυτά, όλα τα άλλα που κατακλύζουν και κατέκλυζαν ανέκαθεν την πνευματική αγορά, στερεοτυπικά και αυτονόητα εκ φύσεως σχεδόν, αυτά που επίσης παραθέτετε εσείς, το λόγο των σοβαρών, όπως είπα, επιστημόνων και προπαντός των μεγάλων λογοτεχνών.
Σ’ αυτό το ανέκαθεν στάθηκα λοιπόν, αυτό με προβλημάτισε, ο ίδιος δηλαδή πάντοτε λόγος, πολύ πριν από το 2000 ή το 1980 του Μπαμπινιώτη, πριν από το 1979 του Κρίστοφερ Λας, πολύ πριν από τον Ελύτη, ή τον Έλιοτ και τον Ώντεν, αλλά μην πιάσουμε όλη την ατέλειωτη αλυσίδα, γνωρίζετε, είμαι σίγουρος, πολύ καλά, τον ίδιο πάντοτε λόγο περί φθοράς κατά τη συγχρονική παρατήρηση της γλώσσας, σε όλες τις εποχές, ακόμα -όπως ξανάγραψα- και στους πιο ένδοξους γλωσσικά αρχαίους χρόνους.
«Προτίμησα» εντέλει τα «πεζά» διδάγματα της Ιστορίας από τον πιο σαγηνευτικό λόγο του πιο ακριβού και σεβαστού για μένα ποιητή Ελύτη.
ΥΓ. Όχι, κανέναν κίνδυνο καθαρευουσιανισμού δε βλέπω. «Πιθανό κίνδυνο» έγραψα, μια και η κουβέντα για εξαφάνιση γλωσσών, και επειδή ένας από τους λόγους είναι η εγκατάλειψη μιας γλώσσας από τους ομιλητές της, μοναδικό και «πιθανό» λοιπόν κίνδυνο θα συνιστούσε στις παρούσες συνθήκες η κινδυνολογία και η συνακόλουθη απαξίωση της γλώσσας: και μάλιστα η «αυτοαπαξίωση» –θα πω το ελαφρώς σόλοικο αυτό– της γλώσσας, καθώς η άνωθεν εκπορευόμενη απαξίωση εσωτερικεύεται κάποια στιγμή ασφαλώς από τους κοινούς χρήστες. Και όταν οι χρήστες βιώνουν τον «υποβιβασμό», την «κατωτερότητα» της γλώσσας τους, τότε, με βάση ανάλογα τρομολαγνικά σενάρια, θα την εγκαταλείψουν τη γλώσσα τους: έτσι άλλοι –αυξημένων ανησυχιών και γλωσσικής συνειδητότητας– θα στραφούν στην εγγυημένου γοήτρου μητέρα αρχαία, άλλοι, οι πολλοί, θα στραφούν στην κυρίαρχη και με άλλου είδους αυξημένο γόητρο αγγλική. Καλή δουλειά, ομολογουμένως!
Κύριε Χάρη, είναι λογικό, νομίζω, να υποθέσουμε ότι αν δύο χιλιετίες αττικιστικής-αρχαϊστικής παράδοσης δεν εμπόδισαν τα ελληνικά να συνεχίσουν να ομιλούνται και να εξελίσσονται, τότε και η όποια σημερινή -ασύγκριτα μικρότερη, θα συμφωνείτε- απαξίωσή τους, είναι εντελώς απίθανο να έχει σοβαρότερες συνέπειες. Φαντάζομαι, βέβαια, ότι τα περί πιθανής, πλήρους εγκατάλειψης της "απαξιωμένης" ΝΕ από τους ομιλητές της τα εντάσσετε απλώς στα ανάποδα τρομολαγνικά σενάρια, οπότε δεν στέκομαι εκεί. ;)
προφανώς, hominid, κι ευχαριστώ που το επισήμανες
Αγαπητέ κ. Χάρη, πραγματικός διάλογος είναι μόνον ο ελεύθερος. Εκείνος δηλαδή όπου ο καθένας εκφράζει την γνώμη του, ακόμη και αν γνωρίζει ότι αυτή βρίσκεται σε απόλυτη διάσταση με την γνώμη του συνομιλητή του - ιδίως μάλιστα τότε. Και μόνη η διάγνωση της διαφωνίας είναι μεγάλο κέρδος - πρώτα απ' όλα για τους τρίτους, τους μη άμεσα εμπλεκόμενους σε αυτήν, αφού αποκτούν έτσι τη δυνατότητα να κρίνουν την αντοχή των επιχειρημάτων της κάθε πλευράς.
Όταν εσείς, λ.χ., αντικρούετε δημοσίως τις απόψεις του κ. Μπαμπινιώτη στο τάδε ή το δείνα ζήτημα, δεν νομίζω πως το κάνετε επειδή ελπίζετε σοβαρά ότι θα τον πείσετε ότι έχει άδικο. Τους τρίτους, τους ουδέτερους ζητάτε να επηρεάσετε - και πολύ καλά κάνετε. Γιατί λοιπόν δυσανασχετείτε όταν κάποιος άλλος αντικρούει τις δικές σας απόψεις;
Και γιατί συνιστά "υποβιβασμό της αντιπαράθεσης" το να στέκεται κανείς σ' εκείνα τα σημεία των παρεμβάσεών του συνομιλητή του που θεωρεί αστήρικτα και προβληματικά;
Με μέμφεσθε ότι αντιπαρήλθα την απάντησή σας. Φοβούμαι ότι δεν διαβάζετε σωστά. Η διαφωνία μας δεν είναι στα καθ' έκαστα, όπως εσείς επιμένετε, στο αν δηλαδή η σημερινή ελληνική γλώσσα κινδυνεύει ή όχι και από ποιον, αλλά στα καθ' όλου, στο αν δηλαδή σήμερα οι γλώσσες (και οι κοινότητες που τις μιλούν) κινδυνεύουν από την εργαλειακή χειραγώγηση, την εκπαιδευτική κρίση και τον νέο αναλφαβητισμό.
Τα στοιχεία που σας κομίζω, κ. Χάρη, έχουν να κάνουν με σημερινά, συγκεκριμένα φαινόμενα, εμπειρικώς διαπιστώσιμα σε ολόκληρο τον κόσμο. Συνεπώς δεν σχετίζονται ούτε με το αιώνιο ελληνικό "γλωσσικό ζήτημα", που ως τέτοιο δεν υφίσταται πλέον, ούτε με καμμιά αναζωπύρωση της εξίσου παρωχημένης "Querelle des Anciens et des Modernes", που είναι επίσης ολότελα άσχετη με τα όσα συζητούμε εδώ.
Ακριβώς ο διάλογος για το μέλλον των γλωσσών, που διεξάγεται αυτή τη στιγμή σε όλον τον κόσμο, πείθει ότι αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα σημερινό, ιστορικά καινοφανές και παγκόσμιο. Και τον διάλογο αυτόν τον αδικείτε βαριά αν τον ταυτίζετε με συνθήματα που μόνο από το στόμα νοσταλγών, παρελθοντόπληκτων και σωβινιστών ακούγονται πλέον.
δεν δυσανασχετώ όταν κάποιος επιχειρεί να αντικρούσει τις απόψεις μου, δυσανασχετώ όταν κάποιος επιχειρεί να συρρικνώσει τις απόψεις μου (όταν ακόμα ακόμα [ή πρωτίστως;] επιχειρεί να εμφανίσει σαν απόψεις "μου" τις απόψεις ολόκληρης σχολής γλωσσολογίας), όταν μετατοπίζει το θέμα, και εκεί που πάει να γίνει συγκεκριμένο επανέρχεται σε γενικότητες, όταν προσκομίζω επιχειρήματα και ο άλλος το γυρνάει στην ψυχανάλυση. Και όταν χρειάζεται να πω για πολλοστή φορά ότι δεν αναφέρομαι στο ελληνικό γλωσσικό ζήτημα αλλά στον όπου γης λόγο περί γλωσσικής φθοράς, απαράλλαχτον εις τους αιώνες.
Για την ακρίβεια δυσανασχετώ όταν άνθρωποι με προφανή κατάρτιση και συγκροτημένες οπωσδήποτε απόψεις (όσο κι αν διαφωνώ) ακολουθούν τέτοιες μεθόδους σε μια αντιπαράθεση.
Μπορεί και να θλίβομαι, εντέλει.
Σας ευχαριστώ για το "προφανής κατάρτιση". Κρίμα που τα χαλάσαμε στα "περί της μεθόδου". Ποιος ξέρει, ίσως την επόμενη φορά τα πάμε κι εκεί καλύτερα. Ώς τότε, τους χαιρετισμούς μου.
Hi! I'd like to recommend a wonderful and free online Greek Dictionary. This collection of dictionaries is definetely the best on the Net.
Hope you like it!
ευχαριστίες
Richard
Δημοσίευση σχολίου