Brothers in arms (β΄)

Τα Νέα, 24 Νοεμβρίου 2007

Από τα γλωσσικά (και πολιτικοποιημένα) μπλογκ, οι («ανορθογραφίες»), και μια ουσιαστική παρέμβαση στον γλωσσοεκπαιδευτικό χώρο, «Η γλώσσα στο γυμνάσιο: Σκέψεις και προβληματισμοί σχετικά με τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας», του Γιάννη Παπαθανασίου

Όσοι θαμπώθηκαν από τα λιλιά της «ορθογραφίας» των «αίολων» κτλ., τι θα κάνουν με την επικείμενη έκδοση του λεξικού της Ακαδημίας, που θα ακολουθεί τη λεγόμενη «ορθογραφία Τριανταφυλλίδη»;

το πλήρες κείμενο:

Μπορεί στις εφημερίδες να κυριαρχεί μια τάση καθαρολογίας, από το λεξιλογικό και το συντακτικό επίπεδο ώς το ορθογραφικό, ακολουθώντας διδασκαλίες του συρμού, στον αχανή όμως κόσμο του διαδικτύου καλλιεργείται ένας άλλος λόγος, καθαρά επιστημονικός και τεκμηριωμένος.

Έτσι ξεκίνησα να γράφω την περασμένη φορά για τα γλωσσικά ιστολόγια (μπλογκ), απ’ όπου βάσιμα μπορεί να ελπίζει κανείς ότι θα ανανεωθεί ο λόγος για τη γλώσσα, ή τουλάχιστον απ’ όπου μπορεί να αντλήσει ο καλόπιστος αναγνώστης στοιχεία, πληροφορίες, γνώση που ξεφεύγουν από την κυρίαρχη ιδεολογία, η οποία μοιάζει να έχει στρογγυλοκαθίσει στα ΜΜΕ.

Γράφω, κι ακούω ειδήσεις: υπερχείλισαν πάλι τα ποτάμια, γιατί αν ξεχείλιζαν, βλέπεις, θα ’ταν μικρότερη η φυσική καταστροφή και μεγαλύτερη η καταστροφή της γλώσσας. Της «Γωγούς Μαστροκώστα» διάβασα πάλι στο κυριακάτικο Βήμα (πρέπει να λέμε ονόματα καμιά φορά, κυρίως όταν σου ’ρχεται από κει που δεν το περιμένεις), κι άντε να ήταν, λέει, ειρωνική η χρήση αυτή, όμως στο Βήμα λ.χ. διαπίστωσα τελευταία ότι έχει προγραφεί η λέξη πυρκαγιά, και μόνο «πυρκαϊά» γράφεται απ’ άκρου εις άκρον σ’ όλη την εφημερίδα, από ρεπορτάζ έως ευθυμογραφικά σχόλια. Ψιλολόγια πάλι, θα πείτε, όμως αυτή η εμμονή στον τύπο της καθαρεύουσας και κυρίως η επιβολή του σε ολόκληρη την εφημερίδα δείχνει τον κλεφτοπόλεμο για τον οποίο έγραφα. Στο ίδιο φύλλο με τη «Γωγού» διάβασα για «τα φάρμακα τα οποία λαμβάνει» ο Χριστόδουλος, βαρέθηκα να γράφω γι’ αυτό το λαμβάνω, που έχει κατακλύσει όλες τις εφημερίδες, και τη δική μας εδωπέρα, δεν παύω ωστόσο να εκπλήσσομαι κάθε φορά με το πείσμα με το οποίο παραβιάζει ο άλλος το γλωσσικό του αισθητήριο (θυσία στον Αγώνα τον καλό;), θαρρείς και του ’πε ποτέ κανείς γιατρός: «να λάβετε αυτό το φάρμακο», «να το λαμβάνετε τρεις φορές τη μέρα» ή είπε και ο ίδιος ότι «έλαβα κάτι χάπια που με πείραξαν στο στομάχι».

Κατονόμασα το Βήμα, επειδή μοιάζει να έχει συγκεκριμένες επιλογές, που τις ακολουθεί συστηματικά, αλλιώς δεν είναι καθόλου διαφορετική η κατάσταση και στις άλλες προοδευτικές εφημερίδες, με την Ελευθεροτυπία να κρατά τα θλιβερά πρωτεία, καθώς τετράδα ολόκληρη πια δίνει τον τόνο με πολεμικές κραυγές επί παντός, και ειδικότερα σε εθνοπατριωτικά και γλωσσικά θέματα. Κι όσο για τα καθαρώς ορθογραφικά, η σύγχυση είναι ίδια σε όλες, ανεξαιρέτως θα έλεγα, τις εφημερίδες, όπου μια επιπόλαιη ματιά στο μπαμπινιώτειο ορθογραφικό «σύστημα», κι ένα εξίσου επιπόλαιο τσιμπολόγημα απ’ αυτό, έχει οδηγήσει σε αλυσιδωτές παρανοήσεις, με αποτέλεσμα μια εκτεταμένη, λογιότροπη ανορθογραφία, που αντιβαίνει ακόμα και στο αρχικό «πρότυπο».

Αντίβαρο σ’ όλα αυτά τα απελπιστικώς ατεκμηρίωτα ανέφερα στην προηγούμενη επιφυλλίδα το πιο πολιτικοποιημένο και ενημερωμένο γλωσσολογικά μπλογκ ανορθογραφίες και το επίσης ενημερωμένο επιστημονικά περιγλώσσιο, όπου θα βρει κανείς εξαντλητικά κείμενα και ακόμα πιο εξαντλητικές συζητήσεις για τη συνέχεια, ή την (α)συνέχεια, της γλώσσας, για τη θεωρία του λάθους, για τη σχέση μας με τα αρχαία ελληνικά, τη σχέση των αρχαίων με τα νέα, για τη θέση τους στην εκπαίδευση, για τη θέση του πολυτονικού στα νέα ελληνικά, για την ούτως ή άλλως πεπερασμένη φύση του πολυτονικού κτλ.

Ίδια θεματολογία, ίδιος προβληματισμός κυριαρχεί και σε πολλά άλλα γλωσσικά μπλογκ. Νέοι επιστήμονες, ή και φοιτητές ορισμένοι, ενώνουν τις δυνάμεις τους στον δαιδαλώδη «υπόγειο» κόσμο του ίντερνετ, και ακόμα και μέσα από διαφωνίες και αντιπαραθέσεις συγκλίνουν στα βασικά και θεμελιώδη για την κατανόηση του μηχανισμού, άρα και της εξέλιξης της γλώσσας, θέματα στα οποία γυρνούν προκλητικά την πλάτη οι «υπέργειοι» κλειδοκράτορες, που από κρίσιμα πόστα, π.χ. τη διόρθωση των εντύπων, μπορούν και γλωσσολογούν εμπράκτως και, όπως είδαμε, κατά το δοκούν.

«Το πολυτονικό δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αληθινά τονικό σύστημα, γιατί μάλλον ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκε ως τέτοιο» γράφουν αίφνης τα λογοράμματα, ένα μπλογκ με το οποίο έχω έρθει αρκετές φορές σε αντιπαράθεση (όπως και με το περιγλώσσιο εξάλλου), και δεν το σημειώνω αυτό για να κρατήσω τις αποστάσεις μου ή για την… ιστορική αλήθεια, αλλά για να επιβεβαιώσω τα παραπάνω, ότι, παρά τις αντιπαραθέσεις και τις διαφωνίες, υπάρχει μια κοινή γραμμή πλεύσης κόντρα στο ρεύμα της κυρίαρχης ιδεολογίας των στερεοτύπων.

Από τους ιδρυτές του περιγλώσσιου, ο Βασ. Αργυρόπουλος, με την προσωπική του ιστοσελίδα «Θέματα ετυμολογίας και ορθογραφίας: Απαντήσεις σε “αρχαιολάτρες”» ανέλαβε, όπως δείχνει ο εύγλωττος υπότιτλος, το άχαρο έργο να ασχοληθεί εξαντλητικά με τα απόνερα της (εθνικιστικής) παραγλωσσολογίας, μ’ αυτά με τα οποία μπορεί να γελάμε, όμως αυτά κατέκλυσαν πια και τα σοβαρά κανάλια, ενώ εκπρόσωποί τους μπήκανε και στη Βουλή.

Ενδεικτικά του κοινού προβληματισμού, μεταφέρω ελάχιστα, από τα πολλά γλωσσικά μπλογκ που δεν είναι δυνατό να αναφερθούν εδώ: τον «Θάνατο των γλωσσών», το «Γλώσσα και φύλο» με την υπογραφή Φωτεινή παντογνώστρα· «Πότε γεννιούνται και πόσο ζουν οι γλώσσες», «Άσε με να κάνω λάθος», «Κινδυνεύει η ελληνική γλώσσα;» του Φοίβου Παναγιωτίδη στο μπλογκ Γλωσσογραφίες, δημοσιευμένα αυτά στον Πολίτη της Κύπρου).

Δυναμικά μας καλημέρισε ο όνομα και πράμα σε σχολαστικότητα Τιπούκειτος, με το επίσης εύγλωττο «Πόσω (!) μάλλον: Η καθαρεύουσα από την πίσω πόρτα», όπου και παραδείγματα με τη χρήση τού πόσΟ μάλλον –όπως το γράφαμε όλοι προμπαμπινιωτικά– από τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, τον Ιωάννη Δαμασκηνό κ.ά. Και συνεχίζει στην ίδια γραμμή, με την εξέταση της ετυμολογίας του καρμίρη, που ο Μπαμπινιώτης τον θέλει «καρμοίρη»: περιμένουμε λοιπόν πολλά από αυτόν.

Από την ίδια εποχή, από τον κατεξοχήν λόγιο Μ. Βασίλειο, ο δαιμόνιος Νίκος Σαραντάκος αποδελτιώνει το: παν μέτρον άριστον, και η παροιμία φησίν, σύμφωνα με την παροιμία δηλαδή, ενώ εμείς του 20ού και 21ου αιώνα, λογιότεροι, αρχαϊστές, επιμένουμε στο μέτρον άριστον. Χωρίς μέτρο, όπως πάντα.

Μπόρα είναι, θα περάσει;

Άφησα τελευταίο τον Σαραντάκο, και στέκομαι λίγο παραπάνω σ’ αυτόν, επειδή μόλις τον τελευταίο μήνα βγήκε από τον κόσμο του διαδικτύου, συγκεντρώνοντας μεγάλο μέρος της δουλειάς του σ’ έναν χορταστικό τόμο με τίτλο Γλώσσα μετ’ εμποδίων (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου). Δεν θα υποκαταστήσω εδώ βεβαίως την κριτική (το βιβλίο δέχτηκε πάντως ήδη τον κριτικό έπαινο του Παντελή Μπουκάλα, Καθημερινή 6/11, αλλά και του γλωσσολόγου Θ. Μωυσιάδη, στο διαδίκτυο, στο πλούσιο σε ύλη μπλογκ του), ούτε καν παρουσίαση όλων των απολαυστικών περιεχομένων του έχω την ευχέρεια να κάνω. Μικρό όμως δείγμα οι ενότητες «Μύθοι για τη γλώσσα» όπου καταρρίπτονται μεθοδικά πολλοί από τους περίφημους μύθους, π.χ. για τις 6 εκατομμύρια λέξεις της ελληνικής, που είναι τάχα και η γλώσσα των ηλεκτρονικών υπολογιστών· «Λαθοθηρίας έλεγχος», που μικρό δείγμα του είναι το παν μέτρον άριστον, ή τα γνωστά μας πια μπαμπινιώτεια «τσηρώτα», «αίολος» κτλ.· «Δασείας καταίρεσις», για τα ιδεολογήματα και τους μύθους που συνοδεύουν το πολυτονικό, από καθαρά επιστημονική σκοπιά ώς τα ευρείας καταναλώσεως ψεύδη, εντέλει, για τη μεταμεσονύχτια και περίπου εν κρυπτώ ψήφιση του μονοτονικού: εδώ ο Σαραντάκος κάνει επίσης όλη τη βρόμικη δουλειά, αλλά με μαχαιροπίρουνο παρακαλώ, ανατρέχοντας στα πρακτικά της Βουλής και συνθέτοντας ολόκληρη αστυνομική ιστορία, λεπτό προς λεπτό, ψηφίδα την ψηφίδα –και πάντοτε με χιούμορ.

Ώστε «υπάρχει ελπίς»; Ούτε λόγος. Ότι κι αυτός ο πόλεμος ή κλεφτοπόλεμος θα σβήσει μέσα στη μακρά ιστορία της γλώσσας, αυτήν που κατάπιε από τον Φρύνιχο ώς τον Μιστριώτη, αττικισμούς και νεοαττικισμούς, ήταν δεδομένο. Ότι θα βλέπαμε να αρχίζει τόσο γρήγορα το ξήλωμα ενός υπερπροβεβλημένου (λόγω εποχής, εποχής των μίντια και του σταρ σίστεμ) -ισμού ήταν μια ευχάριστη έκπληξη. Κι αν η τελευταία μάχη αυτού του πολέμου είναι κυρίως το ορθογραφικό, κι αν ούτε το καινούριο λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη ούτε οι προσπάθειες των νεότερων γλωσσολόγων είναι αρκετά να ξυπνήσουν τα μάτια όλων αυτών που θαμπώθηκαν και υπνωτίστηκαν από τα λιλιά της «ορθογραφίας» των «αίολων» κτλ., τι θα κάνουν με το λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών, που ετοιμάζεται με την εποπτεία του καθηγητή Χριστόφορου Χαραλαμπάκη και αν μη τι άλλο θα ακολουθεί τη λεγόμενη «ορθογραφία Τριανταφυλλίδη»;