25/8/07

Δύο συν μία ερωτήσεις για τη μετάφραση του Ροΐδη

Τα Νέα, 26 Νοεμβρίου 2005

Στην ερώτηση αν πρέπει να μεταφραστεί ενδογλωσσικά ο Ροΐδης, θα απαντήσω με δύο άλλες, σκόπιμα ρητορικές ερωτήσεις:

1. Είναι ενεργή σήμερα η γλωσσική μορφή στην οποία έγραψε ο Ροΐδης;

2. Θέλουμε / Πρέπει να μπορεί να διαβάζει Ροΐδη ο καθένας;

διαβάστε τη συνέχεια...

Είναι γενικής εφαρμογής αυτές οι ερωτήσεις, και ενδεικτικό το όνομα του Ροΐδη εδώ, και με ένα «όχι» στην πρώτη και ένα «ναι» στη δεύτερη εξασφαλίζεται η απάντηση στο ζήτημα που τίθεται με την ενδογλωσσική μετάφραση –του Ροΐδη, του Παπαδιαμάντη, του Βιζυηνού κτλ.

Και η τρίτη, συμπληρωματική ερώτηση:

3. Μπορούμε να έρθουμε σε επαφή με τη λογοτεχνία μέσα από το λεξικό;

Όχι, είναι καταρχήν η απάντηση.

Η απόπειρα να έρθει κανείς σε επαφή με τη λογοτεχνία μέσα από το λεξικό μπορεί κάποιες φορές να είναι ένα ταξίδι συναρπαστικό, μια γοητευτική ιδιωτική άσκηση πάνω σ’ ένα κείμενο, μπορεί όντως να αποτελέσει πηγή γνώσης, απόλαυσης και συγκίνησης, αλλά ουσιαστική, άμεση επαφή με τη λογοτεχνία καθαυτήν δεν θα είναι.

Και άμεση επαφή δεν είχε ούτε καν η δική μου γενιά, λ.χ. με τον Παπαδιαμάντη, που μόνο με γλωσσάρι τον παρακολουθούσαμε, ίσα για να ανταποκριθούμε στις σχολικές απαιτήσεις. Κι απ’ τον Ροΐδη, πολύ περισσότερο, ίσα την πλοκή με τα πικάντικα για την ηλικία μας εξοικονομούσαμε. Η λογοτεχνία κάθε φορά ήταν απ’ έξω. Να την ανακαλύψει αργότερα όποιος ήθελε και μπορούσε.

Γι’ αυτό, πλάι στο πρωτότυπο κείμενο –αρχαίο, αρχαΐζον, καθαρεύον– για τον επαρκή γνώστη της πάντα άλλης γλωσσικής μορφής, ή για τον απλώς φιλέρευνο, που θα κινήσει για το δικό του το ταξίδι με το λεξικό, θα έπρεπε να υπάρχει και η μετάφραση. Για όλους τους άλλους, για τον καθένα μας. Για να μπορεί ο καθένας να κοινωνήσει το όποιο ποσοστό αφήνει κάθε φορά η μετάφραση να φτάσει ώς αυτόν. Και ίσως ίσως να αναζητήσει έπειτα, ένας έστω στους εκατό, και το πρωτότυπο.

Υστερόγραφο
Ώσπου να συνεννοηθούμε γι’ αυτά τα εντέλει εξαιρετικά απλά, ιδανική είναι η αρχή με τον Ροΐδη, τον δημοτικιστή και πολέμιο της καθαρεύουσας και των γλωσσικών μύθων, που μόνο από ανάγκη έγραφε, όπως τονίζει ο ίδιος, στην αρχαΐζουσα της εποχής του, και όχι από κάποιο λογοτεχνικό σχέδιο, όπως λ.χ. αργότερα ο Εμπειρίκος.

buzz it!

3 σχόλια:

Γιάννης Χάρης είπε...

με αφορμή την ανάρτηση επιφυλλίδας του 2000 (αρ. 44 στη σειρά "γλωσσικά Α"), όπου παρεμπιπτόντως ο λόγος και για τον Ροΐδη, είπα να βάλω εδώ και το κειμενάκι αυτό, συμμετοχή σε ρεπορτάζ-έρευνα της Μικέλας Χαρτουλάρη (όπου και απαντήσεις άλλων, υπέρ και κατά), μια και δεν καταπιάστηκα ώς τώρα ειδικότερα με τις "ενδογλωσσικές μεταφράσεις", θέμα που ομολογώ ότι με απωθεί ιδιαίτατα

dgalanis είπε...

μα είναι δυνατόν να διαβάζουμε από μετάφραση τον παπααδιαμάντη και τον ροΐδη?

τόσο πολύ φτωχύνανε τα ελληνικά μας?

Aris Grandman είπε...

Δεν φτωχύνανε τα Ελληνικά μας. Πλουτίζουν καθημερινά εφόσον μιλιούνται, γράφονται, διαβάζονται. Φτώχυνε η ικανότητά μας να διαβάζουμε προσεκτικά τα κείμενα, όλα τα κείμενα. Διαβάζουμε κάνοντας zapping. Έτσι κι εσείς. Αν διαβάζατε λίγο προσεκτικά την ανάρτηση του Γιάννη Χάρη θα καταλαβαίνατε ότι έχει απαντήσει προκαταβολικά στο ερώτημά σας. Επίσης αν διαβάζατε προσεκτικά λίγο Ροϊδη και λίγο Παπαδιαμάντη, ανεξαρτήτως του γλωσσικού σας οπλοστασίου, θα καταλαβαίνατε το άστοχο της ερώτησής σας...
Συγγνώμη για το ύφος αλλά έχω βαρεθεί τις zapping ερωτήσεις σε ζητήματα που απαιτούν τον αργό χρόνο της ανάγνωσης.