Δύο συν μία ερωτήσεις για τη μετάφραση του Ροΐδη

Τα Νέα, 26 Νοεμβρίου 2005

Στην ερώτηση αν πρέπει να μεταφραστεί ενδογλωσσικά ο Ροΐδης, θα απαντήσω με δύο άλλες, σκόπιμα ρητορικές ερωτήσεις:

1. Είναι ενεργή σήμερα η γλωσσική μορφή στην οποία έγραψε ο Ροΐδης;

2. Θέλουμε / Πρέπει να μπορεί να διαβάζει Ροΐδη ο καθένας;

διαβάστε τη συνέχεια...

Είναι γενικής εφαρμογής αυτές οι ερωτήσεις, και ενδεικτικό το όνομα του Ροΐδη εδώ, και με ένα «όχι» στην πρώτη και ένα «ναι» στη δεύτερη εξασφαλίζεται η απάντηση στο ζήτημα που τίθεται με την ενδογλωσσική μετάφραση –του Ροΐδη, του Παπαδιαμάντη, του Βιζυηνού κτλ.

Και η τρίτη, συμπληρωματική ερώτηση:

3. Μπορούμε να έρθουμε σε επαφή με τη λογοτεχνία μέσα από το λεξικό;

Όχι, είναι καταρχήν η απάντηση.

Η απόπειρα να έρθει κανείς σε επαφή με τη λογοτεχνία μέσα από το λεξικό μπορεί κάποιες φορές να είναι ένα ταξίδι συναρπαστικό, μια γοητευτική ιδιωτική άσκηση πάνω σ’ ένα κείμενο, μπορεί όντως να αποτελέσει πηγή γνώσης, απόλαυσης και συγκίνησης, αλλά ουσιαστική, άμεση επαφή με τη λογοτεχνία καθαυτήν δεν θα είναι.

Και άμεση επαφή δεν είχε ούτε καν η δική μου γενιά, λ.χ. με τον Παπαδιαμάντη, που μόνο με γλωσσάρι τον παρακολουθούσαμε, ίσα για να ανταποκριθούμε στις σχολικές απαιτήσεις. Κι απ’ τον Ροΐδη, πολύ περισσότερο, ίσα την πλοκή με τα πικάντικα για την ηλικία μας εξοικονομούσαμε. Η λογοτεχνία κάθε φορά ήταν απ’ έξω. Να την ανακαλύψει αργότερα όποιος ήθελε και μπορούσε.

Γι’ αυτό, πλάι στο πρωτότυπο κείμενο –αρχαίο, αρχαΐζον, καθαρεύον– για τον επαρκή γνώστη της πάντα άλλης γλωσσικής μορφής, ή για τον απλώς φιλέρευνο, που θα κινήσει για το δικό του το ταξίδι με το λεξικό, θα έπρεπε να υπάρχει και η μετάφραση. Για όλους τους άλλους, για τον καθένα μας. Για να μπορεί ο καθένας να κοινωνήσει το όποιο ποσοστό αφήνει κάθε φορά η μετάφραση να φτάσει ώς αυτόν. Και ίσως ίσως να αναζητήσει έπειτα, ένας έστω στους εκατό, και το πρωτότυπο.

Υστερόγραφο
Ώσπου να συνεννοηθούμε γι’ αυτά τα εντέλει εξαιρετικά απλά, ιδανική είναι η αρχή με τον Ροΐδη, τον δημοτικιστή και πολέμιο της καθαρεύουσας και των γλωσσικών μύθων, που μόνο από ανάγκη έγραφε, όπως τονίζει ο ίδιος, στην αρχαΐζουσα της εποχής του, και όχι από κάποιο λογοτεχνικό σχέδιο, όπως λ.χ. αργότερα ο Εμπειρίκος.