54. Οι κερδισμένοι της γραφής

Τα Νέα, 31 Μαρτίου 2001


Σημαία Μακεδόνων αγωνιστών του '21 - Εθνικό Ιστορικό Μουσείο: μωρέ με τέτοια ανορθογραφία επιτρέψαμε να γίνει επανάσταση ελληνική!





Ίσως απεραντολόγησα εντέλει, μιλώντας για την τάση να εξωραΐζουμε το παρελθόν, ακόμα και το χτεσινό δικό μας, που οι ίδιοι το ελεεινολογούσαμε σαν παρόν, πάντοτε βέβαιοι προφήτες ενός ελεεινότερου μέλλοντος. Όμως το θεωρώ απαραίτητο αυτό το κλειδί, γιατί βοηθάει να κατανοήσουμε αυτό που μας ωθεί να εστιάζουμε την προσοχή μας στο κακό, κι έπειτα να το απομονώνουμε και, μεγεθύνοντάς το, να το προεξοφλούμε σαν βέβαιο μέλλον. Είχαμε ξεκινήσει από το φόβο ότι το λατινικό αλφάβητο μπορεί να εκτοπίσει το ελληνικό, επειδή κάποιοι επικοινωνούν μέσα στο διαδίκτυο με γκρίκλις.

διαβάστε τη συνέχεια...

Συνοψίζω αυτά που επισημάνθηκαν όλο αυτό το διάστημα:

(α) καμία επιστημονική ή άλλη κοινότητα, κανένας φορέας, καμία κοινωνική ομάδα δεν θέτει θέμα αλλαγής αλφαβήτου· ενώ, ως προς την πρακτική διάσταση του θέματος,

(β) υπάρχει ήδη (και διαρκώς διευκολύνεται και επεκτείνεται) η δυνατότητα να χρησιμοποιεί κανείς το ελληνικό αλφάβητο και στο διαδίκτυο και στην κινητή τηλεφωνία –δυνατότητα μάλιστα που την εξασφάλισαν οι πολυεθνικές, για εμπορικούς δηλαδή λόγους, με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.

Και με τις δύο αυτές κοινές, κοινότατες διαπιστώσεις θα μπορούσε να σταματήσει η συζήτηση. Ας σταθούμε όμως λίγο. Πρώτα στο φόβο ότι με ενδεχόμενη επικράτηση του λατινικού αλφαβήτου καταλύεται η ελληνική γλώσσα –και επειδή ο φόβος αυτός επανέρχεται κάθε τόσο, και περισσότερο τώρα με την παγκοσμιοποίηση:

Εδώ ανακυκλώνεται η παλαιά σύγχυση γλώσσας και γραφής, η ταύτιση δηλαδή της ουσίας, της γλώσσας, με την καθαρά συμβατική μορφή, τη γραφή, με την οποία αποτυπώνεται. Όμως, ακόμη και ο σθεναρότερος υποστηρικτής αυτής της άποψης μπορεί να διαπιστώσει ότι αλλάζει, άλλοτε λίγο κι άλλοτε πολύ, η ορθογραφία, ίσως κι ολόκληρο το αλφάβητο, χωρίς αντίκτυπο στη γλώσσα. Όταν ξέσπασε ο θόρυβος με τη διακήρυξη των ακαδημαϊκών, στο ρεπορτάζ της Μικέλας Χαρτουλάρη (Τα Νέα 16.1.2001) είχα χρησιμοποιήσει το γνωστό παράδειγμα των Τούρκων, που άλλαξαν το αλφάβητό τους χωρίς να θιγεί η γλώσσα τους και ο πολιτισμός τους. Αλίμονο, το σχόλιο των ακαδημαϊκών Κ. Δεσποτόπουλου και Ευ. Μουτσόπουλου ήταν ότι «οι Τούρκοι δεν είχαν να προστατέψουν κανέναν πολιτισμό τόσο σπουδαίο»!

Το θέμα όμως δεν είναι η σπουδαιότητα ενός πολιτισμού, αλλά αν αυτός ο όποιος πολιτισμός έπαθε τίποτα με την αλλαγή αλφαβήτου. Και δεν έπαθε τίποτα αυτός ο πολιτισμός. Ενώ, με σπουδαίο ή όχι ή και με καθόλου πολιτισμό, είναι σίγουρο ότι και οι Τούρκοι ήταν εξίσου δεμένοι, συναισθηματικά και ιστορικά, με το αλφάβητό τους. Εν πάση περιπτώσει, οι ιστορικοί, συναισθηματικοί και όποιοι άλλοι δεσμοί μας με το παλαιότατο αλφάβητό μας, με το ύψιλον και το ωμέγα, ακόμα και με τα πολύ νεότερα, τους τόνους και τα πνεύματα, είναι όντως σοβαρό επιχείρημα, αλλά και το μοναδικό. Η δικαιολογημένη δηλαδή συναισθηματική στάση μας δεν μπορεί να μεταμφιέζεται σε επιστημονικό λόγο, και πολύ περισσότερο να μεταλλάσσεται σε εσχατολογική προφητεία για την καταστροφή που τάχα θα επέλθει, με την κατάργηση π.χ. του ελληνικού αλφαβήτου.

Δεν χάθηκαν λοιπόν οι Τούρκοι. Το ίδιο κι οι Αλβανοί, που ερωτοτροπούσαν ακόμα και με το ελληνικό αλφάβητο ώς τον 19ο αιώνα, οπότε επικράτησε το λατινικό. Ή οι Ρουμάνοι, που κι αυτοί τον 19ο αιώνα εγκατέλειψαν το κυριλλικό αλφάβητο και υιοθέτησαν το λατινικό. «Εάν θεωρήσουμε ότι υπάρχουν δεκατρείς γλώσσες ή γλωσσικές οικογένειες που γράφτηκαν ποτέ στα Βαλκάνια, οι ιστορικά υπαρκτοί συνδυασμοί ανάμεσα σ’ αυτές και στα εφτά αλφάβητα [αραβικό, αρμενικό, κυριλλικό, γλαγολιτικό, εβραϊκό, ελληνικό, λατινικό] ξεπερνάνε το μισό των 91 δυνατών συνδυασμών» γράφει ο Ε. Α. Ζάχος-Παπαζαχαρίου, στο συλλογικό έργο Γλώσσες, αλφάβητα και εθνική ιδεολογία στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια (επιμ. Κ. Τσιτσελίκης, εκδ. Κριτική, Αθήνα 1999, σ. 20).

Εμείς πάντως πορευόμαστε με το ίδιο αλφάβητο από το 404-402 π.Χ., οπότε η ορθογραφία του ιωνικού βελτίωσε (άλλαξε, πάντως) το αλφάβητο που μαρτυρούνταν από τον 8ο αιώνα π.Χ. Αυτή ακριβώς η μακρά πορεία δημιουργεί τους απαγορευτικούς όρους για ενδεχόμενη ριζική αλλαγή του: για πρακτικούς και μόνο λόγους, η αλλαγή αλφαβήτου μοιάζει ανέφικτη. Αυτό όμως δεν σημαίνει επ’ ουδενί ότι η αλλαγή (κάτι που προσωπικά το απεύχομαι), οσοδήποτε επώδυνη και αν είναι, θα μπορούσε να οδηγήσει σε αφελληνισμό. Ας θυμηθούμε εδώ ότι κορυφαία κείμενα της κρητικής λογοτεχνίας γράφτηκαν με το λατινικό αλφάβητο (πρόσφατα μας το τόνισε και ο Αλέξης Πολίτης, Πρόσωπα , Τα Νέα 10.3.2001), ας θυμηθούμε και τα φραγκοχιώτικα από τον 16ο ώς τον 19ο αιώνα. Και προπαντός να θυμηθούμε πως δεν ήταν μαϊμουδίσματα κοσμικογράφων της εποχής και λάιφστάιλ εκδόσεων, αλλά Η θυσία του Αβραάμ και τα λειτουργικά βιβλία!

Τώρα όμως τα γκρίκλις τα γράφουν, λέει, οι νέες γενιές, οι πιτσιρικάδες κομπιουτεράκηδες, αυτή η «αλλήθωρη νεολαία, που κάνει κριτική». Αν προς στιγμήν δεχτούμε ότι όντως όλοι αυτοί γράφουν με γκρίκλις, κι αν δεν μας απασχολεί τι ποσοστό επιτέλους αντιπροσωπεύουν, πριν σύρουμε φωνή μεγάλη και μαδήσουμε το υπόλοιπο της κεφαλής μας, ας σκεφτούμε ότι όλοι αυτοί είναι εντέλει οι κερδισμένοι της γραφής: αυτοί, όπως και άλλοι, μεγαλύτεροι, ευρύτατες κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες που, αφότου ξεμπέρδεψαν με το σχολείο, μετά βίας έβρισκαν μολύβι και χαρτί στο σπίτι τους, τώρα, με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ανακαλύπτουν πάλι τη γραφή –και την ανάγνωση. Διαβάζουν, και γράφουν. Ηλεκτρονικά μηνύματα. Ακόμα και με τα κινητά τηλέφωνα: αντί να μιλάνε, γράφουν. Μηνύματα πάλι.

Αν τώρα δεν βλέπουμε κανένα μήνυμα σ’ αυτό, οι αλλήθωροι είμαστε εμείς –κι ας κινδυνεύω να φανώ, με όλα αυτά, λαϊκιστής εγώ.