57. Ακόμη-επίσης-άλλος, τρία σε ένα [ξενισμοί α΄]

Τα Νέα, 12 Μαΐου 2001

Ώρα να προσγειωθούμε, και να «σοβαρευτούμε», έπειτα από τον επιστολοφόμπ (τον επιστολοφόβο!), που πρότειναν επιφανείς δικοί μας στους λεξιπένητες Γάλλους, μαζί με τον τον εκσυνταΐσμ (τον εκχυδαϊσμό) και ντυζεγκζεζέτ (τον δυσεξήγητο), που από μόνος του είναι ικανός να προκαλέσει καρδιακό επεισόδιο στη φωνολογία της γαλλικής γλώσσας.

διαβάστε τη συνέχεια...

Προσγείωση στα σχολαστικότερα της σελίδας αυτής, τα γραμματικοσυντακτικά και τους ξενισμούς. Με την εισαγωγική παρατήρηση, που θα την επαναλαμβάνω κάθε φορά, ότι και οι ξενισμοί αποτελούν πλούτο για τη γλώσσα, ίσως ακόμα κι όταν παραβιάζουν (ώς ποιο βαθμό όμως;) τη δομή της, ίσως ακόμα κι όταν δεν είναι προφανής η «αισθητική» την οποία υπηρετούν, πάντοτε όμως με τον όρο ότι δεν παρεμποδίζουν την κατανόηση του κειμένου, δεν συσκοτίζουν ή και δεν αντιστρέφουν το νόημα, όπως είδαμε συχνά ώς τώρα. Πρέπει, δυστυχώς, να επανερχόμαστε σ’ αυτές τις κοινότοπες διαπιστώσεις, γιατί καραδοκεί ο λαϊκισμός της «μη ρύθμισης», που μυθοποιεί τη «συντακτική ευλυγισία» της ελληνικής γλώσσας και γενικότερα δημαγωγεί ανέξοδα, πάντα προς ίδιον όφελος, για την απόλυτη τάχα ελευθερία στο χειρισμό της γλώσσας, την ίδια στιγμή που ο ίδιος εκφράζεται –αλλά και πώς αλλιώς!– ακολουθώντας χίλιους δυο κανόνες.

Το σημερινό θέμα είναι η αλλαγή της θέσης τού ακόμη και η γενικευμένη χρήση του στη θέση τού άλλος και του επίσης, φαινόμενο ήσσονος οπωσδήποτε σημασίας αλλά με το δικό του μερτικό στην ασάφεια, κάποτε και στην παρανόηση. Δεν ξέρω πού ακριβώς κατατάσσεται το φαινόμενο αυτό, αν είναι ουσιαστικά ξενισμός, καθώς συχνά ακούγονται από πίσω τα αγγλικά for another…, also κ.ά., όπως το γαλλικό encore, ή είναι απλώς μια ελάχιστη συντακτική παράβαση, που ενισχύεται από την ξενική σύνταξη, και σε σύνθετα πλέον παραδείγματα, στον γραπτό λόγο, οδηγεί σε στιγμιαία έστω σύγχυση.

Λόγου χάρη, στα παραδείγματα: «υπάρχει, βέβαια, και ακόμη ένα δικαίωμα» ή «κι αυτό είναι ακόμη ένα στερεότυπο» ακούγεται ίσως το γαλλικό encore un. Πιο χαρακτηριστικό: «αποχαιρετισμός για ακόμη 180 έλληνες εθελοντές που έφυγαν για τη Βοσνία» (=for another ;), ή «θα μείνει για ακόμη δεκαπέντε μέρες». Άγνωστης όμως σύνταξης άγνωστης γλώσσας είναι το: «Περνάω από τον έλεγχο χειραποσκευών και μπαίνω σε ακόμη έναν μεγάλο χώρο…»

Αντίθετα, απολύτως βατή και συνηθισμένη είναι η ακόλουθη σύνταξη:

«αναζητείται ακόμη ένα άτομο που θεωρείται υπεύθυνο για τον ξυλοδαρμό».

Αλλά εδώ ακριβώς θα ήθελα να επιμείνω: σε μια τόσο απλή διατύπωση είναι άραγε αυτομάτως κατανοητό το νόημα; Τι ακριβώς συμβαίνει;

(α) ακόμη ψάχνουν να το βρουν αυτό το άτομο; ή

(β) αναζητούν ένα από τα πολλά άτομα;

Ουσιαστικά, μόνο από τα συμφραζόμενα βεβαιωνόμαστε ότι αναζητείται άλλο ένα άτομο, υπεύθυνο για τον ξυλοδαρμό, ή αναζητείται ένα άτομο ακόμη (κι όχι «ακόμη ένα άτομο»).

Ας πάμε και σε πιο απλά. Διαβάζω: «θες ακόμη μια μπίρα;», και εδώ το νόημα είναι ευκρινές, ερήμην όμως των αυτοματισμών της γλώσσας. Διότι, εάν μιλούμε για αυτοματισμό, το σχήμα που ανακαλείται αμέσως εδώ, με το «θέλω ακόμη», είναι το κλασικό: ρήμα+επίρρημα· οπότε, το ακόμη μοιάζει χρονικό, και μόνο όταν φτάσουμε στην μπίρα βλέπουμε ότι εντέλει είναι ποσοτικό («άλλη μια μπίρα» ή «μια μπίρα ακόμη») –αλλά, φυσικά, στο παράδειγμά μας έχουμε τέσσερις όλες κι όλες λέξεις, κι έτσι όλα αυτά γίνονται μέσα στο μυαλό μας γρηγορότερα απ’ όσο όταν τα γράφουμε εδώ.

Συνεχίζω: «ο Χ δεν ήρθε πρώτη φορά στην Ελλάδα, αλλά σχεδιάζει ακόμη μια βόλτα στη μαγευτική Ακρόπολη». Ακόμη (=χρονικό) τη σχεδιάζει αυτήν τη βόλτα; Όχι· σχεδιάζει άλλη μια βόλτα, μια βόλτα ακόμη (=ποσοτικό).

Και το πιο αγκυλωμένο: «ως τι θα μείνει ο Χέλμουτ Κολ στην Ιστορία; ως –ακόμη– ένας διεφθαρμένος πολιτικός;» Εδώ, καταρχήν, το «ως», όπως στις εννιά από τις δέκα περιπτώσεις, χρησιμοποιείται λάθος. Έστω: «σαν τι θα μείνει… στην Ιστορία; σαν –ακόμη– ένας διεφθαρμένος πολιτικός;» Αλίμονο, ούτε! Και επιστρατεύτηκαν και οι παύλες, μπας και βοηθήσουν την ανάγνωση, αντί για το απλούστατο: «σαν άλλος ένας διεφθαρμένος πολιτικός».

Άλλο: «χρειάζεται ακόμη μια διαφορετική οπτική γωνία». Εδώ επίσης καταλαβαίνει αρχικά κανείς ότι «χρειάζεται ακόμη [=χρονικό]», δηλαδή είναι ακόμη / εξακολουθεί να είναι απαραίτητη μια διαφορετική οπτική γωνία· όμως το νόημα από τα συμφραζόμενα ήταν ότι «χρειάζεται μια άλλη, διαφορετική οπτική γωνία». Στη συγκεκριμένη περίπτωση το ακόμη θα μπορούσε να έχει την έννοια τού «επίσης».

Και ιδού η άλλη περίπτωση της βουλιμικής κυριαρχίας τού ακόμη, στη θέση τού επίσης αυτήν τη φορά: «είναι μια τυπικά περιπετειώδης ταινία [...] και είναι ακόμη μια σινεφίλ ταινία» (also ; encore ;)· ή «ας κοιτάξουμε ακόμη τις φωτογραφίες του Σεφέρη» (encore ;)· ή «στην εφημερίδα δημοσιεύονται ακόμη δηλώσεις της μητέρας του δράστη».

Και ένα τελευταίο, λίγο διαφορετικό: «ο Χ το 1997 είχε επιχειρήσει να ασελγήσει πάνω σε έναν ακόμη ανήλικο μαθητή». Εδώ όμως δεν πρόκειται για την ταύτιση τού ακόμη με το άλλος: ο μαθητής δεν ήταν άλλος ένας από τους πολλούς ανηλίκους στους οποίους είχε ασελγήσει ο Χ, αλλά ένας ανήλικος ακόμη, τότε, το 1977, μαθητής.

Όπου εντέλει η περίφημη «συντακτική ευλυγισία» που ανέφερα στην αρχή αποδεικνύεται ότι κάποτε μπορεί να προάγει μια ισοπεδωτική μονοτυπία, αντίθετα προς τη φετιχιστική πολυτυπία που λατρεύεται στους ίδιους εκείνους κύκλους. Καθόλου δεν θα πείραζε, και πάλι, κάτι τέτοιο, αν πρόκειται για μονιμότερη τάση της γλώσσας και όχι για περιστασιακό λάθος ή περαστική μόδα. Ας είναι, έστω, το ακόμη απόλυτο ισοδύναμο του επίσης, τού άλλος, κι όποιου άλλου μας κατέβει. Αρκεί να καταλαβαινόμαστε. Καταλαβαινόμαστε;