64. Κοκτέιλ στην παραλία και κου-πε-πε

Τα Νέα, 18 Αυγούστου 2001

Έπειτα από δύο συνεχόμενες επιφυλλίδες για την παράλειψη των κλιτικών, και μάλιστα ενόψει τρίτης, τελευταίας αλλά και εκτενέστερης, σκέφτομαι ότι επιβάλλεται, αυγουστιάτικα, ένα μικρό διάλειμμα. Κοκτέιλ λοιπόν στην παραλία, αύρα δροσιάς, νότα ιλαρή, με θέματα γνωστά και από αυτήν τη σελίδα, κατευθείαν δηλαδή «στο ψητό», με παραδείγματα που μου μαζεύτηκαν στο μεταξύ, κι έψαχνα, ομολογώ, αφορμή να τα μοιραστώ με τον αναγνώστη.

διαβάστε τη συνέχεια...

1. Έγραφα παλιά για την Νταϊάνα - «της Νταϊάνα», τη μόδα να μην κλίνονται τα ξενικά ονόματα, μα ήμουν βαθιά νυχτωμένος, ή μάλλον η σχετική «επιστήμη» προχώρησε έκτοτε αλματωδώς. Το διαπίστωσα άλλη μια φορά, τώρα τελευταία, με τη Γένοβα, γενική «της Γένοβα», όπου μένει δηλαδή άκλιτος ο εξελληνισμένος τύπος. Ας λένε όμως τότε η Τζένοβα - της Τζένοβα, και ν’ αφήσουν ήσυχη τη Γένοβα στην ελληνική πια πορεία της. Ανάλογα ακούω κάθε τόσο από το Τρίτο Πρόγραμμα για την ορχήστρα «του Αννόβερο»: Χάννοβερ, τότε, στη γλώσσα του και άρα άκλιτο, και ας μείνει το Αννόβερο - του Αννόβερου, για τους λαϊκούς εμάς.

Έτσι λοιπόν, άκλιτα και τα εξελληνισμένα ονόματα, ακόμα και τα ελληνικά ή τα εβραϊκά: άκλιτη παραμένει η Μαρία, έλεος πια, το κεντρικό πρόσωπο στο Γουέστ Σάιντ Στόρυ, καθότι εκεί μη Ελληνίς: «η τάδε τραγουδάει το ρόλο της Μαρία»! Και η Σάρα Κέην, στο πρόγραμμα από πρόσφατη παράσταση έργου της: «της Σάρα» και μόνο «της Σάρα» –γιατί όχι τότε «Σέρα», πιο κοντά στην αγγλική, αφού το θέλουν, προφορά του; Και διάβασα και για τη «μακαρονάδα της οικονόμου του Άννα»: όχι του Άννα και του Καϊάφα, όπως λέει τώρα το άναρθρο τέρας, αλλά «της οικονόμου του της Άννα»! Και γιατί «της Άννα»; διότι είναι η οικονόμος του Παβαρόττι, άρα μη Ελληνίς κι αυτή. Και σε αθλητική εκπομπή στην τηλεόραση, από σχολιαστή με άψογη πάντως άρθρωση και σε αργό ρυθμό άκουσα ότι, «σε περίπτωση που ηττηθούν..., απαιτείται νίκη της Νορβηγίας επί της Σλοβενία... θέλουν νίκη της Νορβηγία»! Προσέξτε: της Νορβηγίας, στην αρχή, γιατί αυτή είναι πια πολύ παλιά, αλλά ακολουθεί η νεότερη Σλοβενία, οπότε γενική «της Σλοβενία»· πήρε έτσι φόρα, και ιδού, αμέσως μετά: «της Νορβηγία»! Και με τη γενικότερη πλέον φόρα, γνωστή πρωταγωνίστρια μίλησε για «το ρόλο της Πραξαγόρα».

2. Η άλλη όψη, το ’χουμε ξαναδεί, είναι ο καθαρισμός των δικών μας. Εδώ είναι τα ολοένα πολυαριθμότερα «διεμαρτύρετο», «παρητήθη», «ησχολούντο», «ηρνείτο». Εδώ είναι, τώρα το καλοκαίρι με τις παραστάσεις αρχαίου δράματος, οι τύποι «του Προμηθέως Δεσμώτου» και «την Άλκηστιν» (γενική, παρακαλώ; της Αλκήστιδος;) και του «Αγαμέμνονος», και πιο πολύ «στις Χοηφόρους και τις Ευμενίδες» (τότε «τις Ευμενίδας»!), έτσι, για να κραυγάζουν την αρχαϊκή καταγωγή τους, θαρρείς κι έμειναν τύποι απροσάρμοστοι, ανεξέλικτοι, λέξεις άπαξ.

Εδώ είναι και το αγλάισμα πια του καθαρισμού, η τόσο πρόσφατη αλλά και τόσο πεισματική επιστροφή στο «νησί της Καλυψούς» και στην «ποίηση της Σαπφούς»,* έτσι να ανταμώνουν τη μαϊμού - της μαϊμούς –κι όχι σε λόγϊα έστω συμφραζόμενα, αλλά σε απλό, καθημερινό λόγο, στο τηλεπαιχνίδι του Εκατομμυριούχου, αίφνης. Και πριν από δυο-τρεις εβδομάδες, με αφορμή «παράσταση βασισμένη σε ποίηση της Σαπφούς όπως την έχει αποδώσει ο Οδυσσέας Ελύτης», η αρχαϊκή γενική έδωσε και πήρε στις εφημερίδες και στο στόμα των βασικών συντελεστών της παράστασης. Που δεν είναι όμως χτεσινά αγέννητα παιδιά, και ξέρουν πώς κλινόταν ίσαμε τώρα η Σαπφώ, μαζί με τη Μυρτώ και με την Αργυρώ, και ξέρουν και ότι δεν ήταν, φυσικά, μαλλιαριστής ο Οδυσσέας Ελύτης, που αυτός απέδωσε βεβαίως «ποίηση της Σαπφώς» και πάντα «της Σαπφώς», σε όλα του τα γραφτά, και πάνε τώρα αυτοί και στήνουν όλο πόζα δίπλα του τη γλωσσική τους ξιπασιά.

3. Από τη χορεία των γυρολόγων της συμφοράς, που θρηνούν το θάνατο της γλώσσας, χρησιμοποιώντας όμως ψέματα ασύστολα, λ.χ. πως καταργήθηκαν τα αρχαία απ’ το σχολείο, απ’ αυτούς λοιπόν, μαζί και με τον Νότη Σφακιανάκη, δεν θα ’λειπε ο πρώτος τη τάξει, εγνωσμένος ψεύτης, ξέρετε, αυτός που επί χούντας μελετούσε και δεν είχε πάρει είδηση τι γινόταν στην Ελλάδα, ο Αθηνών και πάσης Ελλάδος. Σε μονοστηλάκι στα Νέα της 18ης Ιουλίου διαβάζω ότι σε κάποιο πανηγύρι «επιχείρησε να εξηγήσει ένα τροπάριο στους πιστούς και τότε σημείωσε πως οι ύμνοι είναι γραμμένοι στη γλώσσα των πατέρων μας, που όμως τα εγκλήματα που έχουν γίνει στην εκπαίδευση [υπογραμμίζω εγώ] έχουν ως συνέπεια τα παιδιά πλέον να μην αντιλαμβάνονται τη γλώσσα…»

Με αφορμή άλλον επιφανή, που κάθε τόσο εκτοξεύει τα ίδια, και επειδή εκείνος είναι και γνωστός δικομανής απέναντι στους (ιδεολογικούς, βεβαίως) αντιπάλους του, αναρωτιόμουν αν τους αφορά όλους αυτούς ο νόμος για τη συκοφαντική δυσφήμηση κτλ.** Το θέμα όμως δεν είναι, φυσικά, αυτό. Είναι –πιο πολύ κι από το ψέμα– κάποια κρυφή αγαλλίαση στο πρόσωπό τους, η φλόγα της Αλήθειας που επαγγέλλονται, ο θρίαμβος του ζηλωτή και Μέγα Απαξιωτή, καθώς σταλάζει σαδιστικά δηλητήριο στις ψυχές των ανθρώπων, των νέων παιδιών κυρίως.

4. Ιδού άλλοι δάσκαλοι, πάλι, πώς διαβουκολούν τους μαθητές τους, και γράφουν γράμμα τα παιδιά –αν γράφουν μόνα τους τα παιδιά–, στην Καθημερινή (12.4.2001, επιστολή μαθητών Α΄ τάξης ενιαίου Λυκείου Π. Ψυχικού), ύστερα ακριβώς από ολόκληρη συζήτηση η οποία απαντούσε στις τουφεκιές που ’ριξαν οι Αθάνατοί μας στον αέρα για την «εισβολή του λατινικού αλφαβήτου», γράφουν λοιπόν τώρα τα παιδιά πως η «όλο και περισσότερη χρήση των λατινικών χαρακτήρων στην καθημερινή μας ζωή» θα οδηγήσει στην «πλήρη κατάργηση της ελληνικής γλώσσας». Και μέσα από ένα μνημείο βερμπαλισμού, πως «γλώσσα είμαστε εμείς», που «είμαστε από τη χώρα του Σωκράτη και που λαλούμε τη γλώσσα την ελληνική στις ακρογιαλιές του Ομήρου», έτσι, με μπόλικο τσαλακωμένο Ελύτη, «επειδή εμείς έχουμε παππού από δρυ και από οργισμένο άνεμο…», με όλα αυτά, λοιπόν, είναι έτοιμα τα παιδιά να προστατέψουν και να διατηρήσουν «τη γλώσσα μας αναλλοίωτη», από το «όσον αφορά στην…» ίσαμε τις «κουτσονούρες αλεπούδες» (ναι, στο γράμμα τους αυτά), δηλαδή όλο το γραμματικό και λεξιλογικό φάσμα της ελληνικής, όπως τους το ’βαλαν στο στόμα ή στη γραφίδα οι φωτισμένοι δάσκαλοί τους. Οι ασύστολοι.

5. Άλλοι μαθητές τώρα, του 7ου Γυμνασίου Χαλανδρίου, τα βάλαν με τους έλληνες ευρωβουλευτές που δεν έσπευσαν να προωθήσουν την πρόταση βάσκων συναδέλφων τους να γίνει επίσημη γλώσσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης η ελληνική, ώστε «η Ελληνική Κλασική Γλώσσα την τάξιν την προσήκουσαν αναλάβη εν Ευρώπη και απάντων των Ευρωπαίων κοινή σοφή γλώσσα γένηται» –ναι, έτσι τα είπαν οι Βάσκοι, και «τσίμπησαν» τα παιδιά τα δικά μας.

Δώσ’ μου, Θεέ μου, παιδιά χουλιγκάνους, με τη λέξη «μαλάκα» ολοένα στο στόμα, και κράτα τα, τα περιούσια, χάρισμά σου. Μαζί με τους δασκάλους, πρώτα πρώτα, εννοείται.

6. Και με τους βάσκους ευρωβουλευτές. Και με τον Ξενοφώντα Ζολώτα. Πού τον θυμήθηκα όμως τώρα τον Ξενοφώντα Ζολώτα; Νά, για κείνη την ομιλία του μπροστά σε ξένους, που ήταν γραμμένη στα αγγλικά αλλά με αποκλειστικά ελληνικές λέξεις, και ενέπνευσε τώρα άλλον σοφό, καθηγητή της ορθοπεδικής, που έκανε τα ίδια σε άλλο συνέδριο τελευταία, και εντυπωσίασε δυστυχώς τη δική μας εφημερίδα, που του αφιέρωσε πεντάστηλο, με τίτλο ακριβώς: «Εντυπωσίασε μιλώντας στα αγγλικά με ελληνικές λέξεις» (Τα Νέα 8.6.2001). Έχετε δει, φαντάζομαι, διάφορους να κάνουν διάφορα ανεκδιήγητα, ίσα για να περάσουν στο βιβλίο Γκίνες: τόσα μέτρα, λέει, μουστάκια, να τα βγάζουν περίπατο σαν ουρά νυφικού, τόσες μέρες όρθιοι στο ’να πόδι, κι ό,τι άλλο μπορεί να κατεβάσει ο νους του ανθρώπου: Ας όψεται όμως το βιβλίο Γκίνες. Έτσι κι εδώ, ας όψεται η εφημερίδα· που έδωσε βήμα σε τέτοια ουρανομήκη απρέπεια; ασέβεια στην ξένη γλώσσα; οίηση; αδαημοσύνη; πώς να την πω; Πήγε λοιπόν ο δικός μας άνθρωπος και είπε στους ξένους, πως δεν έχετε γλώσσα εσείς, δανεικά από μας είναι όλα!

Και τι τους σέρβιρε επιπλέον για γλώσσα, γλώσσα δική τους; Αφήνω τις κοινοτοπίες και τα ποιητικοφανή καμώματα· τους σέρβιρε ένα κατάπλασμα που ποτέ δεν μιλήθηκε στη γλώσσα τους, γιατί η γλώσσα, οι γλώσσες όλες δεν μιλιούνται με όσες λέξεις βρίσκονται κάπου μες στα λεξικά τους, γιατί η γλώσσα, οι γλώσσες όλες δεν είναι μηχανικό άθροισμα λέξεων, που τις ψαρεύουμε δώθε κείθε. Δεν πά’ να βρίσκουμε λοιπόν στα λεξικά τα αγγλικά πως graphic είναι και ο «γραφικός»… Δεν θα «μιλήσουμε» σώνει και καλά αγγλική γλώσσα αν πούμε ότι η Ρόδος είναι ένα graphic Hellenic metropolitan center! Ούτε θα φτιάξουμε αγγλικά με eulogize και plethora και με kyros (αυτό πάντως δεν το βρήκα ούτε στο Oxford English Dictionary, το μεγάλο) και myriads και amalgamated. Α, και τι είναι amalgamated; Είναι ο geographical paradise (!) της Ρόδου, με τις cryptic and chimerical icons of idyllic charm with Hellenic gastronomy of musaka, souvlaki [ρίγη με διαπερνούν με την ελληνικότητα του μουζάκα και του σουβλάκι], ouzo emporia and euphoria [η ποίηση που σας έλεγα] of the rhyme and rhythm [κι άλλη ποίηση] of bouzouki [ελληνικά: μπουζούκι], Byzantine and Spanoudakis music. Ώστε το μπουζούκι, η βυζαντινή μουσική και η μουσική του Σπανουδάκη! Σαν το παλαιότερο «λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και τ’ αγόρι μου»…

Το ρίξαμε όμως στις πενιές και ξεστρατίσαμε. Έλεγα πόσο είναι ύβρις εντέλει η αναγόρευση της γλώσσας μας σε Πρώτη, Μόνη και Κυρία. Και ότι, κι αν ακόμα το πιστεύουμε, πόσο αγενές, πόσο ασεβές είναι να το πετάμε αλαζονεύοντας κατάμουτρα στον άλλο· παράλληλα, πόσο αγενές, πόσο ασεβές είναι να τσαλαβουτάμε στη γλώσσα του άλλου και να την κακοποιούμε βάναυσα, αγνοώντας παντελώς τους νόμους τους δικούς της, και φυσικά τη σημασία των λέξεων, καθώς νομίζουμε πως οι δικές μας λέξεις διατηρούν την ίδια σημασία και στην ξένη γλώσσα (icons, machinations κ.ά.).

7. Και πού φτάνουμε αντικειμενικά με κάτι τέτοια; Φτάνουμε στα ελληναράδικα τεταρταυγουστιανά, του Πλεύρη και των ομοίων του, ή κάτι ολοφάνερα και αγρίως ψωνισμένων, σε μεταμεσονύχτιες εκπομπές λαθρόβιων τηλεοπτικών καναλιών, οι οποίοι όλα τα στύβουν και από παντού τρέχει Ελλάδα. Είπα «λαθρόβιων», αλλά όχι μόνο: τέτοιες εκπομπές βρήκαν εσχάτως φιλόξενη στέγη και στο Τρίτο Πρόγραμμα, εκεί, ομόκλινες των «πριμαντόνε» και των «τύμπανι». Και βρήκαν και στο ψιλοκουλτουριάρικο Seven X. Από εκεί αλίευσε ο Παντελής Μπουκάλας το τελευταίο, κερασάκι στο κοκτέιλ που είπα να σας φτιάξω, αυγουστιάτικα, για την παραλία, μα βγήκε ελαφρώς φαρμάκι. Είπε λοιπόν Ελληνομύστης σοφός ότι το κου-πε-πε που κάνουν οι μανάδες στα μωρά έρχεται από τη μακρινή αρχαιότητα, όταν οι Αχαιές, αν θυμάμαι καλά, μητέρες κοίλαιναν, λέει, τη χούφτα τους, την έδειχναν στο βρέφος και του έλεγαν: κούπα, παι! κούπα, παι!


* Ένα πρέπει να τονιστεί εδώ: Η αρχαία αλλά και η νεότερη Σαπφώ - «της Σαπφούς» είναι το ίδιο φαινόμενο με την ξένη Νταϊάνα – «της Νταϊάνα» και με τη βιβλική Σάρα, γενική «της Σάρα», ίδιο με τα τύμπανα που γίνονται ξάφνου «τύμπανι», και τα χειμερινά παλτά που γίνονται «παλτό». Είναι μια καθαριστική τάση που ξαναβάζει τα πάντα «στη θέση τους», που επιστρέφει τα αρχαία στα αρχαία και τα ξένα στα ξένα, και αρνείται έτσι στην πράξη αυτό ακριβώς που θέλει να προβάλει: το δυναμισμό και την αφομοιωτική δύναμη της γλώσσας, προπάντων τη συνέχεια της γλώσσας.

** Και καλά ο μακαριότατος, καλά και ο κ. Γιανναράς, αλλά ο κ. Παπαθεμελής διατέλεσε και υπουργός παιδείας, υπήρξε δηλαδή θεσμικά υπεύθυνος και κατά τεκμήριο γνώστης της αλήθειας. Κι ωστόσο τα ίδια ψεύδη διακινεί: «το εκπαιδευτικό σύστημα εξοβέλισε τα αρχαία», και «τα Ελληνόπουλα δεν παίρνουν γλωσσική παιδεία», χώρια τα απαραίτητα πλέον σε τέτοιου είδους λόγο και ιδεολογία «αυτοκαταργηθήκαμε γλωσσικά» κτλ. (Τα Νέα 21.1.201).