ομιλία του Α.-Φ. Χριστίδη

ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη, Θέατρο του Νέου Κόσμου, 1.12.2003: εδώ παρατίθεται χωρίς τις περικοπές που έκανε έπειτα ο ίδιος, ενόψει της δημιοσίευσής της στο Βήμα.
Στο Βήμα δημοσιεύτηκε στις 21.12.2003, με τίτλο "Στην επικράτεια του λόγου"

Α. Φ. Χριστίδης 1/12/2003

Γ. ΧΑΡΗ: Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη, Πόλις, Αθήνα 2003.

Το βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα έχει όλες τις χάρες του Γιάννη Χάρη, του συγγραφέα του: είναι σεμνό, σοβαρό, χαριτωμένο. Σπάνιο μίγμα, ιδιαίτερα στο χώρο που κινούνται τα κείμενα: τον λόγο, και δη τον δημοσιογραφικό, για τη γλώσσα. Ο Γ. Χάρης ενδιαφέρεται, σαν «επαγγελματίας γραφιάς» (δική του έκφραση), για τα γλωσσικά λάθη, όχι σαν τεκμήρια της επερχόμενης γλωσσικής αποκάλυψης ή σαν άθλια ράκη της γλωσσικής παρακμής –όπως το θέλουν οι κάθε είδους κομπογιαννίτες που έχουν αναλάβει τη γλωσσική μας σωτηρία- αλλά σαν τεκμήρια της γλωσσικής αλλαγής που επιμένει να κινεί και να δονεί τη γλώσσα –την κάθε γλώσσα- παρά τον ιερό πόλεμο που εξαπολύουν εναντίον της –όπως και εναντίον κάθε αλλαγής- τα κάθε είδους ιερατεία που ταλανίζουν τις ανθρώπινες κοινωνίες. «Τα σημερινά λάθη είναι τα αυριανά σωστά» λέει ο Γ. Χάρης, συνοψίζοντας απλά και λιτά την ουσία της γλωσσολογικής γνώσης πάνω στο ζήτημα αυτό. Ωστόσο, προσθέτει, ώσπου τα σημερινά λάθη να κατοχυρωθούν (αν κατοχυρωθούν) –από τη χρήση- ως αυριανά σωστά, πρέπει να τα διορθώνουμε. Έτσι, αν κάποιος νεότερος που δεν έχει εκτεθεί στα «νάματα», σύμφωνα με ορισμένους, της αλήστου μνήμης καθαρεύουσας, -στο «κνούτο» της καθαρεύουσας θα πει ο Γ. Χάρης- αν κάποιος νεότερος πει του διεθνή και όχι του διεθνούς, δεν χρειάζονται κοπετοί και θρήνοι γιατί το λάθος αυτό το κινεί η ίδια λογική που έκανε το αρχαίο ανήρ άνδρας ώστε να κλίνεται όπως η πολυπληθής κατηγορία ουσιαστικών σε –ας (π.χ. ταμίας) ή τη γυνή, γυναίκα ώστε να κλίνεται όπως η πολυπληθής κατηγορία θηλυκών ουσιαστικών σε –α (π.χ. ανοησία, βλακεία, λεξιπενία). Θα διορθώσουμε το λάθος και ο χρόνος θα δείξει αν εντέλει η ομαλοποίηση της κλίσης που αναγγέλλεται με τη γενική του διεθνή θα επικρατήσει ή όχι.

Με την ίδια λογική –που είναι η λογική της γνώσης για τη φύση της γλώσσας- θα μιλήσει ο Γ. Χάρης για τα δάνεια –ένα άλλο ανάθεμα για τους κήρυκες της εθνικής καθαρότητας, γλωσσικής και άλλης. Θα θυμίσει ότι όλες οι γλώσσες διαμορφώθηκαν από τον δανεισμό, φανερό ή κρυφό, και, όσον αφορά τον δεύτερο θα βγάλει στη φόρα το καλά κρυμμένο μυστικό της καθαρεύουσας, ότι δηλαδή πίσω από την αρχαΐζουσα μεταμφίεσή της κρύβεται ένας όγκος γαλλισμών. Και έτσι με τη γνωστή «πανουργία» της ιστορίας η «καθαρότητα» της καθαρεύουσας πάει περίπατο. Στα κείμενα του Γ. Χάρη παρελαύνουν επώνυμα όλοι οι επώνυμοι σκηνοθέτες της άγονης αρχαιολαγνείας που εδώ και κοντά τριάντα χρόνια προβάλλουν –μιλώντας για τη γλώσσα- ένα ευρύτερο σενάριο για την κοινωνία που βασίζεται μεταξύ άλλων στις έννοιες «περιούσιος λαός», «περιούσια γλώσσα», στην αποστροφή και στον στιγματισμό του διαφορετικού. Και ο ρατσισμός και ευρύτερα ο φασισμός είναι η φυσική απόληξη αυτών των εννοιών και στάσεων. Δεν χρειάζεται να ψάξει κανείς πολύ μακριά για να βρει τους καρπούς αυτής της εκστρατείας των «εθνικά» και «γλωσσικά» ευαίσθητων γλωσσολόγων, φιλοσόφων, κοινωνιολόγων –όλου του ιδεολογικοπολιτικού φάσματος- που χοροστάτησαν όλα αυτά τα χρόνια στην συνέχιση μιας ανασημασιοδοτημένης από τις συγκυρίες του καιρού αρχαίας γλωσσικής μυθολογίας. Αρκεί να δει κανείς τα πολυάριθμα ελληνοκεντρικά περιοδικά που κυκλοφορούν για να «αποδείξουν» ότι η ελληνική γλώσσα μιλιέται εδώ και είκοσι εκατομμύρια χρόνια, ότι είναι η μητέρα όλων των γλωσσών, ότι οι Έλληνες είναι 150.000.000, ότι η θεωρία της καταγωγής του ελληνικού αλφάβητου από το φοινικικό είναι μια σιωνιστική συνομωσία και άλλα πολλά. Το ανησυχητικό είναι ότι αυτή η ανυπόστατη παραφιλολογία έχει αποκτήσει ερείσματα στις νεότερες γενιές μέσα στη γενικότερη ιδεολογική ασάφεια που χαρακτηρίζει μια εποχή κρίσης όπου παλιές αναφορές στο αίτημα μιας εξανθρωπιστικής οικουμενικότητας έχουν απαξιωθεί για να αντικατασταθούν είτε από την εθνοφυλετική αναδίπλωση είτε από ένα ρηχό κοσμοπολιτισμό που τρέφεται από τις κυρίαρχες αξίες του νεοφιλελευθερισμού και των ηγεμόνων του. Το ζήτημα της γλώσσας ή καλύτερα το ζήτημα «γλώσσα και παιδεία» στην Ελλάδα δεν μπορεί να συζητηθεί χωρίς να ενταχθεί στον ιστό –ή καλύτερα στη δίνη- των συμβάντων που χαρακτηρίζουν την εποχή αυτή στενότερα για την Ελλάδα αλλά και ευρύτερα: κατάρρευση της δικτατορίας και συνακόλουθη «κατάρρευση» της καθαρεύουσας (1976), ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, τα λεγόμενα «εθνικά» ζητήματα (Σκόπια, Αλβανία, Τουρκία), κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού και παρεπόμενοι πόλεμοι, παγκοσμιοποίηση της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς, κατάρρευση του μεταπολεμικού κεϊνσιανού κράτους, βαθμιαία παράδοση όλων των κοινωνικών αγαθών στον έλεγχο των δυνάμεων της αγοράς, αμερικανική πλανητική ηγεμονία.

Οι συζητήσεις για τη γλώσσα και το ρόλο της ήταν πάντα και εξακολουθούν να είναι –ρητά ή υπόρρητα, συνειδητά ή ασύνειδα- συζητήσεις για την κοινωνία, στάσεις απέναντι στην κοινωνία και στις τύχες της. Γι’ αυτό οι γλωσσικές συζητήσεις διεγείρουν πάθη. Κι εδώ πρέπει κανείς να πάρει τις αποστάσεις του από φαινομενικά σύμμαχες φωνές οι οποίες στο όνομα μιας αντι-εθνοκεντρικής πολιτικής ορθότητας, αφαιρούν από αυτά τα πάθη την συστατική ιστορικότητά τους, σύμφωνα με τα κελεύσματα ενός ανιστόρητου και γι’ αυτό κομφορμιστικού μεταμοντερνισμού, για να προτείνουν στη θέα της ιστορικής, κοινωνικής κριτικής προσέγγισης μια «γλωσσική ψυχανάλυση» που θα μας απελευθερώσει από τη «λογική των γλωσσικών παρατάξεων» και από τη «γραμμένη γλωσσική ιστορία» (Σ. Μοσχονάς, Καθημερινή, 5 Αυγ. 2001). Χαίρομαι που ο Χάρης δεν προσυπογράφει αυτό το «τέλος της ιστορίας» και εξακολουθεί με κριτικό πάθος, να συμμετέχει, στα γλωσσικά δρώμενα της εποχής αντλώντας από μια μεγάλη παράδοση, σεμνά, σοβαρά και χαριτωμένα. Άλλωστε, όπως λέει κι ο ίδιος, παραπέμποντας σε μια παλιά επιγραφή τοίχου «ένα γέλιο θα μας θάψει». Ένα γέλιο, ωστόσο, συχνά μας ανασταίνει. Και αξίζει να θυμηθούμε, μαζί με το Γιάννη Χάρη, το μεγάλο δάσκαλο που λεγόταν Μποστ και το γέλιο που μας χάριζε χρησιμοποιώντας τη γλωσσική παρωδία για να ξεμπροστιάσει –μεταξύ άλλων- την ίδια την κοινωνική/ συμβολική λειτουργία της καθαρεύουσας. Ποιος θα ξεχάσει την αξέχαστη «βασιλομύτωρα» ορθογραφημένη με υ στην συλλαβή μυ ή την «νήσον Μύκονον η οποία ήτο δέκα χιλιομέτρων μύκονος και πέντε πλάτωνος». Συνειδητά ορθογραφικά και γλωσσικά λάθη για να υπονομευθεί μια κίβδηλη, υποκριτική, απονεκρωτική ορθότητα.