10/5/07

Στις επάλξεις [1], ή Η Ενιαία που αντιστέκεται, η Ενιαία που επιμένει

[Μ’ αρέσει] «που στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού [...] το φαξ αναγράφεται ως τηλεομοιοτυπία», υπογραφή: Ελένη Ξενάκη, ΒΗΜΑgazino 29.4.07.

Μ’ αρέσει να διαβάζω απλά, συμπυκνωμένα μαθήματα γλωσσολογίας στη σελίδα «Μ’ αρέσει – Δεν μ’ αρέσει» του ΒΗΜΑgazino, ψήγματα γλωσσικής σοφίας και όρκους στη γλωσσική Ορθοδοξία, μέσα από μια σελίδα που τη γράφουν οι συντάκτες του κυριακάτικου ενθέτου του Βήματος.

διαβάστε τη συνέχεια...

Θα την ξέρετε τη σελίδα, άλλη μια εκδοχή των «συν – πλην», «πάνω – κάτω», «on – off» κτλ. που ευδοκιμούν σε πολλά έντυπα, και έχουν σίγουρα την πλάκα τους, δε λέω, δίνουν μια ζωντάνια, στη συγκεκριμένη τώρα του ΒΗΜΑgazino δε λείπει ούτε το χιούμορ ούτε οι εύστοχες και ουσιώδεις παρατηρήσεις (π.χ. Κοσμάς Βίδος, Αυγουστίνος Ζενάκος κ.ά.), πλάι όμως στην τάδε που γράφει πόσο της άρεσε το παίξιμο της ανιψιάς της ή της κόρης της γειτόνισσας (δε θυμάμαι ακριβώς, αλλά κάτι τέτοιο ήταν) στις διπλωματικές του πιάνου ή πόσο καλό είναι το μιλφέιγ του ζαχαροπλαστείου της γειτονιάς της, και άλλες τέτοιες, κατανοητές πλην ανεπίτρεπτες, «δουλείες».

Η καλύτερή μου όμως, όπως καταλαβαίνετε, είναι οι μικροί όρκοι στην Ενιαία, όπως ο προλογικός του σημειώματος αυτού, που με τη σειρά του προλογίζει μια καινούρια, πρόχειρη «ενότητα», ένα σημειωματάριο ουσιαστικά, συγγενικό των «Μικρών καθημερινών», που θα περιέχει δηλαδή απλές σημειώσεις, από αυτές που τις κρατάω σε χαρτάκια την ώρα που διαβάζω και μετά βαριέμαι να τις ταξινομώ σε κανονικό αρχείο στον υπολογιστή: ας τις μοιράζομαι μαζί σας, όλο και σε κάποιον μπορεί να φανούν χρήσιμες στο μεταξύ.

Οπότε, άλλη μια γεύση από την ίδια σελίδα του ΒΗΜΑgazino, παλαιότερη εγγραφή, που ανταποκρίνεται καλύτερα στον χαρακτηρισμό «απλά, συμπυκνωμένα μαθήματα γλωσσολογίας»:

[Μ’ αρέσει] «Η γλωσσική αντίσταση της εφημερίδας Εστία με το πολυτονικό. (Έτσι, για να αναρωτιόμαστε και να θυμούνται οι νεότεροι γιατί λέμε καθ’ ομοίωσιν και όχι κατ’ ομοίωσιν…», υπογραφή: Χριστίνα Ζήκα, 14.7.2002

Είναι κι αυτό μια μικρή εκδίκηση: να «σ’ αρέσει» το πολυτονικό και να χρειάζεται να υμνήσεις φασιστοφυλλάδες. (Και ούτε τότε να μην παίρνεις τίποτα χαμπάρι…)

buzz it!

13 σχόλια:

Stelios Frang είπε...

Αλλά οι μαθητές λένε "πενταήμερη εκδρομή" και όχι πενθήμερη και δεν καταλαβαίνουν αν και τί κάνουν λάθος και, το χειρότερο, οι καθηγητές τους επιβεβαιώνουν ότι "πενταήμερη" είναι το σωστό...

Ανώνυμος είπε...

"Αλλά οι μαθητές λένε "πενταήμερη εκδρομή" και όχι πενθήμερη και δεν καταλαβαίνουν αν και τί κάνουν λάθος"

μα δεν κάνουν κάποιο λάθος.

Stelios Frang είπε...

@j95, Αν εννοείς ότι δεν κάνουν λάθος επειδή έτσι, στραβά, τους το μαθαίνουν, έχεις δίκιο. Αν εννοείς όμως ότι έτσι είναι το σωστό, μάλλον πρέπει να συμβουλευτείς κάποιο σοβαρό λεξικό. Και να εξερευνήσεις, γιατί λέμε πενταετές, αλλά πενθήμερος...

Ανώνυμος είπε...

"Και να εξερευνήσεις, γιατί λέμε πενταετές, αλλά πενθήμερος..."

Μα ξέρω γιαι λέμε "πενταετές" αλλά "πενθήμερος".

Επειδή το "έτος" ξεκινούσε με ψιλή (δηλαδή με σκέτο ε)ενώ το "ημέρα" ξεκινούσε με δασεία (δηλαδή με h).

Το τh είναι η φωνητική αξία του αρχαίου γράμματος "θ", όπως πιθανόν θα γνώριζες αν είχες συμβουλευτεί ένα σοβαρό βιβλίο ιστορίας της ελληνικής γλώσσας (sic).

Με λίγα λόγια το "τ" δε μετατρέπεται σε κάτι. Το "τ" δεν παθαίνει καμία μεταβολή. θ=τh, αυτό είναι όλο.

Στη νέα ελληνική τώρα, που έχει εντελώς διαφορετική φωνολογία από την αρχαία, και η "ημέρα" ξεκινά με "η" (φωνήεν), μπορείς να μου πεις κάποιο συγκεκριμένο λόγο που πρέπει να κολλήσουμε ένα h στο έρμο το "τ" της πενταήμερης (μιας λέξης που έφτιαξαν οι μαθητές των τελών του 20ου αιώνα), και να το προφέρουμε αυτό /θ/ αντί για /τh/;

Ακολουθώντας ποιον κανόνα; Των αρχαιογκαγκά καθαρευουσιάνων που 2000 χρόνια τώρα μιμούνται την επιφάνεια της αρχαίας γλώσσας προφέροντάς τη όπως προφέρει τα αγγλικά ένας Έλληνας που ποτέ δεν τα έχει ακούσει στη ζωή του;

Ανώνυμος είπε...

Εμένα το καλοκαίρι Μ'αρέσει να βάζω το ανθηλιακό μου και να κάθομαι κανά πένθωρο στην αμμουδιά. Αχ, πότε θα'ρθεί το καλοκαίρι;

(Επίσης, πότε θ'ανθίσουνε αυτοί οι τόποι/ πότε θα'ρθούνε καινούργιοι ανθρώποι/ να συνοδέψουνε τη βλακεία/ στην τελευταία της κατοικία;)

Νίκος Σαραντάκος είπε...

Αλλωστε τύπος πενταήμερο παραδίδεται και στον Ησύχιο.

Και άλλωστε, πρώτ'απ'όλα (αλλά εφόλης της ύλης), απ' ότι (αλλά καθότι), απ' όπου (αλλά αφότου).

ΥΓ
Το σωστό είναι πενταήμερη εκδρομή και πενθήμερη βδομάδα.

Γιάννης Χάρης είπε...

τον πήρατε απ' τα μούτρα τον s.frang, ω j95 και τέττιξ :-)

και όταν κάνουν άλλοι αυτό που κάνω εγώ συνήθως, μπορώ τότε πια να το παίξω νηφάλιος εγώ -έπειτα και από τη νηφάλια παρέμβαση του φίλου νίκου σαραντάκου.

οπότε, να προσθέσω απλώς, στα ήδη αποστομωτικά τα δικά σας [τα "καλυτερότερα" είναι τα εφ' όλης της ύλης / πρώτ' απ' όλα και αφότου / απ' όπου, που είναι όλα και τόσο κοινόχρηστα (το είχε επισημάνει, καλή του ώρα, και ο Βασ. Φόρης, καθώς είχε συναντήσει μαζί, χέρι χέρι, μέσα στην ίδια πρόταση (σε κείμενο της Μπίστικα, στην Καθημερινή), σίγουρα το εφ' όλης της ύλης, το άλλο δεν καλοθυμάμαι αν ήταν το απ' όπου ή κάτι αντίστοιχο], να προσθέσω λοιπόν και παλαιότερες συνθέσεις, ότι λέμε "επίορκος" και όχι "έφορκος", "αυτοκινητάμαξα" και όχι "αυτοκινηθάμαξα", "φρουτενώσεις" και όχι "φρουθενώσεις" (από απάντηση του Ιω. Ξηροτύρη στον Μπαμπινιώτη, 5.2.1982)

και να υπενθυμίσω δύο από τα κλασικά λάθη, που μαρτυρούν τη "λειψή" λειτουργία της δασείας (από την εποχή του Αριστοτέλη άλλωστε συνέβαινε αυτό, είχε δηλαδή αρχίσει να ατονεί η δάσυνση), τα περίφημα εφέτος και μεθαύριο, αντί των "σωστών" επέτος και μεταύριο, αφού ούτε το έτος ούτε το αύριο δασύνονταν ποτέ.

Stelios Frang είπε...

Εγώ βλέπω στο λεξικό Μπαμπινιώτη "πενταήμερος, βλέπε πενθήμερος" και στο λεξικό Τεγόπουλου υπάρχει μόνο η λέξη "πενθήμερος". Άμα κοιτάξω σε καθαρευουσιάνικα λεξικά, φυσικά αποκλείεται να αναφέρεται το "πενταήμερος". Και σε τομείς που δεν είμαι εγώ ειδικός, ακολουθώ τυς έγκυρους ειδικούς... Και έτσι θα έπρεπε να κάνουμε όλοι!

Νίκος Σαραντάκος είπε...

Τη Φρουτένωση δεν την είχα επισημάνει, υπάρχουν κάμποσες εταιρείες ή συνεταιρισμοι με αυτή την ονομασία, καλό.

Υπάρχει επίσης το παλιό "αυτοΰπαρκτο" που το καταγράφει το λεξικό Τριανταφυλλίδη (και ο Ησύχιος), ή τα νεότερα αντιύλη, αντιήρωας, και: κάθιδρος αλλά καταϊδρωμένος.

Γιάννης Χάρης είπε...

"σε τομείς που δεν είμαι εγώ ειδικός, ακολουθώ τυς έγκυρους ειδικούς... Και έτσι θα έπρεπε να κάνουμε όλοι"

έχεις απόλυτο δίκιο, s.frang, έτσι θα έπρεπε να κάνουμε όλοι -αν και θα 'πρεπε πρώτα να συμφωνήσουμε ως προς το "έγκυρους"

πάντως, όλα τα παραπάνω ειδικοί τα λένε, δεν εννοώ εμάς εδώ, δεν είναι τίποτα καινοφανείς ιδέες δικές μας, μακάρι να 'ταν, αλλά τότε δε θα 'μασταν εμείς εδώ :-)

αμέσως αμέσως, για να μην μπλέκουμε με το περί "εγκύρων", [ακόμα και] ο Μπαμπινιώτης, στα λήμματα "μεθαύριο" και "εφέτος" λέει πώς δημιουργήθηκε [και επικράτησε] το λάθος, δηλαδή λέει -έμμεσα- πως δε λειτουργούσε η δάσυνση: αν λειτουργούσε, απλούστατα δε θα 'χαμε τέτοια λάθη, δεδομένου ότι η ορθογραφία στα αρχαία ήταν αυτό που θα λέγαμε σήμερα φωνητική: ό,τι πρόφεραν αυτό και έγραφαν [γι' αυτό και από τα λάθη λοιπόν συνάγουμε τις αλλαγές που είχαν ήδη επέλθει ή επέρχονταν σιγά σιγά]

ευχαριστώ για τα καινούρια παραδείγματα, νίκο: θα 'πρεπε να κάτσουμε να τα μαζέψουμε όλα μαζί, και να στύψουμε το κεφάλι μας, σίγουρα θα βρούμε κι άλλα πολλά

Ανώνυμος είπε...

Να διευκρινίσω ότι δεν είχα καθόλου σκοπό να αποπάρω τον s.frang. Μέχρι πολύ πρόσφατα μοιραζόμουν κι εγώ παρόμοιες "γλωσσικές ευαισθησίες" και γενικά εκτιμώ τους μη ειδικούς που -σχετικά νηφάλια- θέλουν να είναι προσεκτικοί σε αυτά. Απλώς είναι μια από τις περιπτώσεις όπου και οι ειδικοί (αν τα λεξικά μπορούν να θεωρηθούν ειδικά έργα) ενδεχομένως δεν λένε όλη την αλήθεια. Π.χ. ότι για τα σημερινά *διαρκή* σύμφωνα φ, χ, θ, όπου υπάρχουν, δεν φταίει η -φωνολογικά ανύπρκτη- δασεία, αλλά το ότι αντικατέστησαν πραγματικά δασείς φθόγγους (δηλαδή *στιγμιαία* φωνητικά τεμάχια με δασύτητα -h-) που πραγματικά είχαν προέλθει από αφομοίωση ενός κ/π/τ προς κάποιο φωνήεν με δασύτητα. Όταν έπαψε να προφέρεται η δασεία, έπαψε να έχει και την αντίστοιχη διαβρωτική επίδραση κατά την έκθλιψη κ.λπ. Θα ήταν λίγο μεταφυσικό ένα σημάδι που μόνο γράφεται και δεν προφέρεται να μπορεί να αλλάζει την προφορά συμφώνων. Γι' αυτό και όλοι αυτοί οι φυσικοί νεότεροι σχηματισμοί που έχει εκτενώς συλλέξει ο Νίκος Σαραντάκος (κι εγώ από εκείνον κλέβω). Το να πεις ότι λέμε "εφημερίδα" επειδή η ημέρα παίρνει/ έπαιρνε δασεία είναι ολίγον μισερό, αν όχι ψέμα (αυτό που είναι ευρύτερα γνωστό ως σύγχυση συγχρονίας-διαχρονίας). Και ναι, κατακεραυνώνουμε την πενταήμερη. Γιατί όμως κανείς δεν ζητά εφθήμερη άδεια; Δεν βρίσκω την παραμικρή διαφορά στις ιδιότητες του πρώτου συνθετικού σε κάθε περίπτωση.

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Ανώνυμος είπε...

(Ούτε αυτό που είπα είναι απόλυτα ακριβές. Δεν γίνεται καμιά αφομοίωση, το κ/π/τ απλώς "παίρνει"/συμπροφέρεται με το h του επόμενου φωνήεντος, π.χ. ep(i)+ humin-->ephumin. Ο Μπαμπινιώτης -καλή του ώρα- λέει ότι είναι λάθος/πλεονασμός ύστερα από την τροπή του άηχου σε άηχο δασύ να σημειώνουμε την δασεία. Θα ήταν συνεπέστερο και στα κλασικά κείμενα να σημειώσουμε -πάνω από το υ στο παράδειγμά μου- μια ψιλή, αφού η δασεία πήγε με το σύμφωνο και εμπεριέχεται πλέον σε αυτό -εν προκειμένω στο "φ"=[ph])