Η φενάκη της πλειοψηφίας

Τα Νέα, 7 Αυγούστου 2004

«Σπάνια ταυτίζομαι με την πλειοψηφία, αλλά όταν συμβεί κάτι τέτοιο, το χαίρομαι»: κάπως έτσι σχολίασε ο Σαββόπουλος την επιλογή του να εμφανίσει στο μουσικό του πάρτι στο Ηρώδειο την Καλομοίρα, τη νικήτρια του φετινού Φέιμ Στόρι, προσθέτοντας και το αφοπλιστικό: «μου αρέσουν τα αθώα της μάτια» (Alter, 27/7, κεντρικό δελτίο ειδήσεων).

Μαζί του αυτήν τη φορά, μαζί δηλαδή και με την πλειοψηφία, την περιστασιακή εννοείται. Και η πλειοψηφία γενικότερα είναι το θέμα μου, με αυτήν την πανηγυρική αφορμή, και όχι η συνηγορία που δεν μου ζητήθηκε για μία από τις κατά καιρούς εντυπωσιακές και προκλητικές χειρονομίες του Σαββόπουλου.

διαβάστε τη συνέχεια...

Για τη φενάκη, την απάτη, το ψέμα της πλειοψηφίας προειδοποιεί ο σημερινός τίτλος, και δεν εννοώ βεβαίως ότι η πλειοψηφία, σαν κάποια μεταφυσική τάχα έννοια, ή η πλειονότητα, σαν κάποιο συγκεκριμένο υποτίθεται μόρφωμα, συνιστά καθαυτήν απάτη, όσο ότι ο τρόπος με τον οποίο αναφερόμαστε εμείς στην εκάστοτε πλειοψηφία συνιστά στην καλύτερη περίπτωση αυταπάτη. Το πράγμα θα μπορούσε να μείνει εδώ, και η πλειονότητα να κάνει τη δουλειά της κι εμείς τη δική μας, τις εμβριθείς δηλαδή αναλύσεις μας, αν – αν αυτές οι φενακιστικές αναλύσεις δεν διαμόρφωναν περαιτέρω την πλειοψηφία. Αναφέρομαι λ.χ. στις δημοσκοπήσεις που, μέσα από τη σχετικότητά τους, αναδεικνύουν πάντοτε ορισμένες γενικές τάσεις και πλειοψηφίες· έρχονται τότε οι αναλύσεις και όλο το ιδεοτρομοκρατικό οπλοστάσιο, με τα περί «κυρίαρχου λαού» και του «αλάθητου αισθητηρίου του», και εξωθούν συχνά τη μειοψηφούσα άποψη στα όρια του απαγορευμένου: η επόμενη δημοσκόπηση ή επισημότερη έκφραση της «λαϊκής βούλησης» (π.χ. εκλογές) πιθανότατα θα έχει αυξήσει το κεφάλαιο της πλειοψηφίας.

Είναι φυσικά τεράστιο το θέμα και δεν χωρά σε επιφυλλίδα η θεωρητική ανάλυσή του, γι’ αυτό θα επιχειρήσω να το προσεγγίσω πρακτικά. Ας δούμε τι μπορεί να σημαίνει κάθε φορά και ταυτόχρονα να μη σημαίνει η πλειοψηφία στην κοινωνικοπολιτική μας επικαιρότητα, έτσι, επαναλαμβάνω, όπως την επικαλούμαστε, για να υπηρετήσει τα δικά μας ερμηνευτικά σχήματα.

Πάμε ανάποδα χρονικά, με τη σημερινή αφορμή, την Καλομοίρα. Η Καλομοίρα, ένα νεαρότατο κορίτσι που εικονογραφεί στην εντέλεια αυτό που λέμε «χαρά της ζωής», με συμπαθή απλώς φωνή αλλά με εκπληκτική κατά τα άλλα στόφα σόουγούμαν, αναδεικνύεται νικήτρια από μια πλειοψηφία. Σωστά ψήφισαν, λέω τώρα εγώ, κρυμμένος πίσω και από το όνομα του Σαββόπουλου. Κι όμως, στη διαμετρικά αντίθετη άποψη συναντώ ονόματα εξίσου ή και περισσότερο –για αυστηρά προσωπικούς έστω λόγους– έγκυρα. Οπότε;

Προχωρούμε πιο πίσω. Τεράστια πλειονότητα παρακολούθησε το Euro 2004 και ακόμα μεγαλύτερη πανηγύρισε την αναπάντεχη νίκη της Εθνικής μας. Εδώ τα πράγματα είναι πιο κραυγαλέα, άρα και ζόρικα, καθώς δεν έχουμε πλειοψηφία σε έναν σχετικά περιορισμένο χώρο, όπως ήταν οι ψηφοφόροι (και όχι γενικά οι θεατές!) του ριάλιτι, αλλά ένα πολύ μαζικότερο φαινόμενο, που ξεπερνά τα τεράστια έτσι κι αλλιώς όρια του μαζικότατου φαινομένου του ποδοσφαίρου. Άρα σωστά διαμορφώθηκε κι εδώ η πλειοψηφία, λέω πάλι εγώ, στοιχισμένος αυτήν τη φορά πίσω λ.χ. από τον Παντελή Μπουκάλα και τον Άγγελο Ελεφάντη, για να περιοριστώ σε φίλους από τον χώρο των διανοουμένων, που κατά κανόνα είναι εχθρικός προς το ποδόσφαιρο. Κι όμως: συγγενικές είναι πολλές εξίσου έγκυρες φωνές, που υπήρξαν απερίφραστα καταδικαστικές, από αυτές που χαρακτηρίζουν το ποδόσφαιρο «όπιο των λαών» –και έχει υπάρξει τέτοιο το ποδόσφαιρο, συχνά. Λοιπόν;

Και πιο πίσω, στο Κυπριακό. Εδώ επίσης είχαμε συντριπτική πλειοψηφία, με το Όχι. Κι εγώ βρέθηκα ξαφνικά με τη μειοψηφία τού Ναι. Μαζί πάλι με τον Ελεφάντη, χώρια τώρα από τον επιφυλακτικό Μπουκάλα. Σαν να δυσκολεύουν τα πράγματα. Ενώ υπήρχαν και φίλοι με τους οποίους βρέθηκα χώρια και τις δύο φορές: ένας μάλιστα βρέθηκε να εξυμνεί τη μία φορά τη σοφία της πλειοψηφίας που αντιστάθηκε στις πιέσεις των ισχυρών και αποφάσισε Όχι, την άλλη να ωρύεται με την πλειοψηφία των «οπιομανών» που πανηγύριζαν την Εθνική.

Πότε αποφασίζουμε λοιπόν ότι είναι «σωστός» ο λαός, η πλειοψηφία; Και κυρίως: είναι τάχα άλλος ο λαός και η πλειοψηφία του, που τη μια είναι με το Όχι στο Κυπριακό και την άλλη παραληρεί με την Εθνική; Και με ποιαν από τις δύο τάχα πλειοψηφίες είναι η άλλη πλειοψηφία, αυτή που καθηλώνεται στην τηλεόραση και βλέπει τα ριάλιτι, τα «βρομερά σκουπίδια», όπως τα χαρακτηρίζει μια –συντριπτική τώρα– πλειοψηφία από τον –πάντα μειοψηφικό– χώρο των διανοουμένων;

Αν πάμε όμως και στις εκλογές, η κατάσταση είναι φαινομενικά –με βάση τη λογική των αριθμών– χαώδης, καθώς τη μια φορά ο λαός θέλει ΠΑΣΟΚ, την άλλη Δεξιά, τη μια θυμάται τι σημαίνει Δεξιά, την άλλη το ξεχνάει. Εδώ οι αναλύσεις μοιράζονται. Άλλες οικτίρουν ή ειρωνεύονται αυτόν που μόλις χτες τον λιβάνιζαν σαν «κυρίαρχο» λαό, άλλες επιμένουν στο αλάθητο δόγμα του αλάθητου αισθητηρίου του λαού, και την επομένη μόλις των εκλογών, από χώρους και εφημερίδες που εκφράζουν το ΠΑΣΟΚ, υποστηρίζονται όσα ακριβώς καταλόγιζαν και τα αντίπαλα κόμματα: «αποκρουστικά κατεστημένα του ΠΑΣΟΚ (και της κρατικής γραφειοκρατίας)», «διαφθορά, αλαζονεία και κυνισμός», «ατυχείς χειρισμοί» σε «ασφαλιστικό, Παιδεία, αγροτική πολιτική, καθημερινότητα του πολίτη…», γενικότερα ότι το ΠΑΣΟΚ αντιγράφει και ξεπερνά τη Δεξιά «στα εξωτερικά θέματα, στην οικονομική πολιτική, στον αποκλεισμό της Αριστεράς, [...] στην παροχολογία κτλ.» (Τα Νέα 8/3). Κι όμως, με αυτή την περιουσία, ένα κόμμα σχετικής μάλιστα πλειοψηφίας, λόγω του εκλογικού νόμου, επιχειρεί ανέκαθεν να απαξιώσει, με την επίκληση ακριβώς της πλειοψηφίας, πολιτικά μορφώματα και χώρους τους οποίους θεωρεί συγγενέστερούς του ιδεολογικά (π.χ. τον Συνασπισμό). Και είναι απολύτως μέσα στο πολιτικό παιχνίδι κάτι τέτοιο· εδώ μας ενδιαφέρει όταν αξιώνει νομιμοποίηση από την επίκληση αποκλειστικά της αλάθητης πλειοψηφίας.*

Είναι όμως προφανές ότι η πλειοψηφία είναι πάντοτε αυτό που θέλουμε εμείς να είναι, άλλοτε άφρων, άλλοτε σοφή. Δεν μπορεί δηλαδή να συνιστά απόλυτο επιχείρημα η πλειοψηφία. Εκφράζει προφανέστατα τη βούληση του λαού και θέτει έτσι τους όρους του παιχνιδιού μέσα στη δημοκρατία, το εντελέστερο οπωσδήποτε καθεστώς –για την ακρίβεια, το λιγότερο ατελές. Γι’ αυτό και νομιμοποιείται πάντοτε η πλειοψηφία· δεν δικαιώνεται όμως σώνει και καλά αυτομάτως, σε μια μονοδιάστατη τουλάχιστον καταγραφή των γεγονότων. Αλλιώς, αν θυμηθούμε πρόχειρα: πλειοψηφία κατασυντρίβει τον Βενιζέλο το 1920, οδηγώντας στη Μικρασιατική Καταστροφή, και πλειοψηφία στηρίζει τον Χίτλερ το 1933. Πλειοψηφία χειροκροτεί τον Λε Πα και πλειοψηφία διαβάζει Μάιρα Παπαθανασοπούλου. Πλειοψηφία στέλνει πρώτον στη Βουλή τον Αβραμόπουλο και πλειοψηφία εκστασιάζεται με την Ντενίση. Πλειοψηφία επίσης χάφτει Χριστόδουλο και ψηφίζει τις ταυτότητές του (αν και πλειοψηφία θα ψήφιζε, έγραφα άλλοτε με την ίδια αφορμή, και τη διανομή της εκκλησιαστικής περιουσίας στους ακτήμονες). Τέλος, πλειοψηφία θα ψήφιζε και τη θανατική ποινή. Μπορεί να συνεχίσει κανείς επ’ άπειρον αυτό το άγονο παιχνίδι, με κίνδυνο να πέσει σ’ έναν εκλεκτικισμό, που θα προσπαθεί να αντισταθμίσει τον λαϊκισμό και τη φενάκη της πλειοψηφίας: αλλά η πλειοψηφία δεν είναι, συχνά, παρά ο κορδωμένος εαυτός μας στον καθρέφτη.


* Ιδιαίτερα στην πολιτική, η λογική των αριθμών και της πλειοψηφίας αποτελεί συχνά το βασικότερο «επιχείρημα». Τις μέρες του Κυπριακού, διακεκριμένος στιλίστας δημοσιογράφος, τη μία φορά που βρέθηκε με μειοψηφία, εδώ τη μειοψηφία τού Ναι (τώρα κι εγώ μαζί του, όπως είπα), χτυπάει τη φενάκη της πλειοψηφίας, με τη λογική ακριβώς της πλειοψηφίας εγγεγραμμένη βαθιά στα κύτταρα του λόγου του: «Οι περισσότεροι από αυτούς που επικαλούνται τώρα την πλειοψηφία για να ορίσουν το ορθό είναι οι ίδιοι που αγνοούν το νόμο των αριθμών όταν δεν τους βολεύει. Ως γνωστόν, ούτε η Ακροδεξιά ούτε η Ακροαριστερά στη χώρα μας διακρίθηκαν ποτέ για τη μαζικότητά τους: η φασαρία που κάνουν είναι αντιστρόφως ανάλογη του αριθμού των ψηφοφόρων τους»! Όθεν, «εσείς δεν δικαιούστε διά να ομιλείτε»!