21. Οι τόνοι και του παππούλη τ’ αμπελοχώραφα (Ι. Θ. Κακριδής και Δ. Σαββόπουλος)
Τα Νέα, 24 Δεκεμβρίου 1999
Η γκάφα του αιώνα στο γλωσσικό; Η «δίκη των τόνων», ανταποκρίθηκα αμέσως στην πρόσκληση του περιοδικού για το αφιερωματικό τεύχος.* Θυμίζω: έτος 1942, μες στη γερμανική Κατοχή, οι καθηγητές της Φιλοσοφικής του Αθήνησι στέλνουν στο πειθαρχικό έναν συνάδελφό τους, τον Ι. Θ. Κακριδή, επειδή τύπωσε το βιβλίο του με μονοτονικό.
διαβάστε τη συνέχεια...
Το μονοτονικό ήταν, βέβαια, το πρόσχημα, σε εποχή όπου τα πράγματα ήταν πιο ξεκάθαρα στο γλωσσικό μέτωπο, ποιες δηλαδή οι προοδευτικές και ποιες οι αντιδραστικές δυνάμεις. Στο πειθαρχικό, το κατηγορητήριο ουσιαστικά κατέρρευσε ενώ η ποινή, δύο μήνες προσωρινή απόλυση, ήταν μηδαμινή, σε σχέση με τα όνειρα για εξόντωση που έτρεφαν οι διώκτες του Κακριδή.
Ας τους θυμηθούμε, όσους υπέγραψαν την παραπομπή, με το όνομά τους αναπόφευκτα το ’να δίπλα στ’ άλλο, έτσι που να μη γίνεται διάκριση ανάμεσα στους πρωτοστάτες και τους μετριοπαθέστερους: Φαίδων Κουκουλές, Νικόλαος Εξαρχόπουλος, Εμμανουήλ Πεζόπουλος, Αντώνιος Χατζής, Γεώργιος Π. Οικονόμος, Γεώργιος Σακελλαρίου, Νικόλαος Βλάχος, Σπυρίδων Μαρινάτος, Χρίστος Καπνουκάγιας, Απόστολος Δασκαλάκης, Διονύσιος Ζακυθηνός, Αναστάσιος Ορλάνδος, Ερρίκος Σκάσσης. Είχαν μειοψηφήσει ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος και ο Σωκράτης Κουγέας.
Φοβούμαι όμως, τώρα, ότι ο χαρακτηρισμός «γκάφα» αφήνει απ’ έξω την ηθική διάσταση της ιστορίας αυτής. Με άλλα λόγια, δεν είναι αστεία αυτά.
Άλλα είναι τα αστεία, κύριε διευθυντά, και γι’ αυτό επιτρέψτε μου τη μία γκάφα να την κάνω δύο. Με συνδετικό στοιχείο τους τόνους, οδηγούμαστε σε μια άλλη ιστορία, στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα, ενός αιώνα που άρχισε με τα Ευαγγελικά και τα Ορεστειακά, με διαδηλώσεις, επέμβαση στρατού, νεκρούς και τραυματίες.
Έπειτα και από τη Δίκη των τόνων, η «αντικλίμακα» μας προσγειώνει σ’ ένα κατάμεστο γήπεδο, στον «Μίλωνα» της Νέας Σμύρνης, όπου η μάχη θα δοθεί και πάλι με σημαία το τονικό σύστημα.
Έτος 1985, ημερίδα για τη γλώσσα, οργανωμένη από το ΚΚΕ εσωτ., και ο Διονύσης Σαββόπουλος, με τον απαράμιλλο θεατρικό του τρόπο, ανακοινώνει μέσα σε ζητωκραυγές ότι κατέγραψε με παλμογράφους τα ντεσιμπέλ που αποδίδουν, είπε, την οξεία, τη βαρεία, την περισπωμένη, και τους διάφορους συνδυασμούς τους με την ψιλή και τη δασεία.** Είπε, δηλαδή, στους Αλεξανδρινούς, που επινόησαν τους τόνους και τα πνεύματα για να αποτυπώσουν ακριβώς τα μακρά και τα βραχέα, την προσωδία που χανόταν, τους είπε ότι είχαν πλανηθεί και ίδρωναν εκ του περισσού, αφού τα πάντα υπάρχουν ολοζώντανα στον προφορικό μας λόγο: Έλα παππούλη, να σου δείξω...
Κι αυτό, γιατί κανένας δεν του είπε του ίδιου, ούτε κι αυτός το παρατήρησε, παρότι μουσικός λαμπρός, πως άλλο η επιτόνιση ή επιτονισμός, ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο τονίζουμε την ίδια λέξη σε διαφορετικά συμφραζόμενα ή και στην ίδια φράση, ανάλογα με το νόημα κάθε φορά, και άλλο ο δυναμικός τονισμός, ο ένας και σταθερός τόνος που αποτελεί την ταυτότητα κάθε λέξης.
Έτσι θα καταλάβαινε τι λογής πράματα μετρούσαν οι παλμογράφοι του, και γιατί μπορεί κάλλιστα να τονίζει ο ίδιος: «εγίνε κάτολίσθηση κιεπέσε κανασβράχος», επί δικαίων και αδίκων βεβαίως, μα χωρίς ψιλοδασείες.
Ή το άλλο δικό του και πάντα χρήσιμο, πως «όποιος δέεν κατάλαβαίαινει, δεν ξέερει πούoυ πατά και πούoυ πηγαίαινει».
Καλή μας χρονιά.
* Ειδικό αφιέρωμα των Προσώπων, του ένθετου των Νέων, στον απερχόμενο 20ό αιώνα, με θέμα κορυφαίες στιγμές, θετικές ή αρνητικές, σε διάφορους τομείς (κινηματογράφο, ιστορία κτλ.).
** Βλ. εκτενέστερα εδώ.
