Ο τελευταίος και οι Τελευταίοι

"Ο τελευταίος ζεν πρεμιέ"

"Έφυγε ο τελευταίος ζεν πρεμιέ" διαβάσαμε και ξαναδιαβάσαμε τούτες τις μέρες, με αφορμή το θάνατο του Νίκου Κούρκουλου. Κάθε φορά που πεθαίνει κι από 'νας "τελευταίος", ένα μαχαίρι μού σκίζει την καρδιά. Όταν μάλιστα μετράω πόσοι "τελευταίοι" έχουν φύγει τον τελευταίο καιρό, πέφτω σε βαθιά μελαγχολία, λέω τίποτα και κανείς δεν έμεινε πια, τι νόημα έχει να ζούμε οι υπόλοιποι, επίσης τελευταίοι, αλλά απλώς κοινοί θνητοί... τι νόημα, λέω, έχει η ζωή όταν έχει φύγει ο τελευταίος ζεν πρεμιέ, ο τελευταίος ή η τελευταία σταρ, ο τελευταίος κωμικός, ο τελευταίος συνθέτης, ο τελευταίος ποιητής, ο τελευταίος ζωγράφος...

Έπειτα πάλι λέω, δεν μπορεί, άμα σκεφτώ όχι απλώς τον τελευταίο καιρό αλλά όλη μου τη ζωή, που είναι πια αρκετά μεγάλη η ρημάδα, όσο μπορώ λοιπόν να θυμηθώ, όλο "τελευταίοι" και "τελευταίες" φεύγαν, που σημαίνει, ουφ, ανακούφιση, πως είμαστε χώρα με πλουσιότατα κοιτάσματα σε "τελευταίους", άρα, ποιος ξέρει, μπορεί και να μη σώνονται ποτέ: νά, για παράδειγμα, μετά τον Κούρκουλο έχουμε άλλον έναν τελευταίο ζεν πρεμιέ, ζωή να 'χει ο άνθρωπος, ο Φέρτης λέω, αυτόν εννοώ, μα όταν πεθάνει κι αυτός, διαβάζω από τώρα τίτλους εφημερίδων και ακούω θλιμμένες φωνές τηλερεπόρτερ, πως "έφυγε ο τελευταίος ζεν πρεμιέ".

Διαβάστε τη συνέχεια

Τι φταίει τώρα ο Κούρκουλος;

Δε θέλω να νομιστεί πως ειρωνεύομαι, προς Θεού, τον Κούρκουλο, κι ούτε και φταίει αυτός για το "θεσμικό" πλέον σπορ της υπερβολής στο οποίο επιδίδονται Τύπος και κανάλια. Και στο κάτω κάτω, αντίθετα από άλλους/ες που υπερεξυμνήθηκαν [και] στο θάνατό τους, ο Κ. υπήρξε ένας αξιοπρεπής, καλός (απλώς, αλλά είναι ήδη πολύ αυτό) ηθοποιός, αμφιλεγόμενος ώς ένα βαθμό αλλά εντέλει μάλλον επιτυχημένος διευθυντής του Εθνικού, πάντως σίγουρα υπήρξε αυτό που λέμε "εργάτης του θεάτρου", προπάντων υπήρξε αξιοπρεπής σαν δημόσια στάση και παρουσία, παρότι σταρ και έπειτα πρώτη θέση στα σαλόνια λόγω γάμου. Και το οπωσδήποτε αναμφισβήτητο είναι πως υπήρξε εκπληκτικός γόης, αρσενικό χωρίς τη μάτσο ψιλογλίτσα του Φούντα λ.χ., με λάμψη στο πανί ή πάνω στη σκηνή, κορυφαίος ζεν πρεμιέ -για να φτάσουμε εκεί απ' όπου ξεκινήσαμε.

Η "κουλτούρα της γκρίνιας"

"Κορυφαίος" λοιπόν: λίγο είναι; άντε, "μοναδικός": τη σηκώνει λίγη υπερβολή η συγκίνηση έστω τέτοιων στιγμών. Αλλά όχι τελευταίος. Και το λέω αυτό όχι τόσο, όχι κυρίως, επειδή μπορώ να αραδιάσω μια πεντάδα τουλάχιστον λαμπερών ζεν πρεμιέ, νεότερης και νεότατης εσοδείας, αλλά επειδή γενικότερα το επίθετο αυτό, το "τελευταίος", πέρα από κλισέ, από τετριμμένη έκφραση που γι' αυτό ακριβώς και χάνει το ειδικό της βάρος, το επίθετο λοιπόν αυτό, πίσω από την ανέξοδη και ανώδυνη χρήση του, κρύβει κάτι περισσότερο από το σπόρ της υπερβολής που είπα, κρύβει την "κουλτούρα της γκρίνιας", αυτήν που σε άλλες περιστάσεις ή σε άλλους χώρους μπορεί να αποβεί επικίνδυνη:

Αναφέρομαι (σαν τον Μπόμπο, θα μου πείτε, στο γνωστό ανέκδοτο, όπου όλα μ...ί τού θυμίζουν) στον κριτικό υποτίθεται λόγο που πιστοποιεί την αποσάθρωση του κοινωνικού ιστού, τη χρεοκοπία της χώρας, που την αποκαλεί χαρακτηριστικά "Ελλαδέξ", "Ελλαδιστάν" κτλ., μιλά για "Νεοέλληνες" (και "Κωλοέλληνες"), και ανακράζει, δεκαετίες τώρα, πως "Finis Graeciae": Τώρα το προσωποποίησα, προφανώς, στον Γιανναρά, αλλά ο λόγος αυτός είναι γενικότερος και παλαιότερος, ή και παλαιότατος, για την ακρίβεια αρχαιότατος, αν πάμε στον παράλληλό του, ή τον πιο εξειδικευμένο, αυτόν που θρηνολογεί το θάνατο της γλώσσας.

Αυτό το σαράκι κατατρώει ψυχές, αυτός ο απαξιωτικός λόγος διαποτίζει πια το μυαλό μας, αυτόν τον απαξιωτικό λόγο εσωτερικεύουμε, και όλα γύρω μας πια μοιάζουν "τελευταία".

Δεν ήταν τελευταίος λοιπόν ο Κούρκουλος, και σε τίποτα δε μειώνει αυτό τη λάμψη του. Προσωπικά θα κρατάω αυτό το λαμπερό πρόσωπο, λαμπερό ακόμα και στους σκοτεινούς ρόλους του, π.χ. στον "παλιό ελληνικό κινηματογράφο", ή πάλι το θαμπό τραγούδι του μαζί με την άλλη υπέροχη, την Τζένη Καρέζη, στη Γειτονιά των αγγέλων του Θεοδωράκη. Κι από την άλλη θα θυμάμαι πόσο το "απόλυτο" αυτό αρσενικό (κατά το μάλλον άγευστο στερεότυπο των ημερών) εξαφανιζόταν πίσω από τις πλάτες της Μελίνας, όταν χορεύαν το "Ταγκό της προδοσίας" στην Όπερα της πεντάρας!

Η Μελίνα

Η Μελίνα λοιπόν, μοναδική, ανυπέρβλητη σταρ, δεν έχει ίσως σήμερα το ανάλογό της ή τη συνέχειά της, αντίθετα απ' όσα είπα για τον Κούρκουλο, ότι μπορώ να αραδιάσω μια πεντάδα τουλάχιστον σημερινών ζεν πρεμιέ. Κι όμως, και πάλι δε θα λέγαμε πως είναι/ήταν η τελευταία σταρ, για τον απλούστατο λόγο πως δεν είναι "υποχρεωμένη" κάθε γενιά ή και κάθε εποχή να παράγει κι από μια Μελίνα, έναν Χατζιδάκι, ή -σε πιο αδιαμφισβήτητα χωράφια- έναν Μπαχ.

Μεγάλοι και Τελευταίοι

Οπότε, σκέφτομαι μήπως αυτός ο περί τελευταίων λόγος (προσοχή, άλλο να πούμε ο "τελευταίος" μιας συγκεκριμένης σχολής, π.χ. της Φραγκφούρτης, ή μιας συγκεκριμένης γενιάς, π.χ. της Γενιάς του Τριάντα), μήπως λέω ο ειλικρινής ή άλλοτε άκριτος θαυμασμός, με ή χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα, ο λόγος που μεγαλύνει την όντως αξία ή και τη μη αξία -αδιάφορο εδώ- μεγαλύνει προπάντων εαυτούς; Κάθε φορά δηλαδή που θρηνούμε έναν Τελευταίο, ή που αναγνωρίζουμε έναν Μεγάλο, τονίζουμε έμμεσα τη μεγαλοσύνη της εποχής μας: νά, η γενιά η δική μας, με τα όνειρα, τους στόχους, τα οράματα, η γενιά του 1-1-4, αργότερα της αντίστασης ή του Πολυτεχνείου, η γενιά του μεγάλου τραγουδιού, του Χατζιδάκι και του Θεοδωράκη, του Σεφέρη και του Ελύτη, η γενιά που όσο πιο μεγάλη είναι, όσο πιο μεγάλους έβγαλε, τόσο μας δίνει κατιτίς κι εμάς απ' τη μεγαλοσύνη της, αφού σ' αυτήν ανήκουμε, μέλη της είμαστε. Δηλαδή, μεγάλη η γενιά, μεγάλη η εποχή, μεγάλοι εμείς οι ίδιοι, όλοι, ο καθένας μας. Και τότε τελευταίοι.