Ένας είναι ο εχθρός, ο μανιχαϊσμός [από τον ιρακινό πόλεμο, α]
Τα Νέα, 19 Απριλίου 2003
Ο πόλεμος στο Κόσοβο έγινε για να εξουδετερώσει τον σφαγέα δικτάτορα Μιλόσεβιτς. Ο πόλεμος στο Ιράκ έγινε για να εξουδετερώσει τον σφαγέα δικτάτορα Σαντάμ. Αφού συμφωνούμε πως και ο Μιλόσεβιτς και ο Σαντάμ είναι σφαγείς δικτάτορες, γιατί ο ένας πόλεμος ήταν δίκαιος και ο άλλος άδικος;
το πλήρες κείμενο:
Ο πόλεμος τέλειωσε. Ένας πόλεμος «ψεκάστε, σκουπίστε», όπως τον θέλησαν οι εμπνευστές του Αμερικανοί και οι συνοδοιπόροι, μα άλλο τόσο και οι αντίθετοι εμείς.
Διότι ο πόλεμος αυτός δοκίμασε σκληρά τα ανθρωπιστικά αισθήματα και τις ενοχές μας, και πιο πολύ τα ανακλαστικά μας, μια και αυτά ακριβώς μετρούν και ελέγχουν το μείζον, δηλαδή τις ιδεολογικές αντοχές μας.
Ας ξεκινήσουμε ανάποδα, από τη συμβολική τουλάχιστον λήξη του πολέμου, την είσοδο στη Βαγδάτη, να θυμηθούμε, όσο είναι νωρίς ακόμα, τι είδαμε στις τηλεοράσεις μας, τι νιώσαμε, τη μέρα εκείνη, τις πρώτες ώρες και λίγο μετά: βαθιά ανακούφιση και ευφορία, με επαναλαμβανόμενο, σταθερό σχεδόν φόντο το πλιάτσικο.
Δηλαδή τέλειωσε, ευτυχώς, ο πόλεμος, όχι άλλα αίματα και ζωές χαμένες. Και επίσης όχι άλλα δακρυγόνα, μποτιλιαρίσματα, ξεποδαριάσματα, άνευ λόγου μάλιστα, σιγά μην ιδρώσει το αφτί της Αμερικής. Εξάλλου, γιά δες τους κι αυτούς. Στο πλιάτσικο το ’ριξαν, ε, Άραβες βλέπεις, που το ’βαλαν εξάλλου στα πόδια, οι «Φευγαγίν», όπως το σκαρώσαμε ευθύς το ευφυολόγημα. Υποτίμηση και απαξίωση, εκφρασμένες ρητά αρκετές φορές, έμμεσα τις πιο πολλές, για έναν άγνωστό μας λαό, έτσι συλλήβδην (πόσοι ήταν επιτέλους οι πλιατσικολόγοι;), που ήρθε και θρονιάστηκε στην καλή μας πολυθρόνα, και μας τη γέμισε και αίματα αποπάνω.
Υπεραπλουστεύω, σίγουρα, μια και τα αισθήματα δεν είναι μόνο αυτά. Είναι όμως και αυτά, και υπάρχουν και χειρότερα, πιο ωμά ακόμη. Αλλά εμείς θα μείνουμε στη δική μας γειτονιά: όχι με τους φιλοπόλεμους, τους λίγους ευτυχώς, ούτε με τους παγερά αδιάφορους, αλλά με τους δικούς μας, τους κοντινούς μας, στην παρέα, στη δουλειά, στον ευρύτερα προοδευτικό χώρο, μ’ αυτούς τους πολλούς που μαζί κατεβήκαμε στις πορείες.
Και ήταν άκρως εντυπωσιακό το φαινόμενο: μέσα από το ίδιο το αντιπολεμικό ρεύμα είδαμε να εκφράζεται ένα ολόκληρο ρεπερτόριο καθωσπρεπισμού και σκεπτικισμού έως κυνισμού και ειρωνείας, για το τι νόημα μπορεί να έχουν λόγου χάρη οι πορείες και οι όποιες άλλες αντιδράσεις, και κυρίως μην ακουστεί, σε καιρό πολέμου, κακιά –αντιαμερικανική– κουβέντα. Πλήθος σχόλια και άρθρα έμοιαζε να θέλουν να ξορκίσουν το κακό: ωραία, δεν είμαστε με τον πόλεμο, αλλά ούτε και με τους ακτιβιστές ή τους κνίτες, δεν είμαστε με την επαναστατική γυμναστική τους και με τον χυδαίο αντιαμερικανισμό τους, κυρίως αυτόν τον τελευταίο.
Γιατί εδώ είναι εκείνο που πονάει. Γιατί τον πόλεμο αυτό τον κάνει φίλος εδικός απέναντι σε άγνωστο, σε ξένο, αν μη τι άλλο πολιτισμικά. Γιατί, ας μη γελιόμαστε, τη σύγκρουση πολιτισμών, όσο κι αν την απορρίπτουμε σαν γενικό ερμηνευτικό σχήμα για τη σύγχρονη ιστορία, τη βιώνουμε βαθιά στο κύτταρό μας. Λέω σύγκρουση πολιτισμών, γιατί αλλιώς θα έμενε μόνο ο πολιτισμικός ρατσισμός να εξηγεί λόγου χάρη τη χρήση δυτικών σχημάτων για την ερμηνεία του πολιτικού συστήματος των αραβικών χωρών –αλλά αυτό είναι άλλη μεγάλη ιστορία, η μόνη όμως που θα μπορούσε να μας πει τι είδους δικτάτορας είναι ακριβώς ο Σαντάμ. Ας γυρίσουμε στο: φίλος ο Αμερικανός, άγνωστος ξένος ο Ιρακινός, που μας προκαλεί τουλάχιστον αμηχανία.
Και εδώ αρχίζει ο θρίαμβος της σχηματοποίησης, σε μια προσπάθεια να τηρηθούν αποστάσεις, και προπαντός ένα περίεργο –ιδίως σε καιρό πολέμου– σαβουάρ βιβρ: πώς είναι, λέει, δυνατόν να είμαστε αντιαμερικανοί όταν, στη χειρότερη περίπτωση, είμαστε διαβρωμένοι από τον αμερικανικό τρόπο ζωής, ή όταν, στην καλύτερη, απολαμβάνουμε τα αγαθά της αμερικανικής αγοράς και παιδείας. Λες και πρέπει να είμαι φιλοαμερικανός επειδή χρησιμοποιώ τηλέφωνο, ή όποια άλλη αμερικανική εφεύρεση· ή λες και είμαι αυτομάτως αντιαμερικανός, επειδή είμαι εναντίον του πολέμου, αυτού ή και άλλων τους, και τότε θα όφειλα να κόψω αμέσως το τηλέφωνο.
Όλα αυτά φαντάζουν ακόμα πιο περίεργα, από τη στιγμή που συμφωνούμε αυτήν τη φορά πως η Αμερική –να συνοψίσουμε–, με την πιο ακροδεξιά και θρησκόληπτη κυβέρνηση στην ιστορία της, αψηφά τον ΟΗΕ, καταπατά το διεθνές δίκαιο, διεξάγει έναν πόλεμο κατά τον οποίο εξοντώνει, προφανώς εμπρόθετα, και αμάχους, παρεμποδίζει την ανθρωπιστική βοήθεια και τη δράση των συναφών οργανώσεων, καταπατά άλλες διεθνείς συνθήκες στο θέμα των αιχμαλώτων, επιτρέπει ή και ενθαρρύνει τη λεηλασία πολιτιστικών θησαυρών, και επιμένει να εγκαταστήσει δικό της καθεστώς στο μεταπολεμικό Ιράκ.
Έπειτα από όλα αυτά, ο αντιαμερικανισμός σαν ενστικτώδης έστω αντίδραση, σαν απελπισμένη έκφραση του παντελώς ανίσχυρου απέναντι στον αλαζόνα ισχυρό, θα έμοιαζε κατανοητός, οσοδήποτε άγονος και ατελέσφορος κι αν είναι κοινωνικοπολιτικά. Έτσι, από την άλλη, μοιάζει τουλάχιστον άτοπη η αφ’ υψηλού αντιμετώπιση και ο καθωσπρεπισμός, που είπα, ή τα μαθήματα πολιτικής ευπρέπειας για τις όποιες ακραίες αντιδράσεις περιθωριακών ομάδων ή και ευρύτερων πολιτικών σχηματισμών. Γιατί σε καιρό πολέμου το μαχαιροπίρουνο και τα γάντια είναι αν μη τι άλλο περιττή πολυτέλεια, γιατί όταν δέχεσαι επίθεση, γιατί όταν σε χτυπάνε, δε λες ποτέ «μα ελάτε τώρα, σας παρακαλώ»!
Είπα ότι όλα αυτά είναι περίεργα, εφόσον συμφωνούμε αυτήν τη φορά πως είναι παντελώς άδικος ο πόλεμος. Αναφερόμουν προφανώς στην «άλλη φορά», όπου ο πόλεμος θεωρήθηκε από πολλούς δίκαιος. Τώρα που τέλειωσε ο τωρινός πόλεμος και οι κοινές διαδηλώσεις και πορείες, ας πάμε λίγο πίσω, μήπως φωτίσουμε έτσι όλα τα παραπάνω τα σημερινά:
Στο Κόσοβο ο πόλεμος έγινε υπό τις ευλογίες μεγάλου μέρους της διεθνούς κοινότητας και λιγότερων δικών μας, πάντως από καλούς μας φίλους και οικείους ιδεολογικά. Τότε ο πόλεμος έγινε για να εξουδετερώσει τον σφαγέα δικτάτορα Μιλόσεβιτς. Σήμερα ο πόλεμος έγινε για να εξουδετερώσει τον σφαγέα δικτάτορα Σαντάμ. Σήμερα όλοι συμφωνούμε πως είναι σφαγέας δικτάτορας ο Σαντάμ, αλλά επίσης συμφωνούμε ότι είναι άδικος ο πόλεμος εναντίον κυρίαρχης χώρας. Τότε που επίσης συμφωνούσαμε –όσοι λίγοι έστω συμφωνούσαμε– πως ο Μιλόσεβιτς είναι δικτάτορας σφαγέας, γιατί τάχα δεν συμφωνούσαμε πως ήταν άδικος ο πόλεμος εναντίον κυρίαρχης χώρας; Και όχι μόνο: εκχωρώντας τη λογική μας στη λογική του ντέρμπι, αυτήν που εξέφρασε ωμότερα σήμερα ο Μπους («όσοι δεν είναι μαζί μας είναι εχθροί μας»), είπαμε, είπαν δηλαδή, ότι όποιος δεν ήταν με την Αμερική ήταν με τον Μιλόσεβιτς.
Σήμερα εγώ τον δέχομαι τον άλλον και κατά του Σαντάμ και κατά του πολέμου· αυτός γιατί δεν με δέχτηκε και κατά του Μιλόσεβιτς και κατά του πολέμου;
Όχι, ούτε ξεκαθάρισμα λογαριασμών, ούτε ερωτικά καβγαδάκια. Αλλά ούτε και ποδόσφαιρο και μανιχαϊσμός. Και επειδή η Ιστορία, ως γνωστόν, μόνο μέσα από τη σωστή τοποθέτηση του παρελθόντος μπορεί να σχεδιάσει στοιχειωδώς το μέλλον, που σήμερα, με την εγκαθίδρυση του αμερικανικού ιμπέριουμ, μοιάζει άδηλο και σκοτεινό.
Ο πόλεμος στο Κόσοβο έγινε για να εξουδετερώσει τον σφαγέα δικτάτορα Μιλόσεβιτς. Ο πόλεμος στο Ιράκ έγινε για να εξουδετερώσει τον σφαγέα δικτάτορα Σαντάμ. Αφού συμφωνούμε πως και ο Μιλόσεβιτς και ο Σαντάμ είναι σφαγείς δικτάτορες, γιατί ο ένας πόλεμος ήταν δίκαιος και ο άλλος άδικος;
το πλήρες κείμενο:
Ο πόλεμος τέλειωσε. Ένας πόλεμος «ψεκάστε, σκουπίστε», όπως τον θέλησαν οι εμπνευστές του Αμερικανοί και οι συνοδοιπόροι, μα άλλο τόσο και οι αντίθετοι εμείς.
Διότι ο πόλεμος αυτός δοκίμασε σκληρά τα ανθρωπιστικά αισθήματα και τις ενοχές μας, και πιο πολύ τα ανακλαστικά μας, μια και αυτά ακριβώς μετρούν και ελέγχουν το μείζον, δηλαδή τις ιδεολογικές αντοχές μας.
Ας ξεκινήσουμε ανάποδα, από τη συμβολική τουλάχιστον λήξη του πολέμου, την είσοδο στη Βαγδάτη, να θυμηθούμε, όσο είναι νωρίς ακόμα, τι είδαμε στις τηλεοράσεις μας, τι νιώσαμε, τη μέρα εκείνη, τις πρώτες ώρες και λίγο μετά: βαθιά ανακούφιση και ευφορία, με επαναλαμβανόμενο, σταθερό σχεδόν φόντο το πλιάτσικο.
Δηλαδή τέλειωσε, ευτυχώς, ο πόλεμος, όχι άλλα αίματα και ζωές χαμένες. Και επίσης όχι άλλα δακρυγόνα, μποτιλιαρίσματα, ξεποδαριάσματα, άνευ λόγου μάλιστα, σιγά μην ιδρώσει το αφτί της Αμερικής. Εξάλλου, γιά δες τους κι αυτούς. Στο πλιάτσικο το ’ριξαν, ε, Άραβες βλέπεις, που το ’βαλαν εξάλλου στα πόδια, οι «Φευγαγίν», όπως το σκαρώσαμε ευθύς το ευφυολόγημα. Υποτίμηση και απαξίωση, εκφρασμένες ρητά αρκετές φορές, έμμεσα τις πιο πολλές, για έναν άγνωστό μας λαό, έτσι συλλήβδην (πόσοι ήταν επιτέλους οι πλιατσικολόγοι;), που ήρθε και θρονιάστηκε στην καλή μας πολυθρόνα, και μας τη γέμισε και αίματα αποπάνω.
Υπεραπλουστεύω, σίγουρα, μια και τα αισθήματα δεν είναι μόνο αυτά. Είναι όμως και αυτά, και υπάρχουν και χειρότερα, πιο ωμά ακόμη. Αλλά εμείς θα μείνουμε στη δική μας γειτονιά: όχι με τους φιλοπόλεμους, τους λίγους ευτυχώς, ούτε με τους παγερά αδιάφορους, αλλά με τους δικούς μας, τους κοντινούς μας, στην παρέα, στη δουλειά, στον ευρύτερα προοδευτικό χώρο, μ’ αυτούς τους πολλούς που μαζί κατεβήκαμε στις πορείες.
Και ήταν άκρως εντυπωσιακό το φαινόμενο: μέσα από το ίδιο το αντιπολεμικό ρεύμα είδαμε να εκφράζεται ένα ολόκληρο ρεπερτόριο καθωσπρεπισμού και σκεπτικισμού έως κυνισμού και ειρωνείας, για το τι νόημα μπορεί να έχουν λόγου χάρη οι πορείες και οι όποιες άλλες αντιδράσεις, και κυρίως μην ακουστεί, σε καιρό πολέμου, κακιά –αντιαμερικανική– κουβέντα. Πλήθος σχόλια και άρθρα έμοιαζε να θέλουν να ξορκίσουν το κακό: ωραία, δεν είμαστε με τον πόλεμο, αλλά ούτε και με τους ακτιβιστές ή τους κνίτες, δεν είμαστε με την επαναστατική γυμναστική τους και με τον χυδαίο αντιαμερικανισμό τους, κυρίως αυτόν τον τελευταίο.
Γιατί εδώ είναι εκείνο που πονάει. Γιατί τον πόλεμο αυτό τον κάνει φίλος εδικός απέναντι σε άγνωστο, σε ξένο, αν μη τι άλλο πολιτισμικά. Γιατί, ας μη γελιόμαστε, τη σύγκρουση πολιτισμών, όσο κι αν την απορρίπτουμε σαν γενικό ερμηνευτικό σχήμα για τη σύγχρονη ιστορία, τη βιώνουμε βαθιά στο κύτταρό μας. Λέω σύγκρουση πολιτισμών, γιατί αλλιώς θα έμενε μόνο ο πολιτισμικός ρατσισμός να εξηγεί λόγου χάρη τη χρήση δυτικών σχημάτων για την ερμηνεία του πολιτικού συστήματος των αραβικών χωρών –αλλά αυτό είναι άλλη μεγάλη ιστορία, η μόνη όμως που θα μπορούσε να μας πει τι είδους δικτάτορας είναι ακριβώς ο Σαντάμ. Ας γυρίσουμε στο: φίλος ο Αμερικανός, άγνωστος ξένος ο Ιρακινός, που μας προκαλεί τουλάχιστον αμηχανία.
Και εδώ αρχίζει ο θρίαμβος της σχηματοποίησης, σε μια προσπάθεια να τηρηθούν αποστάσεις, και προπαντός ένα περίεργο –ιδίως σε καιρό πολέμου– σαβουάρ βιβρ: πώς είναι, λέει, δυνατόν να είμαστε αντιαμερικανοί όταν, στη χειρότερη περίπτωση, είμαστε διαβρωμένοι από τον αμερικανικό τρόπο ζωής, ή όταν, στην καλύτερη, απολαμβάνουμε τα αγαθά της αμερικανικής αγοράς και παιδείας. Λες και πρέπει να είμαι φιλοαμερικανός επειδή χρησιμοποιώ τηλέφωνο, ή όποια άλλη αμερικανική εφεύρεση· ή λες και είμαι αυτομάτως αντιαμερικανός, επειδή είμαι εναντίον του πολέμου, αυτού ή και άλλων τους, και τότε θα όφειλα να κόψω αμέσως το τηλέφωνο.
Όλα αυτά φαντάζουν ακόμα πιο περίεργα, από τη στιγμή που συμφωνούμε αυτήν τη φορά πως η Αμερική –να συνοψίσουμε–, με την πιο ακροδεξιά και θρησκόληπτη κυβέρνηση στην ιστορία της, αψηφά τον ΟΗΕ, καταπατά το διεθνές δίκαιο, διεξάγει έναν πόλεμο κατά τον οποίο εξοντώνει, προφανώς εμπρόθετα, και αμάχους, παρεμποδίζει την ανθρωπιστική βοήθεια και τη δράση των συναφών οργανώσεων, καταπατά άλλες διεθνείς συνθήκες στο θέμα των αιχμαλώτων, επιτρέπει ή και ενθαρρύνει τη λεηλασία πολιτιστικών θησαυρών, και επιμένει να εγκαταστήσει δικό της καθεστώς στο μεταπολεμικό Ιράκ.
Έπειτα από όλα αυτά, ο αντιαμερικανισμός σαν ενστικτώδης έστω αντίδραση, σαν απελπισμένη έκφραση του παντελώς ανίσχυρου απέναντι στον αλαζόνα ισχυρό, θα έμοιαζε κατανοητός, οσοδήποτε άγονος και ατελέσφορος κι αν είναι κοινωνικοπολιτικά. Έτσι, από την άλλη, μοιάζει τουλάχιστον άτοπη η αφ’ υψηλού αντιμετώπιση και ο καθωσπρεπισμός, που είπα, ή τα μαθήματα πολιτικής ευπρέπειας για τις όποιες ακραίες αντιδράσεις περιθωριακών ομάδων ή και ευρύτερων πολιτικών σχηματισμών. Γιατί σε καιρό πολέμου το μαχαιροπίρουνο και τα γάντια είναι αν μη τι άλλο περιττή πολυτέλεια, γιατί όταν δέχεσαι επίθεση, γιατί όταν σε χτυπάνε, δε λες ποτέ «μα ελάτε τώρα, σας παρακαλώ»!
Είπα ότι όλα αυτά είναι περίεργα, εφόσον συμφωνούμε αυτήν τη φορά πως είναι παντελώς άδικος ο πόλεμος. Αναφερόμουν προφανώς στην «άλλη φορά», όπου ο πόλεμος θεωρήθηκε από πολλούς δίκαιος. Τώρα που τέλειωσε ο τωρινός πόλεμος και οι κοινές διαδηλώσεις και πορείες, ας πάμε λίγο πίσω, μήπως φωτίσουμε έτσι όλα τα παραπάνω τα σημερινά:
Στο Κόσοβο ο πόλεμος έγινε υπό τις ευλογίες μεγάλου μέρους της διεθνούς κοινότητας και λιγότερων δικών μας, πάντως από καλούς μας φίλους και οικείους ιδεολογικά. Τότε ο πόλεμος έγινε για να εξουδετερώσει τον σφαγέα δικτάτορα Μιλόσεβιτς. Σήμερα ο πόλεμος έγινε για να εξουδετερώσει τον σφαγέα δικτάτορα Σαντάμ. Σήμερα όλοι συμφωνούμε πως είναι σφαγέας δικτάτορας ο Σαντάμ, αλλά επίσης συμφωνούμε ότι είναι άδικος ο πόλεμος εναντίον κυρίαρχης χώρας. Τότε που επίσης συμφωνούσαμε –όσοι λίγοι έστω συμφωνούσαμε– πως ο Μιλόσεβιτς είναι δικτάτορας σφαγέας, γιατί τάχα δεν συμφωνούσαμε πως ήταν άδικος ο πόλεμος εναντίον κυρίαρχης χώρας; Και όχι μόνο: εκχωρώντας τη λογική μας στη λογική του ντέρμπι, αυτήν που εξέφρασε ωμότερα σήμερα ο Μπους («όσοι δεν είναι μαζί μας είναι εχθροί μας»), είπαμε, είπαν δηλαδή, ότι όποιος δεν ήταν με την Αμερική ήταν με τον Μιλόσεβιτς.
Σήμερα εγώ τον δέχομαι τον άλλον και κατά του Σαντάμ και κατά του πολέμου· αυτός γιατί δεν με δέχτηκε και κατά του Μιλόσεβιτς και κατά του πολέμου;
Όχι, ούτε ξεκαθάρισμα λογαριασμών, ούτε ερωτικά καβγαδάκια. Αλλά ούτε και ποδόσφαιρο και μανιχαϊσμός. Και επειδή η Ιστορία, ως γνωστόν, μόνο μέσα από τη σωστή τοποθέτηση του παρελθόντος μπορεί να σχεδιάσει στοιχειωδώς το μέλλον, που σήμερα, με την εγκαθίδρυση του αμερικανικού ιμπέριουμ, μοιάζει άδηλο και σκοτεινό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου