Kαι τα μυαλά με κάγκελα! [β]

Τα Νέα, 23 Αυγούστου 2003

Ο "εκσυγχρονισμός", έτσι όπως επιχειρείται με τις αναπλάσεις, είναι ίσα ίσα χαρακτηριστικός στις υπό ανάπτυξη χώρες, όπου ο στόχος είναι να εξαλειφθεί το στίγμα του υπανάπτυκτου, να εξαλειφθεί ό,τι μπορεί να χαρακτηρίζει ή να θυμίζει την ταυτότητά του.

το πλήρες κείμενο:

Ένα από τα μέτρα που εκφράζουν αμεσότερα τον αστυνομικού τύπου έλεγχο της πόλης, της ζωής της πόλης, είναι η περίφραξη δημόσιων χώρων με κάγκελα, το κατεξοχήν σύμβολο της απαγόρευσης.

Για τα κάγκελα άρχισα να γράφω στην προηγούμενη επιφυλλίδα, που φύτρωσαν στη ζωή μας, παράλληλα με μια γενικότερη εκστρατεία εξευρωπαϊσμού της πόλης, με την εξάλειψη «ρυπογόνων» εστιών, όπως θεωρούσε ο Άρχων Ατσαλάκωτος τα διάφορα παζάρια ή την κάποτε ολοζώντανη πλατεία μπροστά στο δημαρχείο του. Άντε να εξηγήσεις τώρα στον Άρχοντα πως αυτού του είδους ο εκσυγχρονισμός είναι ίσα ίσα χαρακτηριστικός στις υπό ανάπτυξη ή τις τριτοκοσμικές χώρες, εκεί δηλαδή όπου o στόχος είναι να εξαλειφθεί το στίγμα του υπανάπτυκτου, να εξαλειφθεί ό,τι μπορεί να χαρακτηρίζει ή να θυμίζει την ταυτότητά του. Γιατί ο Ευρωπαίος ή ο μη πλεγματικός το κρατάει –κάποτε μάλιστα και το προβάλλει– το παρελθόν του: το παλιό πάρκο, το παλιό κτίσμα, την παλιά γειτονιά.

Εδώ, αναπλάσεις. Και ας αφήσουμε για την ώρα το καίριο, ότι, εκεί που θα αρκούσε η επιβεβλημένη συντήρηση, οι άλλων φιλοδοξιών αναπλάσεις καταργούν το ιστορικό πρόσωπο και τη μνήμη μιας πόλης· ας αφήσουμε επίσης ό,τι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί λαϊκισμός, τη βασική ωστόσο ένσταση ότι κυριαρχούν οι αναπλάσεις αντί για έργα πρώτης ανάγκης, νοσοκομεία, σχολεία, γκαράζ. Κι ας πούμε ότι ωραίες και καλές οι αναπλάσεις, όσο κι αν κάποτε υπάρχει και φαίνεται κάποιος παράπλευρος στόχος, π.χ. στα Εξάρχεια, όπου στο πρόσφατο παρελθόν επιχειρήθηκε να απομακρυνθούν τα «θορυβοποιά» αναρχικά στοιχεία.

Αλλά νά που ήδη ξανα-αναπλάθεται η πλατεία Εξαρχείων, όπως θα ξανα-ματα-αναπλαστεί η πλατεία Συντάγματος. Αλήθεια, τον θυμόμαστε ακόμα τον Γιατράκο, που βρέθηκε Άρχων Αθηναίων χάρη στην πολιτική πιρουέτα του Μιλτιάδη Έβερτ, ο οποίος διεκδίκησε ψήφο για δήμαρχος, αλλά παραιτήθηκε για τα μεγαλεία της Βουλής; Και ο κατά τύχη δήμαρχος Γιατράκος είπε να προλάβει την αιωνιότητα, αναπλάθοντας την πλατεία Συντάγματος, παραμονές εργασιών για το μετρό, και διαβεβαιώνοντας πως τίποτα δεν θα ξηλωθεί για το μετρό. Και αναπλάστηκε η πλατεία, και ξηλώθηκε για το μετρό, και ξαναφτιάχτηκε, και τώρα ξαναπαίρνει σειρά.

Αν όμως η ανάπλαση του Συντάγματος είναι υπόθεση βιτρίνας, όπως και τόσα άλλα έργα, κι αν είναι σύμπτωση τα Εξάρχεια, μια ακραία στο κάτω κάτω περίπτωση, τι μοιάζει να ενώνει εντέλει όλες τις συμπτώσεις ή τις περιστασιακές αναπλάσεις, με πιο ενδεικτικές την πλατεία του Δημαρχείου και τώρα της Ομόνοιας, και σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις το Πεδίο του Άρεως; Τι είναι αυτό που, αν δεν αποτελεί σαφή πολιτική επιλογή, έχει πάντως αποτέλεσμα την όλο και περισσότερο ελεγχόμενη, προκαθορισμένη χρήση; Αυτό που λέει δηλαδή: «εδώ ΘΑ…», και κυρίως: «εδώ ΔΕΝ θα…»;

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για όλα αυτά, όπως έγραφα, είναι το Πεδίο του Άρεως. Που, κατά τη γνωστή και διόλου αθώα τακτική, έμεινε να ρημάζει, για να προβάλλει τώρα αναγκαία η ανάπλασή του. Πάλι, αντί για τα αυτονόητα και στοιχειώδη: καθαρισμό και συντήρηση. Αλλά μπορεί, είπαμε, να είναι ωραίες και καλές οι αναπλάσεις, ακόμα και η συγκεκριμένη –μολονότι καταργούνται οι παιδικές χαρές και ανοίγουν δρόμοι και άλλα πολλά, όπως έχει επισημάνει μια δραστήρια επιτροπή περιοίκων.

Έστω ανάπλαση, λοιπόν, η οποία αρχίζει με καγκελόφραξη. Γυρίζω έτσι εκεί απ’ όπου ξεκίνησα την προηγούμενη φορά, στα κάγκελα: γιατί τα κάγκελα αντιπροσωπεύουν μια πολιτική μηδενικής ανοχής απέναντι σε ό,τι διασαλεύει την τάξη· κι έλεγα πως αυτή η πολιτική βρίσκει κρυφή έστω ανταπόκριση στη δική μας μειωμένη ανοχή, όπως διαμορφώνεται από κάθε λογής φοβίες για υπαρκτούς και ανύπαρκτους κινδύνους.

Έτσι τώρα, για τους υπαρκτούς έστω κινδύνους, τη συγκέντρωση ύποπτων στοιχείων στο πάρκο, η συνταγή λέει αυτομάτως «κάγκελα». Κι άρχισε η περίφραξη, κι έκλεισαν οι 11 από τις 15 εισόδους του πάρκου, και μόνο με την κινητοποίηση των περιοίκων «παραχώρησε» η καγκελοθετούσα αρχή άλλες 3. Και ησύχασε κάπως ο κόσμος, γιατί το πρόβλημα φάνηκε να είναι η ελεύθερη πρόσβαση από τις πολλές εισόδους. Διαφορετικά, η περίφραξη θεωρήθηκε καταρχήν σωστή, αφού τα κάγκελα θεωρούνται εξ ορισμού δείκτης ασφάλειας.

Κατεξοχήν ανασφάλειας, όπως ξανάγραφα, αφού εδώ π.χ., για χάρη του ενός ενδεχομένως «κακοποιού» στοιχείου, που θα το στριμώξει έτσι η διωκτική αρχή, υποθηκεύεται μονίμως η ασφάλεια δέκα περιπατητών, οι οποίοι απλώς δεν θα περνούν πια, εφόσον δεν θα υπάρχει δυνατότητα διαφυγής, έτσι και βρεθούν παγιδευμένοι: από τη μια π.χ. ο τσαντάκιας κι από την άλλη κάγκελα.

Και όμως, θα μπορούσε να είναι προϊόν αυτορύθμισης η ασφάλεια ενός πάρκου. Και δεν εννοώ αυτορύθμιση το ότι ο καθένας θα περνάει με δική του ευθύνη, όπως από οποιονδήποτε έρημο δρόμο οπουδήποτε στην πόλη. Εννοώ την παντελώς ανεμπόδιστη πρόσβαση και παραμονή σε ένα –εννοείται– σωστά φωτισμένο πάρκο.* Φωτισμός λοιπόν, άντε και κάνας φύλακας. Εδώ όμως κάγκελα, και σεκιουριτάδες, κατά τη γνωστή και άσφαλτη μέθοδο κολακείας των πιο ευαίσθητων αισθημάτων μας –και τέτοιο αίσθημα είναι π.χ. ο φόβος.

Και τι φοβάται ο φόβος; Ποια είναι τα κακοποιά στοιχεία που μπορεί να μαζεύονται σ’ ένα –ρημαγμένο, προσοχή!– πάρκο; Ή στο συγκεκριμένο, ρημαγμένο τώρα πάρκο; Κλεφτρόνια, τοξικομανείς, μετανάστες, ομοφυλόφιλοι. Και καλά τα κλεφτρόνια, που δεν θα ευδοκιμούσαν στο συντηρημένο, φωτισμένο κτλ. πάρκο. Και καλά οι τοξικομανείς, εφόσον μπορεί να θεωρηθεί ότι η παρουσία τους συνεπάγεται και εμπορία ναρκωτικών (σιγά που το εμπόριο ναρκωτικών γίνεται στο Πεδίο του Άρεως). Οι μετανάστες, παραβατικοί κι αυτοί; Επειδή «λαθραίοι», χωρίς χαρτιά, να εξοριστούν από ’να κομμάτι ήλιο που μοιράζονται μαζί μας; Κι οι ομοφυλόφιλοι, παραβατικοί; Αλλά και πάλι, τι «παράβαση» θα έκαναν στο συντηρημένο, φωτισμένο κτλ. πάρκο;

Ή μήπως δεν πρέπει καν να βλέπουμε μπροστά μας την εξαθλίωση του τοξικομανούς (να περιφράξουμε και την Ομόνοια με τα πέριξ;), τη δυστυχία του μετανάστη (αυτόν, το είπε ήδη ο Μπλαιρ, τον κλείνουμε σε στρατόπεδο), τη μοναξιά του ομοφυλόφιλου (σε στρατόπεδο κι αυτόν; ή σε νοσοκομείο; ή σε γκέτο, σε ελεγχόμενο «σπίτι», όπως π.χ. με τις εκδιδόμενες γυναίκες;);

Στο φως παράβαση δύσκολα υπάρχει. Θα έπρεπε, ξαναλέω, να ενθαρρυνθεί η ελεύθερη πρόσβαση και παραμονή. Να ενισχυθεί ίσα ίσα η ζωντάνια που χαρακτηρίζει ειδικά αυτό το πάρκο –και με τις εκθέσεις, τολμώ να πω και να στενοχωρήσω τους περιοίκους, ακόμα και με μια λαϊκών προδιαγραφών καφετέρια.

Αλλά περίφραξη και, κυρίως, απαγόρευση πρόσβασης τις βραδινές ώρες βλέπει σαν «μια κάποια λύση» συντάκτης οικολογικού περιοδικού (Ο δαίμων της οικολογίας) το οποίο μοιράζεται μαζί με την κυριακάτικη Αυγή κάθε μήνα, σ’ ένα του άρθρο βαθιά περιφρονητικό για τους περιοίκους που ξήλωσαν τα κάγκελα στις κλειστές εισόδους («του κινήματος το κάγκελο», «συλλογική παράκρουση», «χουλιγκανικές πρακτικές» κ.ά.). Και αυτά, σε σελίδα με τον γενικό τίτλο «Τα γραπτά του οικοαιρεσιάρχη».

Απόψεις αιρετικές δηλαδή μόνο και μόνο επειδή φιλοξενούνται σε οικολογικό έντυπο και σε αριστερή εφημερίδα· διαφορετικά, είναι ακριβώς απόψεις Αβραμόπουλου, Καρατζαφέρη, Τράγκα, Καμμένου, Θέμου και λοιπών –αυτά τόλμησα να στείλω με ιμέιλ στο περιοδικό και εξεμάνη ο συντάκτης πως τον βρίζω.

Ας μ’ έβριζαν κι εμένα έτσι, και χειρότερα, παρά να με κλείνουν σε κάγκελα.


* Προσοχή, υπάρχει και αντιπαράδειγμα: ο κήπος του Ζαππείου, που υπερφωτίστηκε σαν πίστα αεροδρομίου, κι έδιωξε ώς και τα πουλιά (οι ειδικοί κατάγγειλαν τότε πως οι προβολείς απορρυθμίζουν το βιολογικό ρολόι των πουλιών, που νομίζουν τη νύχτα μέρα). Αλλά γενικότερα το Ζάππειο αποτελεί πρότυπο «επιτυχημένης» ανάπλασης, σύμφωνα με όσα συζητούμε εδώ: με την όντως καλαίσθητα ανακαινισμένη Αίγλη καταργήθηκε ο μοναδικός τόπος λαϊκής, φτηνής διασκέδασης στο κέντρο της πρωτεύουσας, και ο κήπος του Ζαππείου με τα χλιδάτα κέντρα του έγινε άλλη μια κοσμική πασαρέλα, ένα χλιδάτο πάρκιγκ χλιδάτων αυτοκινήτων (με παρκαδόρους, εννοείται).