89. "Καλά τράβα" και καλά κρασιά

Τα Νέα, 3 Αυγούστου 2002

Θυμάστε μια σειρά ανέκδοτα, που με ελληνικές λέξεις μιμούνταν ήχο και τρόπο ξένων γλωσσών; Τα γερμανικά, με το «Ρηχά-ειναι-ρε, μπείτε» (κάτι σαν «Riheinere, bitte»!), ή την ουγγαρέζα βυζαντινολόγο «Ίνα Κράζω-σοι» («Ina Crazosy»!) κτλ.; Κάτι ανάλογο θυμίζει και ο τρόπος με τον οποίο ετυμολογούν σε διάφορα περιθωριακά κανάλια και έντυπα.

διαβάστε τη συνέχεια...

Είχαμε δει ότι το «κουπεπέ» προέρχεται, λέει, από το κούπα, παι . Ο ίδιος «ετυμολόγος» ανέλυσε σε άλλη εκπομπή το όνομα του γνωστού αρχιτέκτονα Σαντιάγο Καλατράβα: «Σαντιάγο=σαν τι άγω; Δηλαδή “κατά πού να πάω”; Και η απάντηση: Καλά, τράβα, δηλαδή “καλά πηγαίνεις”». Ευτυχώς, πρόσθεσε αμέσως πως αστειεύεται. Μήπως όμως έτσι, σύμφωνα με το ευφυέστατο λογοπαίγνιό του, ετυμολογούνται κάθε λογής λέξεις; «Γάιδαρος εκ του [...] αεί δαίρω», «ερμάρι εκ του Ερμής» και «φυτίλι εκ του φωτός ύλη» παρέθετε χλευαστικά ο Εμμανουήλ Ροΐδης, «το baron από το βαρώ, διά τον λόγον “ότι ο βαρόνος είναι πρόσωπον βαρύτητος μεγάλης”» και «το γερμανικόν Gasterey (εστιατόριον) εκ του γαστήρ, “διότι χάριν αυτής παρασκευάζονται τα συμπόσια”» (Τα είδωλα, 1893, στα Άπαντα, τόμ. δ΄, σ. 265 και 112). Ενώ ο διάβολος, όπως ακούστηκε σε σοβαρότερη, υποτίθεται, εκπομπή, και πάντως από την κρατική τηλεόραση, είναι «ο βάλλων κατά του Διός»!

Σήμερα, δύο αιώνες από τη γέννηση της επιστήμης της γλωσσολογίας, καλοπροαίρετοι και φιλέρευνοι αναγνώστες ανοίγουν τον Πλάτωνα, τη Σούδα, ή το Μέγα Ετυμολογικόν του 10ου αιώνα, και πιστεύουν, άραγε, τι; Ότι η επιστήμη η γλωσσολογική και πριν από αυτήν η φιλολογική τις αγνοούν αυτές τις πηγές; Και ότι δεν αξιοποίησαν κάθε μαρτυρία, παρά ξεπουλήθηκαν, ποιος ξέρει σε ποια κέντρα που απεργάζονται τον όλεθρο του έθνους και της γλώσσας;

Στην Ελλάδα, ως γνωστόν, υπάρχουν δύο βασικές σχολές φιλολογίας και γλωσσολογίας: η κατά παράδοση προοδευτική της Θεσσαλονίκης, με τον Τριανταφυλλίδη, τον Κακριδή, τον Λίνο Πολίτη, τον Κριαρά, τον Μαρωνίτη, σχολή που μπορούμε να πούμε ότι σήμερα εκφράζεται από τον περισσότερο πολιτικοποιημένο Α.-Φ. Χριστίδη, και η κατά παράδοση συντηρητική της Αθήνας, με τον Χατζιδάκι και τον Μιστριώτη, που σήμερα εκπροσωπείται από τον αισθητά διαφοροποιημένο από τις αρχικές θέσεις (και τις δικές του) Γ. Μπαμπινιώτη. Παίρνω τα πιο πρόσφατα μεγάλα λεξικά, που αντιπροσωπεύουν ακριβώς τις δύο σχολές και ιδεολογικές τάσεις: το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη (με τις ετυμολογίες του Ευ. Πετρούνια) και το λεξικό του Μπαμπινιώτη, και από αυτά αντλώ τα παραδείγματά μου, στα σημεία όπου συμφωνούν για την προέλευση μιας λέξης.

Και τότε, απορώ, πού τον βρήκε τον κεφτέ από το βυζαντινό κοπτόν (κρέας) μία επιστολογράφος; Ή άλλος το ρουσφέτι από το σφετερίζομαι; Ή το φαξ από το φαίνω, εμφανίζομαι; Και το ρομπότ από το έρεβος;

Αλλά τι σημαίνει, επιτέλους, αν είναι ή δεν είναι τουρκικής προέλευσης ο κεφτές και το ρουσφέτι; Ή, κι αν τάχα είναι αντιδάνεια το λατινικής καταγωγής φαξ και το τσεχικό ρομπότ, παύουν να είναι λέξεις ξένες κι απροσάρμοστες στη γλώσσα μας; Και αν είναι σημιτικός ο χιτώνας, παύει να είναι λέξη παμπάλαιη της γλώσσας μας, ελληνική πια; Αλλάζει, ανάλογα με την ερμηνεία, η γλωσσική πραγματικότητα; Αλλάζει μήπως και η αγάπη μας για τη γλώσσα; Αν δηλαδή είναι ξένα όλα αυτά ή κι άλλα πλήθος τέτοια, παύει κανείς αυτομάτως να την αγαπάει τη γλώσσα του; Ελπίζω όχι. Αλλά τότε; Πληγώνεται η εθνική μας υπερηφάνεια, που κινδυνεύει, ούτως ή άλλως, να εκτραπεί σε σοβινισμό, ή και σε ρατσισμό;

Ας το δούμε και αλλιώς. Την τελευταία μέρα της δημιουργίας κανείς δεν ήταν μπροστά να δει τον Θεό να φτιάχνει τον άνθρωπο. Αλλά και κανείς δεν ήταν μπροστά τη μέρα που ο πίθηκος σηκώθηκε στα δυο του πόδια κι έγινε έπειτα άνθρωπος. Ωστόσο πιστεύει ο καθένας με πάθος τη μία από τις δύο «εκδοχές», όπως πιστεύει και τόσα άλλα, το νόμο της βαρύτητας λόγου χάρη, και πως ο ήλιος δεν κινείται, κι ας τον βλέπει ο ίδιος κάθε μέρα να διαγράφει ολόκληρη τροχιά πάνω απ’ το κεφάλι του. Πιστεύει, με βάση γενικότερες επιλογές που έκανε με τα χρόνια, καθώς διαμορφωνόταν και με τα διαβάσματα η ιδεολογία του. Πιστεύει δηλαδή μέσα από μια θεμελιώδη ιδεολογική επιλογή, και ακολουθεί έκτοτε, όσο μπορεί, αυτούς που εκφράζουν, τη θρησκεία από τη μια, την επιστήμη από την άλλη.

Όταν λοιπόν σε ορισμένα θέματα συμπίπτουν ακόμα και οι διαφορετικές ιδεολογικά τάσεις της επιστήμης, τι είναι αυτό που ωθεί κάποιους στα παραμάγαζα και στα «κρυφά σχολειά»; Και έτσι, ούτε Τριανταφυλλίδης, ούτε και Μπαμπινιώτης, αλλά κυρία Α. Τζιροπούλου-Ευσταθίου, λόγου χάρη: και από βιβλία της κ. Τζιροπούλου-Ευσταθίου (όπου η Σούδα βρίσκεται ακόμα στην εποχή που νομιζόταν «λεξικογράφος Σουίδας»!) μου έστειλε ένα σωρό φωτοτυπίες άλλος επιστολογράφος, να δω πώς «ανατρέπεται» η κοινή θέση όλων των άλλων πηγών για τη σημιτική προέλευση του χιτώνα κ.ά.

Αλλά και πάλι δεν ξέρω· μπορεί να έχει δίκιο η συγκεκριμένη αυτή κυρία: εμένα εδώ με ενδιαφέρει η διαδικασία με την οποία απέρριψε ο αναγνώστης όλες τις πηγές όλων των τάσεων της επιστήμης, για να βρει τη δική του την πηγή, που είναι μάλλον άγνωστη στην ευρύτερη επιστημονική αγορά (χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι οπωσδήποτε). Γνωστές είναι όμως ευρύτερα άλλες «πηγές», η τηλεόραση που μπαίνει σε κάθε σπίτι, και από εκεί αντλούν μοιραία γνώσεις άλλοι αναγνώστες, κάποιοι μπορεί συνειδητά, πολλοί, είναι σίγουρο, ασυνείδητα και με καλή την πίστη: γλωσσολογία λοιπόν από το High, το Blue Sky, το Τηλεάστυ του Καρατζαφέρη, αλλά και από το Seven, γλωσσολογία από τον Πλεύρη· κι από κοντά, η γνωστή Ελεύθερη Ώρα, το Ιχώρ, ο ακροδεξιός Δίαυλος κ.ά.

Θα αποχαιρετήσω το σίριαλ του δανεισμού με κάτι που «απεκάλυψε γνωστός Ελληνολάτρης Δικηγόρος και επί δεκαετίες μελετητής της Ελληνικής Γραμματείας» στο High· ευχαριστώ τον φίλο αναγνώστη που είχε την καλοσύνη να μου στείλει το σχετικό απόκομμα από την Ελεύθερη Ώρα:

«Αυτά που λένε για παιδεραστές και ομοφυλοφιλίες [στην αρχαία Ελλάδα] είναι ψεύδη ασύστολα. Υπήρχαν νόμοι που τους κατεδίωκαν και τους τιμωρούσαν με σοβαρές ποινές. Και η Αστυνομία, όταν τους αναζητούσε, ρωτούσε για τον τάδε ομοφυλόφιλο: “Πού στη;”, δηλαδή… «πού στέκεται; Πού κάνει πιάτσα;” Κι απ’ αυτό το “πού στη;” βγήκε η γνωστή λέξη που λέμε όλοι σήμερα!»

Περαστικά μας!