93. Φύτεψε κι εσύ μια γενική! Μπορείς!

Τα Νέα, 12 Οκτωβρίου 2002

Στο προηγούμενο είδαμε την επιστροφή της γηραιάς κυρίας, της γενικής πτώσης, μια επιστροφή θριαμβευτική, μέσα από την εδραίωση της σύνταξης με αφηρημένο ουσιαστικό αντί για ρήμα («η ανάγκη κατεπείγοντος επαναπροσδιορισμού της εξωτερικής πολιτικής» αντί η ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε κατεπειγόντως την εξωτερική πολιτική…, ή καλύτερα: η ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί… κτλ.), μέσα από αφομοιωμένους πια ξενισμούς («μια σειρά γεγονότων» αντί ορισμένα / πολλά / πλήθος γεγονότα, ή έστω μια σειρά γεγονότα) και μέσα από την εμμονή στον ετερόπτωτο προσδιορισμό («με δύο μέρες καθυστέρησης» αντί με δύο μέρες καθυστέρηση).

διαβάστε τη συνέχεια...

Λέω «επιστροφή», ενώ βεβαίως δεν έλειψε ποτέ από τη γλώσσα η γενική, και ούτε θα ήταν δυνατό κάτι τέτοιο· ήταν όμως πάντα αισθητά περιορισμένη η χρήση της στη νέα ελληνική, γι’ αυτό λ.χ. πολλές λέξεις δεν απέκτησαν ποτέ τους γενική (το παιδάκι, το μεδούλι, το ζουμπούλι), και ιδιαίτερα γενική πληθυντικού (οι κότες, οι βάρκες, οι στενοχώριες). Σήμερα όμως, με τα συντακτικά σχήματα που ανέφερα στην αρχή, γεννιέται μοιραία η ανάγκη να εφευρεθεί, να κατασκευαστεί η γενική, όπως είδαμε, ακόμα και εκεί που δεν υπάρχει: «των κατσικών» και «των προπαγανδών»!

Γέννημα λοιπόν λογιότερης ώς ένα βαθμό σύνταξης, η γενική διεκδικεί ολοένα και περισσότερο ζωτικό χώρο. Αντλώ από κείμενα γραμμένα κατά τα άλλα σ’ αυτό που θα λέγαμε «στρωτή δημοτική»: «το θέμα… χρήζει άμεσης παρεμβάσεως…», όπου το «χρήζει», αντί για το χρειάζεται, χρειάστηκε βεβαίως γενική –και αυτομάτως γενική σε -εως: «παρεμβάσεως». Γιατί, όταν προσαρμοστεί μόνο η κατάληξη, έχουμε απλώς το αρχοντοχωριάτικο: «αν επιμεληθούμε κάπως της διατύπωσης...», από φιλόδοξο πλην ανελλήνιστο γλωσσικό οδηγό για δημοσιογράφους, όπως παρέθεσα και άλλοτε εδώ. Αλλά έτσι κι αλλιώς το επιμελούμαι, σε όλα τα λεξικά της νεοελληνικής, συντάσσεται με αιτιατική και όχι με γενική.

Το ίδιο και πολλά άλλα ρήματα, που αίφνης συμμορφώνονται προς τα οπίσω: «Για να επωφεληθεί της προσωπικής του δημοτικότητας» διαβάζω σε κείμενο που δεν διεκδικεί δάφνες λογιοσύνης. Και πάλι, σύνταξη με εμπρόθετο και αιτιατική θα βρούμε στα νεοελληνικά λεξικά: επωφελούμαι από… Επίσης: «να επιβιώσουν του ψυχρού καιρού και του ψυχρού πολέμου» (=επιβιώνω μετά…) ή «οι Βραζιλιάνοι δυσκολεύτηκαν να επιβληθούν των “Κόκκινων Διαβόλων”» (=επιβάλλομαι σε…).

«Δεν δικαιούνται τραπεζικής πίστωσης»: λόγιο ρήμα το δικαιούμαι, που χρησιμοποιείται ομαλά και στη νεοελληνική γλώσσα, η οποία όμως το συντάσσει ομαλότατα με αιτιατική: δικαιούμαι σύνταξη, δικαιούνται ένα μήνα άδεια. «Θα έπρεπε να δικαιούνται όλοι ίσης πρόσβασης» διαβάζω σε κείμενο που λίγο παρακάτω συντάσσει ορθά: «εδικαιούτο μια θέση μεταξύ των επτά…» Αξιοπερίεργο εδώ είναι ότι το ομαλό δικαιούνται κράτησε τη γενική της αρχαϊστικότερης σύνταξης, ενώ ο πεισματικά λόγιος αόριστος «εδικαιούτο» (αντί δικαιούνταν) δέχτηκε την αιτιατική. Μπορεί όμως και να είναι απλή παραδρομή, γιατί το ίδιο κείμενο επιμένει λογιότροπα: «αξίζουν της προσοχής μας κι όχι των πυρών της αστυνομίας» –ίσως επειδή ο συντάκτης είχε στο μυαλό του το «άξιος προσοχής».

Ίδια αναλογία παρέσυρε και άλλον συντάκτη: «δεν ξέρω αν παρακολουθήσατε τον αρχιεπίσκοπο γεμάτο… “ιεράς αγανακτήσεως”» γράφει, έχοντας ίσως κατά νου το έμπλεος, το πλήρης. Μετέφρασε λοιπόν το πλήρης, αλλά του ’μεινε η γενική.

Άρωμα λογιοσύνης φιλοδόξησαν να μεταφέρουν και τα ακόλουθα παραδείγματα: «ο Χ χαίρει εμβέλειας ανάλογης με αυτήν του Ψ», και: «το μόνο κοινό τους σημείο είναι η προτίμηση που χαίρουν των δημοφιλέστατων αμερικανικών περιοδικών». Εδώ, με εφαλτήριο το λόγιο και ασυμμόρφωτο χαίρω, που όντως συντάσσεται με γενική (χαίρω άκρας υγείας, χαίρει εκτιμήσεως), οι συντάκτες πήδησαν μακριά, και γκρεμοτσακίστηκαν: τα «χαίρει εμβέλειας» και «χαίρει προτίμησης» δεν λένε τίποτα, δείχνουν απλώς προς την κατεύθυνση του αδόκιμου λόγου: τα σημειώνω ωστόσο, γιατί κι αυτά βαδίζουν στη λεωφόρο πια της γενικής.

Πότε όμως ήθελε γενική το αποποιούμαι; «Αποποιήθηκε αυτής της ευθύνης» διαβάζω, αλλά ακόμα και στον Δημητράκο, έτος 1950, μισόν αιώνα πίσω, βρίσκουμε: απεποιήθη την δωρεάν, – το προσενεχθέν αξίωμα: θέλουμε τάχα να πάμε γλωσσικά πιο πίσω κι από το προσενεχθέν, πιο πίσω κι απ’ το 1950; Τα δε έργα των χειρών σου μη αποποιού, πάλι στον Δημητράκο, από την Παλαιά Διαθήκη. Δηλαδή, απλούστατα, δεν συντασσόταν ποτέ με γενική το ρήμα αυτό.

Ανάλογα είναι τα ακόλουθα κρούσματα, πέρα πια από παραδρομές και έλξεις ή αναλογίες, οι οποίες μπορεί να ερμηνεύουν κατά περίπτωση την εσφαλμένη σύνταξη με γενική. Εδώ μπορούμε να μιλούμε με ασφάλεια για φετιχιστική χρήση της γενικής, για εκβιασμένη λογιοσύνη δηλαδή:

«Διέφυγε της προσοχής…», «να διαφύγει της σύλληψής του» διαβάζω αρκετά συχνά, κι ενώ το διαφεύγω, που δεν είναι δα και κανένα λαϊκό ρήμα, συντάσσεται με αιτιατική: δουλοσύνην διέφυγον και διαφεύγειν τον θάνατον, ορίστε, όσο πιο πίσω γίνεται, Ηρόδοτος και Πλάτωνας, να χορτασθεί η καρδία τους λόγο αρχαίο αλλά χωρίς γενική.

Εξίσου συχνό είναι το επιδέχομαι+γενική: «το σχέδιο νόμου, το οποίο επιδέχεται βελτιώσεων». Ούτε το επιδέχομαι συντάχτηκε ποτέ με γενική, αλλά το συντάσσουμε τώρα εμείς! Σήμερα μάλιστα βρίσκεται στις δόξες του, με τις αναλύσεις για τη 17Ν και την τελευταία προκήρυξη, που «επιδέχεται πολλών ερμηνειών». Στην ίδια γραμμή και το επίσης εσφαλμένο και συχνότατο μετέρχομαι+γενική: «μετέρχονται όλων των μέσων»!

Και δεν υπάρχει, φαίνεται, σταματημός: «από κανένα πλάνο δεν βγήκε ότι απεμπολείς ούτε των ιδεών σου ούτε των θέσεών σου ούτε του θυμού σου» και
«οι τελευταίες ταινίες τού Χ έμοιαζαν να προσποιούνται μεγαλείου και σοβαρότητας»!

Ακόμα και το κοινότατο υπερασπίζω/υπερασπίζομαι δεν γλίτωσε από τον συρμό:

«ο Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος υπερασπίστηκε της σημερινής αμφίεσης [των κληρικών]».

Περισσότερο κατανοητό είναι ίσως το ακόλουθο: «η Χ δεν απολάμβανε απλώς του προνομίου να βλέπει και να φωτογραφίζει…», καθώς το απολαμβάνω είναι από τα ζόρικα ρήματα και συχνά συγχέεται με το απολαύω. Εξάλλου, απολαύω του προνομίου θα ήταν το σωστότερο, κι όχι απολαμβάνω το προνόμιο· τι όμως να ’λεγε κανείς: «απέλαυε του προνομίου»; Έστω ότι το λάθος εδώ μας γλίτωσε απ’ τα χειρότερα, αλλά μας άφησε ξανά τη γεύση του ψυχαναγκασμού της γενικής.

Πού αλλού όμως βλάστησε το «απάδουν τέτοιων θεωριών» (=απάδω προς), αν όχι στη λογιοπληξία των ημερών; Εκεί, και μόνο εκεί, όπου επίσης βλάστησε και το απλώς αχαρακτήριστο: «εκοσμήθη δάφνης», σε κείμενο πάντα –το τονίζω– νεοελληνικό. Και η κορωνίς: «οι δρόμοι δεν διεπλέοντο αυτοκινήτων»!

Είναι άραγε μοιραία αυτή η κατάληξη της λογιοπληξίας, αν μου επιτρέπεται να επαναλάβω τον αδόκιμο όρο μου; Στο επόμενο.